Franciszek Karpiński
Wiersze wybrane
Ø Żył w latach 1741-1825; urodził się w Hołomkowie na Pokuciu (pogranicze dawnej ziemi lwowskiej i halickiej = „kraj lat dziecinnych”) – temu miejscu poświęcił wiele miejsca w swej poezji, pokazując jaką wartość uczuciową może mieć krajobraz młodości, nawet jeśli jest „tylko” pejzażem prowincjonalnym. (otwierał w ten sposób drogę REGIONALIZMOWI ROMANTYCZNEMU //A. Mickiewicz powiedział, że nie napisałby Ballad i romansów, gdyby nie Karpiński//)
Ø Kształcił się w szkołach jezuickich w Stanisławowie i we Lwowie.
Ø Początkowo próbował szczęścia jako prawnik, później jako nauczyciel domowy na magnackich dworach. Wtedy też prawdopodobnie zaczął pisać wiersze, znaczną ich część stanowiły erotyki, nie rzadko wykorzystujące kostium sielankowy.
Ø Wiele utworów do Justyny (pod tym imieniem ukrywał swoje dwie ukochane, do trzeciej już nie pisał)
Ø 1780 – ukazanie się we Lwowie tomiku Karpińskiego Zabawki wierszem i przykłady obyczajne. („bawić się” = zajmować się czymś; zabawki nie były wierszami błahymi, znaczną ich część stanowiły sielanki, w których pod kostiumem pasterskich pojawiała się czułość i uczuciowość; były one MANIFESTEM nowej, sentymentalnej wrażliwości poetyckiej)
Ø Zaproszony do Warszawy przez księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego
Ø Niechęć Karpińskiego do tego tomiku i dobycia poetą-doworzaninem i do magnackiego stylu życia przyniosła konflikty, ale nie zerwanie z tymi kręgami.
Ø Przez następne lata przebywa na zmianę w Warszawie, Galicji i różnych rezydencjach magnackich, gdzie bywał gościem bądź wychowawcą dzieci.
Ø Publikował kolejne tomiki min. Przekłady Ogrodów Jacques’a Delille’a i Psałterza Dawida.
Ø W tym czasie powstała praca teoretyczna O wymowie w prozie albo wierszu (1782) oraz zbiór utworów religijnych adresowanych do ludu: Pieśni nabożne (wyd. 1792).
Ø Od 1791 dzierżawił wieś Kraśnik.
Ø Uchwalenie Konstytucji 3 maja obudziło w nim wielkie nadzieje, tym większy był kryzys związany z jej upadkiem, rozbiorami i utratą niepodległości przez Rzeczpospolitą. Pod wpływem tych wydarzeń podjął decyzję o zerwaniu z twórczością poetycką, od tego czasu pisał tylko prozą.
Ø Powstały wtedy: traktaty moralne (Rozmowy Platona z uczniami swoimi), tłumaczenia (Wiara, prawa i obyczaje Indianów) i pamiętnik.
Ø Od 1800 członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Ø 1818 – przenosi się do własnej wioski – Chorowszczyzny w powiecie Wołkowskim, gdzie umarł. (jeszcze za jego życia ukazały się Ballady i romanse Mickiewicza oraz Maria Antoniego Malczewskiego)
Ø Jego utwory są powszechnie znane min: Pieśń o Narodzeniu Pańskim („Bóg się rodzi, moc truchleje…”), Pieśni porannej („Kiedy ranne wstają zorze…”), Pieśni wieczornej („wszystkie nasze dzienne sprawy…”) oraz sielanka Laura i Filon.
Ø Jego twórczość cechuje PROSTOTA poetyckiego wyrazu i UCZUCIOWOŚĆ.
Ø Najwybitniejszy przedstawiciel nurtu SENTYMENTALNEGO w poezji polskiego oświecenia.
Ø Umiejętnie sięgał do staropolskiej tradycji literackiej i jednocześnie wprowadzał rozwiązania, które przygotowywały przełom romantyczny w poezji polskiej.
Ø Widoczne jest u niego nawiązanie do tradycyjnego, szlacheckiego, ziemiańskiego modelu wartości (przez całe życie dążył do osiedlenia się w swoim własnym, choćby niewielkim gospodarstwie; w wierszu Powrót z Warszawy na wieś: „Jedna wioska do śmierci, jeden dom wygodny”)
Ø W pamiętnikach Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem (wyd. 1844) opowiada, że jego ojciec, ubogi szlachcic, nie mogąc zostawić w spadku żadnych trwałych dóbr, przekazał mu w testamencie nakaz – zasadę postępowania: „Franciszek niech prawdą idzie przez życie”. Karpiński twierdzi, że stosował się do tego przesłania, choć wielokrotnie, zwłaszcza w życiu dworskim prowadziło to do konfliktów
Ø Widoczne zainteresowania etyczne (zgodnie z sentymentalnymi zasadami twórczości)
GOTI94