gimnazjum Wos Vademecum.pdf

Paƒstwo i jego cechy

2. Paƒstwo

2.1. Paƒ stwo i je go ce chy

Czym jest paƒstwo?

Paƒstwo to suwerenna organizacja polityczna, obejmujàca swym dzia∏aniem ogó∏ mieszkaƒców okreÊlo-

nego terytorium i wp∏ywajàca na ˝ycie spo∏eczne za pomocà systemu organów w∏adzy.

Ce chy paƒ stwa

Terytorium. Paƒstwo jest organizacjà terytorialnà, co oznacza, ˝e obejmuje swoim wy∏àcznym oddzia∏y-

waniem pewien zakreÊlony granicami obszar, na którym inne paƒstwo nie mo˝e dzia∏aç. Terytorium paƒ-

stwa to nie tylko làd, lecz tak˝e przestrzeƒ powietrzna nad làdem, przestrzeƒ pod powierzchnià ziemi oraz

pas wód przybrze˝nych.

Przymus. Paƒstwo jest organizacjà przymusowà, co oznacza, ˝e przynale˝noÊç do niego nie jest dobro-

wolna. Cz∏owiek rodzàc si´ automatycznie nabywa obywatelstwo danego paƒstwa, czyli przynale˝noÊç

do niego. Paƒstwo mo˝e tak˝e stosowaç wobec obywatela przymus za poÊrednictwem powo∏anych w tym

celu organów, na przyk∏ad policji, prokuratury, sàdów czy wojska.

PowszechnoÊç. Paƒstwo jako organizacja powszechna obejmuje zasi´giem swego oddzia∏ywania wszyst-

kich ludzi przebywajàcych na jego terytorium, bez wzgl´du na to, czy sà oni jego obywatelami, czy nie.

SuwerennoÊç. Paƒstwo to organizacja suwerenna, czyli taka, która zachowuje prawo do swobodnego

isamodzielnego podejmowania decyzji zarówno w sprawach wewn´trznych (suwerennoÊç wewn´trzna),

jak i zewn´trznych (suwerennoÊç zewn´trzna).

W∏adza publiczna . W∏adza to mo˝liwoÊç modyfikowania zachowaƒ ludzi i wywierania na nich wp∏ywu.

Paƒstwo sprawuje w∏adz´ poprzez dokonywanie wyborów spoÊród ró˝nych mo˝liwoÊci organizowania ˝y-

cia i wspó∏pracy wielkich grup spo∏ecznych, a tak˝e rozwiàzywania konfliktów.

Aparat paƒstwowy. Paƒstwo dzia∏a za pomocà aparatu paƒstwowego. Jest to zespó∏ powiàzanych ze

sobà organów paƒstwowych , czyli osób lub grup osób dzia∏ajàcych w imieniu paƒstwa.

Czym jest oby wa tel stwo?

Obywatelstwo – wi´ê prawna,

która ∏àczy jednostk´ z paƒ-

stwem. Paƒstwo chroni obywa-

tela i jego prawa, a w zamian

za to oczekuje wywiàzania si´

zobowiàzków, na przyk∏ad

p∏acenia podatków.

Obywatelstwo mo˝na nabyç:

Or ga ny paƒ stwo we

Podzia∏ organów paƒstwowych ze wzgl´du na:

w wyniku urodzenia si´ z ro-

dziców b´dàcych obywatela-

mi danego kraju (zasada

prawa krwi);

w w wyniku narodzin na teryto-

rium paƒstwa (zasada pra-

wa ziemi);

w poprzez zawarcie zwiàzku

ma∏˝eƒskiego z obywatelem

danego paƒstwa;

w poprzez nadanie przez w∏a-

Êciwy organ paƒstwowy;

rodzaj zadaƒ

• ustawodawcze – tworzà prawo, np. sejm, senat

• wykonawcze – realizujà postanowienia organów ustawodawczych,

np. rzàd

• sàdownicze – rozstrzygajà spory na podstawie prawa, np. sàdy

• kontrolne – kontrolujà dzia∏alnoÊç innych organów

sposób powo∏ywania

• z wyboru – wybierane przez cia∏o wyborcze, np. parlament

• z nominacji – powo∏ywany przez organ wy˝szy, np. rzàd

• dziedziczne – przej´cie urz´du po przodku, np. monarcha

obszar dzia∏ania

• centralne – zasi´g ich dzia∏alnoÊci obejmuje obszar paƒstwa, np. sejm

• lokalne – zasi´g ich dzia∏alnoÊci obejmuje cz´Êç obszaru paƒstwa,

np. wojewoda

w drodze repatriacji – odzy-

skanie obywatelstwa przez

osoby, które w wyniku wojny

czy przesiedleƒ znalaz∏y si´

poza granicami kraju.

sk∏ad

• jednoosobowe – jako organ dzia∏a jedna osoba, np. premier

• kolegialne – jako organ dzia∏a kilka osób, które podejmujà decyzje

kolegialnie, np. sejm

Paƒstwo

Na ród a paƒ stwo

Narody, które majà ukszta∏towanà ÊwiadomoÊç narodowà,

zwykle dà˝à do utworzenia w∏asnego paƒstwa. Narody nie-

posiadajàce paƒstwa opierajà si´ na wspólnocie etnicznej

lub kulturowej.

w W dzisiejszych czasach uznaje si´, ˝e ka˝dy naród ma pra-

wo do samostanowienia. W konsekwencji wiele narodów

dà˝y do pe∏nej suwerennoÊci, na przyk∏ad Kurdowie, Cze-

czeƒcy. Jednak nie jest to ∏atwe do osiàgni´cia, gdy˝ dà˝e-

nie narodów do samodzielnoÊci zwykle jest sprzeczne z inte-

resami paƒstw, którym do tej pory podlega∏y.

Fla ga nie pod le g∏ej Cze cze nii (Cze czeƒ skiej Re pu bli ki Ik cze -

rii). Po upad ku ZSRR w 1991 ro ku Cze cze nia og∏o si ∏a nie -

podleg∏oÊç. Jednak ju˝ w 1994 roku Rosja wystàpi∏a zbroj-

nie prze ciw ko Cze cze nii. W Êwie tle po li ty ki ro syj skiej przy -

zwo le nie na sa mo dziel noÊç Cze cze nii ozna cza ∏o by os∏a bie -

nie po zy cji Ro sji na Kau ka zie i mo g∏o by za ch´ ciç in ne na ro -

dy za miesz ku jà ce Ro sj´ do po dob nych dzia ∏aƒ. Po kil ku la -

tach walk Ro sji uda ∏o si´ przy wró ciç kon tro l´ nad zbun to -

wa nà re pu bli kà.

Wspó∏czeÊnie wiele konfliktów narodowoÊciowych wyst´puje

tak˝e w Afryce, gdy˝ granice wi´kszoÊci paƒstw afrykaƒskich

zosta∏y sztucznie utworzone przez paƒstwa kolonialne (pomi-

ni´to kompletnie podzia∏y etniczne).

Mimo ˝e wi´kszoÊç narodów dà˝y do utworzenia w∏asnego

paƒstwa, istnieje wiele paƒstw wielonarodowych , które za-

mieszkuje kilka narodów i ˝aden z nich nie ma znaczàcej

przewagi liczebnej nad pozosta∏ymi. W celu unikni´cia kon-

fliktów w∏adze centralne cz´sto przyznajà obszarom za-

mieszkanym przez narody autonomi´ , czyli pewien zakres samodzielnoÊci. Obszary autonomiczne

zwykle majà w∏asne organy prawodawcze, wykonawcze czy sàdownicze, jednak w dalszym ciàgu po-

zostajà cz´Êcià paƒstwa, które przyzna∏o im samodzielnoÊç .

Paƒstwa wielonarodowe w Europie

Narody zamieszkujàce

Hiszpani´

Narody zamieszkujàce

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii

i Irlandii Północnej

La Coruna

Vitoria

Edynburg

d nbur

Barcelona

Madryt

WIELKA

BRYTANIA

Belfasa

elf

IRLANDIA

Londyy

odn

Cardiff

r i

Baskowie

1,6%

pozostali

0,7%

Galisyjczycy

6,4%

Anglicy

Kataloƒczycy

16,9%

77%

Hiszpanie

74,4%

Szkoci

3% 5%

Walijczycy

Struktura narodowoÊciowa Hiszpanii

Irlandczycy

pozostali

Struktura narodowoÊciowa

Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii

i Irlandii Północnej

Paƒstwo i jego cechy

Funk cje paƒ stwa

Funkcja wewn´trzna polega na podejmowaniu

dzia∏aƒ dotyczàcych ˝ycia spo∏eczeƒstwa we-

wnàtrz paƒstwa. Sà to dzia∏ania zmierzajàce

do zapewnienia ∏adu, porzàdku i bezpieczeƒstwa

wewn´trznego, przestrzegania prawa przez ludzi,

urz´dy, instytucje i organy paƒstwowe, a tak˝e

dzia∏ania w sferze oÊwiaty, nauki, kultury, gospo-

darki i polityki spo∏ecznej.

Funkcja zewn´trzna dotyczy utrzymywania sto-

sunków z innymi paƒstwami oraz organizacjami

mi´dzynarodowymi, a tak˝e zapewnienia bezpie-

czeƒstwa zewn´trznego kraju.

Kon cep cje ge ne zy paƒ stwa

Teistyczna –zak∏ada, ˝e paƒstwo powsta∏o

dzi´ki dzia∏aniu si∏y nadprzyrodzonej, zamiaro-

wi bo˝emu. Âw. Tomasz z Akwinu twierdzi∏, ˝e

od Boga pochodzi idea w∏adzy, natomiast paƒ-

stwo jest tworem ludzi.

Umowy spo∏ecznej –mówi, ˝e paƒstwo po-

wsta∏o w wyniku umowy mi´dzy cz∏onkami spo-

∏eczeƒstwa a w∏adzà (neguje tez´ o boskim po-

chodzeniu w∏adzy). Za autorów tej koncepcji

uwa˝a si´ Johna Locke’a i Jeana Jacquesa Ro-

usseau.

Podboju i przemocy –zak∏ada, ˝e paƒstwo

powsta∏o w wyniku podboju plemion s∏abszych

przez silniejsze. W taki sposób powsta∏ podzia∏

na rzàdzonych i rzàdzàcych. Autorem tej teorii

jest Ludwik Gumplowicz.

Marksistowska – paƒstwo powsta∏o w wyniku

rozpadu wspólnoty pierwotnej, w której pano-

wa∏a wspólna w∏asnoÊç narz´dzi i Êrodków

na klasy, co nastàpi∏o w wyniku powstania w∏a-

snoÊci prywatnej. Klasy posiadajàce w∏asnoÊç

uzyska∏y przewag´ nad nieposiadajàcymi

i przej´∏y w∏adz´. Twórcami tej teorii byli Karol

Marks i Fryderyk Engels.

Patriarchalna – paƒstwo wywodzi si´ ze struk-

tury rodowej opartej na wi´zach krwi. W po-

czàtkowym okresie istnienia paƒstwa struktura

spo∏eczna by∏a ma∏o sformalizowana, a w∏a-

dza nale˝a∏a do osób cieszàcych si´ osobistym

autorytetem.

Paƒ stwo w ra mach re ali zo wa nia funk cji we wn´trz nej ma obo wià zek za pew -

niç ∏ad i porzàdek. W tym celu takie s∏u˝by, jak policja, mogà u˝yç przymu-

su bez po Êred nie go.

Podzia∏ polityczny Europy

po II wojnie Êwiatowej

Aktualny podzia∏ polityczny

Europy

1 – S∏owenia

Islandia

2 – Chorwacja

3 – BoÊnia

4 – Serbia

5 – Czarnogóra

6 – Albania

7 – Macedonia

8 – Kosowo

Dania

Irlandia

Wielka

Brytania

Irlandia

Wielka

Brytania

Holandia

Belgia

RFN NRD

Polska

Holandia

Belgia

Niemcy

Polska

Luksemburg

Francja

Szwajcaria

Austria

W´gry

Francja

Szwajcaria

Austria

W´gry

Rumunia

Jugos∏awia

Bu∏garia

Hiszpania

Albania

Hiszpania

Grecja

500 km

Paƒstwo

2.2. For my paƒ stwa

For ma paƒ stwa

Forma paƒstwa –sposób sprawowania w∏adzy i zorganizowania paƒstwa. Form´ paƒstwa charaktery-

zuje si´ ze wzgl´du na:

form´ rzàdów – struktur´ najwy˝szych organów paƒstwa, sposób ich powo∏ywania i zachodzàce mi´-

dzy nimi relacje;

re˝im polityczny –sposób rzàdzenia paƒstwem, Êrodki i mechanizmy sprawowania w∏adzy;

w ustrój terytorialny –relacje i podzia∏ uprawnieƒ mi´dzy centralnymi a terytorialnymi organami paƒ-

stwa.

For my rzà dów

We wspó∏czesnym Êwiecie wyst´pujà dwie formy rzàdów: monarchia i republika.

Monarchia – forma rzàdów, w której najwy˝szà w∏adz´ sprawuje do˝ywotnio jedna osoba (monarcha),

a ludnoÊç tworzy grup´ poddanych. Bioràc pod uwag´ sposób obejmowania w∏adzy przez monarch´,

monarchie dzieli si´ na dziedziczne (uzyskanie w∏adzy przez dziedziczenie) i elekcyjne (w wyniku wybo-

ru). Natomiast ze wzgl´du na zakres w∏adzy monarchy monarchie dzielà si´ na nieograniczone , w któ-

rych zakres kompetencji w∏adcy jest nieograniczony (np. monarchia absolutna), i ograniczone , w któ-

rych w∏adza monarchy jest ograniczona przez konstytucj´ (np. monarchia parlamentarna, konstytucyjna).

Republika – forma rzàdów, w której najwy˝szà w∏adz´ sprawujà organy wy∏aniane w wyborach na okre-

Êlony czas – kadencj´ (prezydent, parlament). Republiki dzielà si´ na arystokratyczne , w których prawa wy-

borcze przys∏ugujà wàskiej grupie uprzywilejowanych (wyst´powa∏y w przesz∏oÊci), i demokratyczne , w któ-

rych w∏adze sà wybierane przez ogó∏ obywateli.

Zdecydowana wi´kszoÊç europejskich monarchii to monarchie konstytucyjne lub parlamentarne, w któ-

rych w∏adza monarchy ogranicza si´ przede wszystkim do funkcji reprezentacyjnych. Do wyjàtków nale-

˝à Watykan, który jest monarchià absolutnà, oraz Liechtenstein i Monako, w których w∏adca ma du˝y

wp∏yw na bieg spraw w paƒstwie.

(1) Estonia

(2) ¸otwa

Islandia

(3) Litwa

(4) S∏owenia

(5) Chorwacja

(6) BoÊnia i Hercegowina

(7) Serbia

(1)

Rosja

(8) Macedonia

(9) Gruzja

(2)

(10) Azerbejd˝an

(3)

(11) Armenia

(12) Liechtenstein

Irlandia

Wielka

Brytania Holandia

Belgia

Niemcy

Polska

(13) Czarnogóra

(14) Watykan

(15) Kosowo

republiki

monarchie

Ukraina

Luksemburg

Czechy

Francja

(12)

Austria

W´gry

Szwajcaria

Rumunia

(4)

(9)

(5)

(7)

(10)

San Marino

(6)

(11)

Andora

Bu∏garia

Monako

(13)

(15)

(14)

Hiszpania

(8)

Turcja

Albania

Grecja

250

500 km

Cypr

Malta

Mo nar chie i re pu bli ki w Eu ro pie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: