Biuletyn_4_2011.pdf

NR 4 (125)

kwiecień 2011

Dodatek: płyta DVD z filmem

... i cicho ciało spocznie w grobie

cena 9 zł (w tym 5% VAT)

ISSN 1641-9561

numer indeksu 374431

nakład 9500 egz.

BIULETYN

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

BIULETYN

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

ODDZIAŁY IPN

ADRESY I TELEFONY

BIAŁYSTOK

ul. Warsztatowa 1a, 15-637 Białystok

tel. 85 6645703

GDAŃSK

ul. Witomińska 19, 81-311 Gdynia

tel. 58 6606700

KATOWICE

ul. Kilińskiego 9, 40-061 Katowice

tel. 32 6099840

KRAKÓW

ul. Reformacka 3, 31-012 Kraków

tel. 12 4211100

LUBLIN

ul. Szewska 2, 20-086 Lublin

tel. 81 5363401

ŁÓDŹ

ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 Łódź

tel. 42 6162745

POZNAŃ

ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań

tel. 61 8356900

RZESZÓW

ul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszów

tel. 17 8606018

SZCZECIN

ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecin

tel. 91 4849800

WARSZAWA

ul. Chłodna 51, 00-867 Warszawa

tel. 22 5261920

WROCŁAW

ul. Sołtysowicka 21a, 51-168 Wrocław

tel. 71 3267600

BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Kolegium: Jan Żaryn – przewodniczący,

Marek Gałęzowski, Łukasz Kamiński, Kazimierz Krajewski, Sebastian Ligarski, Agnieszka Łuczak,

Filip Musiał, Barbara Polak, Jan M. Ruman, Andrzej Sujka, Norbert Wójtowicz, Piotr Życieński

Redaguje zespół: Jan M. Ruman – redaktor naczelny (tel. 22 4318374), jan.ruman@ipn.gov.pl

Barbara Polak – zastępca redaktora naczelnego (tel. 22 4318375), barbara.polak@ipn.gov.pl

Andrzej Sujka – sekretarz redakcji (tel. 22 4318339), andrzej.sujka@ipn.gov.pl

Piotr Życieński – fotograf (tel. 22 4318395), piotr.zycienski@ipn.gov.pl

sekretariat – Maria Wiśniewska (tel. 22 4318347), maria.wisniewska@ipn.gov.pl

Projekt graﬁ czny: Krzysztof Findziński; redakcja techniczna: Andrzej Broniak;

łamanie: Wojciech Czaplicki; korekta: Joanna Wysłowska

Adres redakcji: ul. Hrubieszowska 6a, Warszawa

Adres do korespondencji: ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa

www.ipn.gov.pl

Druk: Drukarnia Wydawnictw Naukowych Sp. z o.o., ul. Wydawnicza 1/3, 92-333 Łódź

BIULETYN

N R 4 ( 125 )

KWIECIEŃ

2011

SPIS TREŚCI

KOMENTARZE HISTORYCZNE

Paweł Sasanka – Czerwiec ’76. Reﬂ eksje wokół rocznicy ............................. 2

Arkadiusz Kutkowski – „Ukarać chuliganów!” Procesy w trybie

przyśpieszonym po radomskim proteście robotniczym .................... 13

Marcin Krzysztoﬁ k – Represje stosowane przez radomskie kolegia

do spraw wykroczeń ................................................................................. 24

Przemysław Zwiernik – Czerwiec ’76 w województwie zielonogórskim ...... 35

Grzegorz Waligóra – Komitet Obrony Robotników ........................................ 40

Justyna Błażejowska – Broń zwana korkowcem. Początki „Komunikatu” ....46

Sebastian Piątkowski – Pamięć zawłaszczona. Radomskie władze

partyjne o czerwcu ’76 w piątą rocznicę protestu ............................. 54

Marek Wierzbicki – „Solidarnościowe” obchody rocznicy protestów

z 25 czerwca 1976 roku w Radomiu w latach 1981–1989 .............. 59

KRESY PAMIĘTAMY

Małgorzata Krupecka USJK – Szare urszulanki na Polesiu ............................. 64

SYLWETKI

Szczepan Kowalik – Ksiądz Roman Kotlarz.

Zapomniana oﬁ ara bezpieki.................................................................. 84

Antoni Zieliński – Grzegorz Jakubowski (1954–2001) ............................... 102

WYDARZENIA

Sejm powołał Prezesa IPN.................... 109

Na okładce: str I – Czerwiec ’76 – Radom, fot. Tadeusz Krzemiński; str. IV – mapa strajków w dniu

25 czerwca 1976 r. sporządzona przez MSW (niepełna, nie zawiera np. strajków w województwie

zielonogórskim, o których w tym numerze napisał Przemysław Zwiernik, i wielu innych mniejszych

ognisk strajkowych); plan przerzutu Centralnych Odwodów MO w ramach operacji „Lato-76”

(z planu wynika, że komuniści nie przewidzieli skali protestów w „spokojnych” wcześniej miastach,

takich jak Radom i Płock)

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

P AWEŁ S ASANKA , IPN W ARSZAWA

CZERWIEC ’76

REFLEKSJE WOKÓŁ ROCZNICY

Kolejna okrągła, tym razem 35. rocznica Czerwca ’76 jest doskonałą

okazją do podsumowania stanu naszej wiedzy i reﬂ eksji poświęco-

nej jednemu z „polskich miesięcy”.

Przypomnijmy podstawowy zrąb wydarzeń składających się na polityczno-społeczny

kryzys, który wstrząsnął Polską po kilku najbardziej spokojnych pod względem społecznym

latach w historii PRL. Mianem Czerwca ’76 potocznie określamy falę strajków i demon-

stracji ulicznych, jakie miały miejsce 25 czerwca 1976 r., które objęły około 70–80 tys.

osób w co najmniej 90 (do 112) zakładach pracy na terenie 24 województw. Bezpośrednią

przyczyną protestu była zapowiedziana 24 czerwca w Sejmie PRL przez premiera Piotra

Jaroszewicza drastyczna podwyżka cen wielu artykułów żywnościowych (m.in. na mięso

i ryby – 69 proc., nabiał – 64 proc., ryż – 150 proc., cukier – 90 proc.).

Władze odwlekały podwyżkę ze względów politycznych, obawiając się powtórzenia sce-

nariusza z grudnia 1970 r., choć ze względów ekonomicznych powinna ona mieć miejsce już

w 1973 r. Oprócz wysokości podwyżki do sprowokowania wybuchu społecznego niezado-

wolenia w znacznym stopniu przyczynił się sposób jej wprowadzenia w życie: niesprawied-

liwe rekompensaty (zarabiający poniżej 1300 zł mieli otrzymać 240 zł, zarabiający powyżej

6000 zł – 600 zł). Drugim elementem było przedstawianie przez władze podwyżki jako pro-

jektu zgłoszonego do konsultacji społecznej, choć powszechnie zdawano sobie sprawę, że

decyzje zapadły, cenniki już wydrukowano, a konsultacje są ﬁ kcją. W szerszej perspektywie

wybuch protestu spowodowany był załamaniem nadziei społeczeństwa wiązanych z gier-

kowską prosperity , był też pierwszym odczuwalnym przez społeczeństwo objawem kryzysu

gospodarczego, który nasilił się w drugiej połowie lat siedemdziesiątych; nie miejsce tu

jednak, aby szerzej przedstawiać kontekst ekonomiczny czerwcowego buntu.

W Radomiu, Ursusie i Płocku doszło 25 czerwca 1976 r. do pochodów i demonstracji,

zakończonych starciami z MO, a w przypadku Radomia – dramatycznymi walkami ulicz-

nymi. W Radomiu strajk rozpoczęli robotnicy Zakładów Metalowych im. gen. Waltera, którzy

wkrótce po rozpoczęciu pierwszej zmiany, ignorując nieudolne wysiłki dyrekcji, wyszli na

ulicę, aby powiadomić o strajku inne zakłady i ruszyć pod gmach KW PZPR – rzeczywiste

centrum władzy w województwie. Powiadomione o strajku w „Walterze” do protestu przyłą-

czyły się załogi 25 przedsiębiorstw – najważniejszych zakładów miasta – ogółem około 17 tys.

osób. W kulminacyjnym momencie na ulicach miasta demonstrowało około 20–25 tys. osób.

Przed siedzibą KW zgromadziło się kilka tysięcy ludzi. Około południa demonstranci,

którzy weszli do budynku, nakłonili I sekretarza Janusza Prokopiaka do przekazania do

Warszawy żądania odwołania podwyżki. Po dwóch godzinach oczekiwania, gdy okazało

się, że w budynku nie ma już przedstawicieli partii (zostali ewakuowani przez funkcjonariu-

szy MO i SB), tłum zaczął niszczyć wyposażenie, a przed godz. 15.00 gmach – symbolizu-

jący znienawidzoną władzę – podpalono. Funkcjonujący w MSW sztab operacji „Lato ’76”,

koordynujący działania resortu w czasie „operacji cenowej”, skierował do miasta oddziały

Radom ’76

ZOMO z Warszawy, Łodzi, Kielc i Lublina oraz słuchaczy Wyższej Szkoły Oﬁ cerskiej MO

w Szczytnie – wieczorem zwarte oddziały MO liczyły około 1550 funkcjonariuszy.

Doszło do gwałtownych walk, w czasie których młodzi ludzie wznosili barykady, aby

uniemożliwić straży pożarnej dotarcie do płonącego gmachu KW i zatrzymać oddziały

ZOMO zmierzające w stronę budynku komitetu przy ul. 1 Maja (obecnie 25 Czerwca).

Demonstranci rzucali kamieniami, cegłami, wyrwanym brukiem, a nawet butelkami z ben-

zyną; milicjanci posługiwali

się pałkami, armatkami

wodnymi i gazami łzawią-

cymi. W początkowej fazie

walk ulicznych, około 15.00,

dwóch demonstrantów, Jan

Łabęcki i Tadeusz Ząbe-

cki, zginęło w tragicznym

wypadku, zostali zabici

przez rozpędzoną przyczepę

wypełnioną betonowymi

płytami, którą spychali

w kierunku zbliżających się

zomowców. Oprócz gmachu

KW PZPR atakowano budy-

nek KW MO i Urzędu Woje-

wódzkiego. Doszło do dewa-

stacji sklepów i kradzieży.

Oddziały milicji opanowały

sytuację w mieście dopiero

późnym wieczorem.

Radom ’76

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: