ŻYDZI W medycynie żydowskiej na pierwszy plan wysuwa się higiena. Znajdujemy tu wiele powiązań z medycyną egipską. Pozostałości ówcześnie wysoko stojących norm higienicznych, dzisiaj będących jednak niedostosowanymi do współczesnych warunków rytuałami o znaczeniu bardziej symbolicznym niż praktycznym, znajdujemy u ortodoksyjnych Żydów. Wiedze o ówczesnej medycynie żydowskiej zdobywamy głównie z takich źródeł jak Talmud oraz ze Starego Testamentu. Talmud powstawał przez kilka stuleci (I-VI w. n.e.). Pisany był przez uczonych rabinów. Jest w nim dużo informacji na temat medycyny i higieny. Anatomia opierała się głównie na bardzo powierzchownych badaniach. Lekarze znali całą medycynę i zajmowali się leczeniem chorób wewnętrznych i przeprowadzali zabiegi chirurgiczne. Poza nimi istnieli "chirurdzy" zajmujący się upuszczaniem krwi, stawianiem baniek, obrzezaniem, itp. Choroby wg Talmudu mają źródło w niewłaściwym zmieszaniu soków w ciele (stąd upust krwi). Trędowatych izolowano. Wykonywano dość skomplikowane zabiegi chirurgiczne. Poza szeroko rozpowszechnioną empirią pojawiają się również poglądy teurgiczne i wiara w siły nadprzyrodzone.
Wśród chińskich tradycyjnych medycyn, hitoria medycyny narodowości Han jest najdłuższa, a doświadczenie praktyczne i teoria tej medycyny są najbardziej obfite.Medycyna chińska pochodzi z doliny rzeki Huangho, czyli Żółtej Rzeki. Dawno temu medycyna ta założyła własny system teoretyczny. W długim procesie jej rozwoju pojawiło się wielu sławnych lekarzy, ważnych grup i dzieł.W zapiskach znalezionych na kościach i pancerzach żółwi z ponad 3000 lat temu odnaleziono informacje dotyczące medycyny chińskiej i kilkunastu chorób. Podczas panowania dynastii Zhou rozpoczęto używać cztery techniki diagnozowania chorób, a mianowicie: patrzeć i oglądać, słuchać i wąchać, pytać oraz badać puls. Już w tym czasie stosowano lekarstwa medycyny chińskiej, akupunkturę, operacje i inne metody pomagające w leczeniu chorób. Podczas panowania dynastii Qin i Han powstało dzieło na temat usystematyzowania teorii medycyny chińskiej “Huang Di Nei Jing” (Tradycyjna Medycyna Cesarza Huangdi). Jest to pierwsze dzieło zawierające teorię medycyny chińskiej. “Teoria o durze i innych chorobach”, której autorem jest Zhang Zhongjing, specjalnie uogólniła zasady leczenia różnych chorób. Książka ta założyła podstawę dla rozwoju tradycyjnej medycyny chińskiej. Podczas panowania dynastii Han chirurgia była już na wysokim poziomie. W książce “San Guo Zhi” ( Historia o Trzech Królestwach) napisano, że już sławny lekarz Hua Tuo rozpoczynał robić różne operacje chirurgiczne stosując anestetyki “Ma Fei San”.W okresie między panowaniem dynastii Wei i Jin ( 220-589 roku naszej ery) a panowaniem dynastii Sui i Tang (581 - 960 roku naszej ery), osiągnięto ogromny postęp w badaniu pulsu. W książce “Mai Jing” ( Teoria o Pulsie) jej autor, sławny doktor w dynastii Jin, Wang Shuhe, uogólnił 24 rodzaje objawów pulsu. Książka ta nie tylko miała wielki wpływ na tradycyjną medycynę chińską, ale również była popularna za granicą. W owym czasie napisano wiele dzieł medycznych, jak np. “Teoria o Akupunkturze”, “Bao Pu Zi” i “Zhou Hou Fang”. “Lei Gong Pao Jiu Lun”, było dziełem na temat o produkowania lekarstw, a dzieło “Liu Juan Zi Gui Yi Fang” dotyczyło chirurgii.Podczas panowania dynastii Song ( 960 - 1279 roku naszej ery) w edukacji medycznej, w nauczaniu akupunktury przeprowadzono reformę. Aby pomóc studentom w praktykowaniu akupunktury Wang Weiyi zaprojektował mapę i model punktów ciała człowieka.Podczas panowania dynastii Ming ( 1368 - 1644 roku naszej ery ) do Chin przybyła medycyna zachodnia. Wielu doktorów opowiadało się za współpracą między medycyną zachodnią i tradycyjną medycyną chińską
Zainteresowanie człowieka ziołami datuje się od niepamiętnych czasów. Rośliny, minerały i surowce pochodzenia zwierzęcego stanowiły podstawowe składniki pierwszych leków ludzkości. Odkrycie w 1973 r. przy MA HUANG DUI w prowincji HUNAN medycznych zapisów datowanych około n w. p.n.e., przedstawia dowód, że owiane legendą początki tradycyjnej medycyny chińskiej wywodzą się sprzed tysięcy lat. Odkryte rękopisy przemawiają za tym, że zioła i sporządzone z nich mikstury polecane były dla pacjentów przez ówczesnych lekarzy wędrownych, wiejskich zielarzy czy rodzimych szamanów już w okresie 403-221 r. p.n.e. Byli to także taoistyczni filozofowie - doktorzy, będący równocześnie autorami klasycznych tekstów dotyczących medycyny, którzy trudnili się leczeniem chorób i dolegliwości arystokracji. Medycyna chińska w tym czasie była nierozerwalnie związana z filozofią i religią. Wn Shi Bing Fang, jeden z odkrytych rękopisów, zawierał listę 224 przepisów leczniczych oraz opis substancji roślinnych, z których sporządzano syropy, nalewki i eliksiry oraz proszki lecznicze, jest równocześnie ważnym tekstem taoistycz-nym, bogatym w duchową mądrość. Doświadczenia lecznicze w stosowaniu surowców leczniczych przekazywane były z pokolenia na pokolenie poprzez tysiąclecia. W dawnej stolicy królów, Dynastii Shang w Anyangu, odkryto tysiące kości wróżebnych, na których wyryte znaki odzwierciedlają na przestrzeni wieków doświadczenia i działalność medyków najróżniejszych poglądów i praktyk. Uwidocznione znaki pisarskie dostarczają informacji o niektórych ziołach i sposobach terapeutycznych, jakie znali kapłani Shangów w n w. p.n.e. Leczyli oni dolegliwości: brzucha, oczu, gardła, nosa, nerek. Znane było ochładzanie i ogrzewanie, nacieranie, oczyszczanie ustroju z trujących substancji, upuszczanie krwi, stosowano plastry i inhalacje. Wiele uwagi zwracano na dietę, masaże i gimnastykę leczniczą. Chińczycy upodabniali organizm ludzki do Wszechświata. Przepełniała ich myśl o duchu świata - Dao, który miał przenikać we wszelkie procesy zachodzące zarówno w organizmie człowieka jak i we wszystkie elementy Wszechświata. W dodatku siły życiowe organizmu są uwarunkowane przez qi, czyli energię. Qi występuje w różnych formach, przepływając przez ciało człowieka chroni organizm, np. przed zatruciem. Klucz do wyjaśnienia tych złożonych zależności wyjaśnia teoria dwóch przeciwstawnych sił: yang i yin. Według niej wszystko we Wszechświecie zawiera w sobie bieguny przeciwne i jest zarazem równoważone przez swe własne biegunowe przeciwieństwa. Z pojęciem siły Yin, łączą się pojęcia zimna, ciemności i żeńskości; podczas gdy Yang jest postrzegany jako element męski, twórczy, jasny i gorący. Według tradycyjnej chińskiej medycyny dla utrzymania zdrowia konieczna jest wzajemna równowaga Yin i Yang. Silniejsze Yang symbolizuje wzmożoną czynność danego narządu, natomiast jeśli występuje niedoczynność, oznacza to, że przeważa Yin. Do Dao, Yang i Yin dołączono jeszcze 5 elementów, z których powstał świat i człowiek. Elementy te, a mianowicie: drewno, ogień, ziemia, metal i woda są ze sobą odpowiednio powiązane do każdego elementu Wszechświata. Według tradycyjnej chińskiej medycyny istnieje 5 głównych organów: serce, płuca, nerki, wątroba i śledziona, którym podporządkowano 5 narządów pomocniczych: jelito grube, jelito cienkie, woreczek żółciowy, żołądek i pęcherz moczowy. Podobnie jak w zależnościach we Wszechświecie mogą one pozostawać względem siebie w pomagającym i uzupełniającym stosunku, ale mogą również działać przeciw sobie i niszczyć się nawzajem. Chińscy praktycy poszukują często przyczyn choroby w zależnych od siebie elementach. Zaburzenie czynności wątroby (drzewo), np. może być spowodowane niewydolnością nerek (woda). Zakłócenie czynności żołądka (ziemia) może być spowodowane nadmiarem drewna (wątroba), jako wynik niedoborów metalu (płuca). W sercu miał przeważać element ognia, siłą przeciwstawną była nerka jako narząd wody. Z tego poglądu wywodzi się powstanie filozoficznej teorii, według której powstał schemat zasadniczej drogi wzajemnego oddziaływania narządów ciała w powiązaniu z działalnością ducha świata Dao i jego przeciwstawnych sił; Yang i Yin. I tak, np. serce pobudza śledzionę i hamuje płuca, które pobudzają z kolei czynność nerek, a powstrzymują wątrobę pobudzaną przez nerki, te z kolei hamują serce, podczas gdy wątroba je pobudza, ale powstrzymuje śledzionę. Aby zachować zdrowie, wszystkie te zależności winny zachować się w równowadze, jeżeli jedna z nich dominuje, może spowodować powstanie choroby. Powstawanie chorób jest związane z określonymi porami roku. Na wiosnę organizm ludzki jest szczególnie podatny na choroby. Wzrasta zawartość fosforu we krwi, rośnie wrażliwość układu nerwowego, zmniejsza się zawartość wapnia, organizm jest osłabiony. W zimie spada zawartość jodu we krwi, częściej występują nerwobóle, chwiejność nastrojów itd. W diagnostyce chorób przypisywano wielką wagę do tętna - różnego od rodzaju choroby, które było dla ówczesnych lekarzy chińskich podstawowym symptomem w poznawaniu zmian zachodzących wewnątrz ustroju. Zwracano uwagę na wygląd ogólny chorego, a przede wszystkim na wygląd języka, jamy ustnej, oczu, ucha i odbytu. Do zwalczania chorób stosowano zioła, minerały i surowce pochodzenia zwierzęcego. W starożytnych Chinach stosowano również środki znieczulające i oszałamiające z opium, koki i haszyszu. Praktykowano "przypieczki" (forma leczenia ciepłem, polegająca na paleniu suchych ziół tuż przy skórze) oraz akupunkturę. W początkowych epokach p.n.e. używano do tego celu igieł kamiennych i znano 360 punktów nakłuć, w późniejszych wiekach stosowano igły metalowe i naliczono 700 punktów nakłuć. Medycyna chińska była wówczas bardziej rozwinięta niż medycyna Zachodu. Chińczycy prawdopodobnie blisko 2000 lat wcześniej niż na Zachodzie wiedzieli, że krew krąży w organizmie człowieka;umieli rozpoznawać cukrzycę - już w VII wieku n.e. Chińskie kroniki donoszą o traktatach medycznych pisanych przez ówczesnych mędrców. Uczeni ci pozostawili potomności najważniejsze księgi wczesnego okresu Chin; Księga Dokumentów "Shnjing"; Księga Obrzędów i Księga Wróżebna "Yijing". Według różnych źródeł, za najstarszy traktat lekarski z czasów Dynastii Zhou (1122-255 r. p.n.e.) uważa się "Shennong Bencao", który miał napisać lekarz Szen Nung. W księdze tej opisano 365 preparatów leczniczych, z czego 240 pochodzenia roślinnego. Zostały podzielone na trzy grupy; 120 środków o działaniu odmładzającym, 120 o działaniu tonizującym oraz 125 o działaniu trującym, które przy właściwym stosowaniu posiadały właściwości uzdrawiające. Ojcem chińskiej teorii medycyny jest jednak Żółty Cesarz; Huang-Ti (III w. p.n.e.), jest mu przypisywany traktat "Huang Ti Nei Ching Su Wen", uchodzący za podwaliny chińskiej medycyny. Charakteryzuje się wysokim poziomem wiedzy medycznej zebranej na podstawie wielowiekowych doświadczeń w dziedzinie metod badań i leczenia chorych. Istotne zainteresowanie medycyną uwidacznia się w Dynastii Sung (960-1276 r. n.e.). Słynny lekarz, Sung Sy-mjao, zebrał dotychczasowe opracowania medyczne i uporządkował je, co uwidocznił w wielotomowym klasycznym traktacie "Tysiąc Złotych Recept". Sto lat później, inny słynny lekarz, Wang Tao, wydał kilkutomowy traktat, w którym połączył w jedną całość dzieła swoich poprzedników. W 1111 r. zostaje wydana pierwsza encyklopedia medyczna, w której sklasyfikowano wszystkie metody leczenia chorób. Pierwszym podręcznikiem stosowanym do produkcji leków była księga opracowana przez lekarza - Chen Shiwen. Jednak najważniejszym osiągnięciem ówczesnej medycyny chińskiej XI w. było wprowadzenie szczepień mających na celu zwalczanie chorób zakaźnych i zapobieganie epidemiom. Ospę, np. zwalczano podając pacjentom sproszkowane strupy z osoby chorej na ospę, rozcierano zakażone insekty, np. pchły z masą ryżową i podawano je doustnie lub ubierano zdrowego w bieliznę chorej osoby. W epoce Dynastii Ming (1368-1644) ulepszono metody leczenia ospy. Skutecznie leczono również odrę, malarię, cholerę i inne choroby zakaźne. Niemniej jednak należy wspomnieć, że prawdziwa pomoc lekarska istniała tylko dla dworu cesarskiego i wyższych urzędników. Według starożytnych przekazów, lekarz za popełnione błędy i omyłki, a także jeśli chory nie wyzdrowiał, nie dostawał zapłaty, niekiedy karano go chłostą, a często nawet śmiercią.
martyna.pyka