LITERATURA:

1. A. Heinz, Język i językoznawstwo, I rozdz. s. 7-92, W-wa 1988. / Metodologia badań lingwistycznych.

2. John Lyons, Wstęp do językoznawstwa, W-wa 1975. / Historia językoznawstwa.

3. R. Grzegorczykowa, Wstęp do językoznawstwa, W-wa 2007.,  s. 145-200, III cz. / Wybrane problemy metodologiczne.

4. J. Fisiak, Wstęp do współczesnych teorii lingwistycznych, W-wa 1985.

5. J. Bobrowski, Zaproszenie do językoznawstwa, Kraków 1998.

6. J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Lublin 2001.:

· T. Dobrzyńska, Tekst, s. 293-314.

· R. Tokarski, Słownictwo jako interpretacja świata, s. 343-370.

· D. Zdunkiewicz, Akty mowy, s. 269-280. !!!

· A. M. Lewicki, Językoznawstwo polskie XX w.

7. H. Kardela, Podstawy gramatyki kognitywnej, W-wa 2004.

8. E. Tabakowska, Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków 2001.

9. G. Lakoff, M. Johnson, Metafory w naszym życiu.

10. J. Anusiewicz, Lingwistyka kulturowa, Wrocław 1994.

11. D. Buttler, Język i my, 4 cz. Pomarańczowa.

13.02.2010 r.  Dzieje / historia językoznawstwa

Historia pisma: wynalazek pisma był przełomowym momentem. Pismo pozwoliło utrwalić informację.

Piktogramy – pierwsze pismo, pismo obrazkowe, posiadające fizyczne podobieństwo, interpretowano je.

Ideogramy – uproszczone, występują w porządku liniowym. Coraz mniej było fizycznego podobieństwa.

Alfabet – litery (litera to graficzny opis głoski). Wynaleziono je do zapisu dźwięku. 22 głoski, Grecy dołożyli samogłoski.

Rozwój językoznawstwa:

1. Indie:

· fonetyka - (święte księgi – wedy), względy religijne i filologiczne. Najlepsza fonetyka do przełomu XVIII / XIX wieku.

· morfologia

· leksykologia

Gramatyka Paniniego – synchroniczna, opisywała stan, powstała na użytek praktyczny, gramatyka opisowa.

Ferdynand de Saussure – opis synchroniczny, badania synchroniczne są metodą, która opisuje stan. (Diachronia – opisujemy zmiany)

2. Grecja:

· demokracja, pełna swoboda, filozofowie

· nie było względów praktycznych nad językiem

· dwa nurty:

-filozoficzny

-logiczny

· gramatyka była rezultatem zainteresowań filozoficznych, filologicznych. Postawa laicka. Nastawienie teoretyczne.

· „język jest nierozerwalnie związany z myśleniem”

filozofia i psychologia (dwie kolebki)

· „myślenie jest narzędziem poznawania rzeczywistości”

język – myślenie – rzeczywistość („triada”)

27.02.2010 r.  Starożytność – podsumowanie

FONETYKA    MORFOLOGIA   LEKSYKOLOGIA+semantyka    SKŁADNIA

HINDUSI                       +                         (ani plus ani minus)                            +                                              -

GRECY                       -              8 części mowy                  ETYMOLOGIA                                +

RZYM                              -----„-----               (nawyk językowy przyjęli od Greków)               -----„-----

1. Brak rozróżnienia poszczególnych płaszczyzn językowych.

2. Gramatyki były wyłącznie opisowe. Brak paradygmatów deklinacyjnych i koniugacyjnych.

3. Język był w starożytności traktowany jako suma / zbiór luźnych elementów.

Językoznawstwo teoretyczne:

a) relacja: język-rzeczywistość  PLATON

1. Skoro język jest związany z myśleniem, czy jest narzędziem poznania rzeczywistości?

2. Jaka jest natura rzeczywistości? Czy jest to byt obiektywny czy subiektywny?

3. Czy związek języka z rzeczywistością jest naturalny czy konwencjonalny?

4. Jaka jest motywacja wyrazów w stosunku do rzeczywistości? Czy ona jest konwencjonalna czy nie?

b) relacja: język-myślenie-rzeczywistość  ARYSTOTELES

1. Język jest zgodny z myśleniem o rzeczywistości.

2. Jakie jest / może być myślenie o rzeczywistości? Albo prawdziwe albo fałszywe.

3. Narodziła się logika i składnia dzięki tej „triadzie”, dzięki Arystotelesowi.

4. Obiektem badań: system i tekst, a nie rzeczywistość.

5. Poznanie rzeczywistości zależy od struktury psychofizycznej człowieka.

6. Między językiem, a rzeczywistością brak związku przyczynowego.

7. Czy przyporządkowanie języka rzeczywistości jest oparte na regularności, czy jest nieregularne?

Średniowiecze:

· Wschód (Bizancjum)

Rozprzestrzenia się gramatyka rzymska, powstaje alfabet. Rosło w potęgę Imperium Romańskie. Arabowie dokonywali ogromnej ilości przekładów z greki. Arabowie zwrócili uwagę na rdzenie. Wielka waga morfologii (Koran).

· Zachód

Panowała wszechstronnie łacina i scholastyka (czyli: fideizm + racjonalizm). Nie znano greki. Podjęto wątek Arystotelesa (logika, logiczna semantyka Arystotelesa) i uniweralia. Spór realistów i nominalistów.

Nowożytność (XV-XVIII w.)

1. Pojawiają się języki narodowe.

2. Językoznawstwo teoretyczne, materiałowe, szczegółowe i uniwersalne.

3. Zaczynają się pojawiać gramatyki narodowe.

4. Brak językoznawstwa teoretycznego.

5. Inwentaryzacja i porównywanie języków świata.

6. Prajęzykiem był hebrajski.

7. Początki typologii języka.

Wiek XVII-XVIII w.

1. Itensyfikacja badań szczegółowych i badań ogólnych.

2. Pojawia się językoznawstwo diachroniczne.

3. Wrócono do relacji język-myślenie-rzeczywistość.

4. Rozwój językoznawstwa materiałowego.

5. Zaczyna dominować nurt psychologiczny.

6. Badania materiałowe: fonetyka, morfologia, semantyka, dominowała etymologia. Brak składni. Rozwój prac leksykograficznych, klasyfikacja języków diachroniczna.

Wiek XIX

1. Ewolucjonizm, psychologizm, biologizm.

2. Rozwija się językoznawstwo diachroniczne pod wpływem nauk biologicznych.

3. Powstała metoda i gramatyka porównawcza.

4. Okres, w którym językoznawstwo dzięki zastosowaniu obiektywnej metody staje się nauką.

5. Zgromadzono materiał językowy w zakresie rodziny europejskiej, ustalono klasyfikację genealogiczną, postęp w klasyfikacji typologicznej.

6. Postęp w: fonetyce, morfologii, semantyce.

7. Pojawiły się nowe działy: onomastyka i dialektologia.

8. Badano stosunek: język-psychika.

13.03.2010 r. cd.

XIX wiek

Językoznawstwo jako nauka.

XVIII / XIX wiek

Wolhelm von Humboldt: synchronia, opis stanów, analiza synchroniczna języków. Założenia jego koncepcji są natury psychologiczno-filozoficznej. Zdaniem Humboldta język narodowy jest wypadkową działania języka i psychiki (ducha narodu), w której odzwierdziedla się subiektywne widzenie rzeczywistości. To subiektywne widzenie rzeczywistości jest formą pojęciową decydującą o kulturze i narodzie. Celem badania języków jest dotarcie do psychiki (ducha) narodu i człowieka. Postulował badanie języka statyczne i ewolucyjne (synchronia i diachronia). Stosunek język-rzeczywistość jest i naturalny i konwencjonalny. Humboldt ujmował język jako dzieło (system) i działanie (dziś: parole). Odróżniał język jako abstrakt i mówienie jako konkret.

XIX wiek

1. Skrajny empiryzm i pozytywizm; podporządkowanie nauk humanistycznych przyrodniczym.

2. Usunięcie wszelkiej metafizyki.

3. Unikanie teorii, ogólnych koncepcji jako a priori nienaukowych; gromadzenie, opisywanie faktów konkretnych, materiałowych, traktowanie języka jako sumy jednostkowych faktów.

4. Niedostrzeganie języka jako systemu (langue).

5. Lekceważenie gramatyki opisowej.

6. Zmiany w języku są spowodowane psychiką.

7. Podstawą interpretacji zjawisk językowych jest psychologizm.

8. Językoznawstwo nie było nauką autonomiczną.

9. Geneza języków indoeuropejskich.

10. Klasyfikacje pojednawcze.

POZYTYWIZM:

1. Usunięcie metafizyki, wypowiedzi oceniających i normatywnych.

2. Naukowe jest poznawanie osiągnięte za pomocą metod nowożytnego językoznawstwa.

3. Uznanie za naukowe twierdzeń opartych na empirycznych danych.

4. Zainteresowania badawcze ograniczone do empirycznie danych faktów (empiryzm – doświadczenie).

1857 – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk

1872 – Akademia Umiejętności w Krakowie, dziś: PAU: Polska Akademia Umieniętności

1874 – Komisja Językoznawstwa wydaje słowniki

1881 – Powstaje Kasa im. Mianowskiego

1885 – „Prace filologiczne”

1901 – Poradnik językowy nr 1

1905 – Towarzystwo Kursów Naukowych

1907 – Towarzystwo Naukowe Warszawskie

1908 – Rocznik slawistyczny

Dokonania:

· Pierwsze ćwierćwiecze: badania historyczne (Brickner: „Dzieje języka polskiego”; Jan Łoś: „Przegląd...”)

· Fonetyka historyczna: Ułaszyn, Rozładowski, Tytus Benni (zastosował palatogramy)

· Dialektologia: Lucjan Malinowski, Kazimierz Nicz

· Gramatyka opisowa: Baudouin de Courtenie

· Składnia: Stanisław Szober !!!

· „Historia języka” Walczak (do wojny)

Dyskusje problemowe:

· pochodzenie polskiego języka literackiego XV / XVI wiek

· pochodzenie Słowian

· rozwijała się dialektologia i onomastyka

27.03.2010 r.   Działy wiedzy o języku

Baudouin de Courteney 1845-1929

1. językoznawca, teoretyk, indoeuropeista, slawista, twórca podstaw gramatyki historycznej języka polskiego.

2. autor terminów i koncepcji przyswojonych i rozwiniętych w XX wieku

3. zasługi:

· wskazał na rolę analogii jako jednej z przyczyn zmian językowych

· zwrócił uwagę na społeczny charakter języka

· wyróżnił dwie dyscypliny zajmujące się dźwiękami mowy (fonetyka, fonologia)

· podkreślił i wskazał w języku praw statycznych i dynamicznych

· podkreślał wagę badania języków żywych, narodowych i małych grup społecznych

· obok badań materiałowych, szczegółowych akcentował konieczność uogólnień (językoznawstwo ogólne)

· zapoczątkował badania nad językiem staropolskim, gramatykę historyczną, historią języka, onomastyką

· podjął badanie języka dzieci

· podkreślał konieczność uwzględnienia w badaniach językowych czynników psychologicznych, społecznych

· uznawał językoznawstwo za jedną z nauk o człowieku

4. nie był strukturalistą, ale wywarł ogromny wpływ na kształtowanie się metodologii strukturalistycznej

Fonetyka:

· palatogramy

· metoda kimograficzna (badanie siły wydechu)

· labiograficzna (wargi)

· rendgenograficzna

· kinorendgenograficzna

· laryngologiczna

Składnia

...