geo kol zal.doc

1. ROZKŁAD TEMPERATURY W ZIEMI

Do powierzchni Ziemi (promień ~6371km) dociera ciepło ze Słońca i z jej wnętrza. Ciepło otrzymywane od Słońca powoli przenika przez skały i sięga płytko. Dobowe zmiany temperatury są rejestrowane na głębokości ok. 1,2 – 1,5 m. Wahania temperatury wywołane zmianami pór roku nie są dostrzegane już na głębokości 30m.Strefa rocznych wahań od 20 do 30 m. Ziemia ma też własne źródło ciepła mieszczące się w jądrze ziemi (promień jądra ~3470km). Ciepło to dociera do powierzchni Ziemi, a jego część jest wypromieniowana w przestrzeń kosmiczną. Wraz z głębokością temperatura skał wzrasta, od kilkuset stopni u podstawy skorupy ziemskiej do 5000°C w środku Ziemi. Dowodami wzrostu temperatury wraz z głębokością są gorące źródła, gejzery, wybuchy wulkanów. Szybkość wzrostu temperatury wraz z głębokością opisuje stopień geotermiczny. Stopień geotermiczny odpowiada liczbie metrów, aby temperatura wzrosła o 1°C. Wartość stopnia uzależniona jest od budowy i historii geologicznej odpowiedniego fragmentu skorupy ziemskiej. Średnia wartość stopnia geotermicznego dla Europy Zachodniej i Środkowej wynosi około 33m/°C , dla Polski 47,2m/°C. Temperatura wnętrza Ziemi wzrasta wraz ze stopniem geotermicznym tylko do pewnej głębokości, a mianowicie do ok. 100 km, a następnie wzrasta znacznie wolniej. Na głębokości 100 km temperatura wynosi około 1500°C, na głębokości 600 km około 1800°C, a w jądrze ziemi sięga do około 5000°C

2. Charakterystyka procesów magmowych

Magnetyzm – jest to ogół procesów endogenicznych (odbywających się we wnętrzu Ziemi) prowadzących do powstania skał magmowych. Dzieli się ona na:
- Plutonizm – powstawanie skał magmowych w głębszych partiach skorupy ziemskiej jako skały głębinowe,
- Wulkanizm – tworzenie się skał magmowych wylewnych na powierzchni lub tuż pod powierzchnią Ziemi.
Magma – płynny lub gazowo-płynny stop pierwiastków i związków chemicznych występujący w litosferze i płaszczu Ziemi. Magma wydobywająca się na powierzchnie Ziemi nazywa się lawą. W składzie magmy przeważają gliniany i glinokrzemiany, które są składnikami skałotwórczymi.
Pierwsze skały wykrystalizowały się właśnie z magmy zwanej pierwotna o składzie podobnym do składu obecnej litosfery. Możliwe jest także wytapianie się Skał w procesie tzw. Magm wtórnych o odmiennym składzie chemicznym. Wszystko to owocuje ogromną różnorodnością skał magmowych.
Krystalizacja magmy – magma jest ruchliwą materią przemieszczając się w górne partie skorupy ziemskiej, co powoduje jej ochłodzenie i przechodzenie w stan skał (krystalizacja lub krzepnięcie). Powstają minerały a z nich skały. Gliniany i glino-krzemiany krystalizują w różnych temp. I w różnej kolejności. Wyższe temp. -> skały o mniejszej zawartości SiO2, czym niższa temp.-> więcej SiO2, wyższa temp.-> więcej Fe, Mg, Ca. Ten proces różnicuje magmę.

3. STRUKTURA SKAŁ MAGMOWYCH

określa sposób wykształcenia składników (minerałów) w skale (krystaliczność, wielkość minerałów). Skały głębinowe charakteryzuje struktura jawnokrystaliczna (pełnokrystaliczna, holokrystaliczna) tzn. że wszystkie minerały są wykrystalizowane i widoczne gołym okiem. Strukturę jawnokrystliczną dzielimy na: bardzo grubokrystaliczną d>30mm, grubo 5-30mm, średnio 1-5mm, drobno 0.5-1 mm. Skały wylewne charakteryzuje struktura skrytokrystaliczna (składniki widoczne przy użyciu mikroskopu) lub porfirowa (hipokrystalicza - niektóre minerały są widoczne gołym okiem). Struktura porfirowa składa się z prakryształów i szkliwa.

4. 5. CZYNNIKI I SKUTKI WIETRZENIA FIZYCZNEGO

Wietrzenie fizyczne – proces polegający na statycznym niszczeniu skał poprzez czynniki fizyczne. Wietrzenie fizyczne (mechaniczne) zachodzi po wpływem działania promieni słonecznych (insolacja), zmian temperatury, roszadzające działanie soli krystalizującej w szczelinach (szczególnie w warunkach pustynnych), mechanicznego działania wody i lodu, wiatru oraz roślin i zwierząt. Podstawowym czynnikiem wietrzenia mechanicznego są dobowe zmian temperatury. W skutek rozszerzania i kurczenia ziaren skała zmniejsza swą spójność, co prowadzi do jej  rozsypania się. Mówimy wówczas o dezintegracji blokowej skały. Jeśli natomiast skała rozpadnie się na poszczególne elementy składowe (minerały), mówimy o dezintegracji granularnej (ziarnistej). Gdy skała jest w miarę jednorodna, pod wpływem ogrzewania promieni słonecznych i zróżnicowanego rozszerzania się części nasłonecznionej i części wewnętrznej skały może nastąpić łuszczenie. Ważnym czynnikiem wietrzenia jest działanie mrozu. Woda zamarzająca w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość. Tworzy się lód i rozpycha szczeliny i odrywa od skały większe lub mniejsze odłamy. Rozsadzające działanie zamarzającej wody w skale nazywa się zamrożem. Mechaniczne działanie organizmów, głównie roślin, wywołane jest wnikaniem korzeni włoskowatych w szczeliny skalne, a następnie ich grubienie, które powoduje pękanie skał. Podobne znaczenia dla niszczenia mają zwierzęta żyjące w ziemi. Powiększają one drożność zwietrzeliny dla wody i powietrza.

6. OPISAĆ TYPOWY PROFIL STREFY WIETRZENIA SKAŁ

Strefa gliniasta                            [~~~~~~]

Strefa  gliniasta + rumiszew              [~~~·~~]

Okruchy z domieszkami gliny              [··~··~·]

Spękania skał                            [\  |  /  \  ]

Skała macierzysta              [ / / / / / /]

7a. WYMIEŃ PROCESY PROWADZĄCE DO POWSTANIA SKAŁ OSADOWYCH.

wietrzenie fizyczne i chemiczne, erozja (eoliczna (wiatr), lodowcowa, deszczowa (ablacja), rzeczna, morska, podmorska), denudacja (odsłanianie na szeroką skale powierzchniowej części skorupy ziemskiej, zasypywanie zagłębień, niszczenie wyniosłości), akumulacja, sedymentacja (osadzanie materiałów w wodzie), transport. Skały osadowe powstają z: - ziarna (kwarc, okruchy skał, skalenie, łyszczyki), - spoiwo w skałach zdiagenezowanych (powstaje na drodze reakcji chemicznej lub koagulacji koloidów – krzemionkowe, węglanowe, ilaste, żelaziste, mieszane).

8. RODZAJE SPOIWA W SKAŁACH OSADOWYCH

Cementacja rozwija się wśród osadów okruchowych i odbywa się przy pomocy (udziale) substancji zwanych spoiwami lub lepiszczami. Minerałami stanowiącymi spoiwo mogą być: kwarc, kalcyt, dolomit, syderyt, tlenki i wodorotlenki żelaza. Dlatego wyróżnia się spoiwa: krzemionkowe, żelaziste, węglanowe, ilaste, gipsowe, solne, anhydrytowe, dolomitowe itp. Rzadziej spotykane są spoiwa glaukonitowe, fosforanowe, barytowe i bitumiczne. Często spoiwa są mieszanką kilku różnych składników np. kwarcu, kalcytu, dolomitu, syderytu itp. Stąd znane są spoiwa mieszane np.: żelazisto–krzemionkowe, gipsowo-solne, węglanowo-ilaste.

7b. Główne składniki skałotwórcze skał okruchowych.
1.Ziarna: kwarc, okruchy skał, skalenie, łyszczyki. 2. Spoiwo w skałach zdiagenezownych- powstaje na drodze reakcji chemicznych lub koagulacji koloidów: krzemiankowe, węglanowe, ilaste, żelaziste, mieszane.

9. KOŃCOWE PROCESY POWSTAWANIA SKAŁ OSADOWYCH

Końcowym etapem powstawania skał osadowych jest diageneza. Jest to ogół prowadzący do przeobrażenia luźnego, miękkiego osadu (który nie ulega zmianom) w zwięzłą skałę. Do najważniejszych procesów diagenetycznych należą: twardnienie koloidów, kompakcja, rekrystalizacja i cementacja. Twardnienie koloidów polega na oddaniu wody, której skoagulowany koloid zawiera zazwyczaj bardzo dużo. Miękki osad złożony z koloidalnego mułu krzemionkowego lub substancji iłowych, zawierających początkowo do 80% wody, przechodzi po oddaniu wody w utwór twardy w wyniku wyciskania jej pod wpływem ciśnienia utworów nakładu lub ulegając przekrystalizowaniu na skutek starzenia się koloidów. Kompakcja polega na zbliżaniu się do siebie ziaren mineralnych pod wpływem ciężaru gromadzonych się osadów dzięki czemu  objętość osadów maleje. Zmienia się przy tym porowatość, gęstość i inne własności. Przy kompakcji zachodzi zmiana ułożenia ziaren w osadzie. Rekrystalizacja zachodzi najczęściej w osadach wapiennych  i krzemionkowych. Strącenie się rozpuszczonych związków węglanu wapnia lub krzemionki powoduje zlepienie ziaren ze sobą. Procesy rekrystalizacji prowadzą do wzrostu ziarnistości skały. Cementacja jest efektem twardnienia koloidów, kompakcji i rekrystalizacji. Substancjami cementującymi (spoiwem) są zazwyczaj węglan wapnia, dolomit, krzemionka, gips, związki żelaza, fosforan wapnia, substancje ilaste. Wymienione spoiwa występują często we wzajemnych ze sobą kombinacjach jako spoiwa mieszane.

10. FORMY WYSTĘPOWANIA SKAŁ OSADOWYCH

Pierwotny osad nie ulega zmianom, pozostaje w stanie luźnym. Nagromadzony materiał ulega: diageniezie – kompakcji i wyciskaniu wody pod ciężarem nadległego osadu, twardnieniu koloidów - krystalizacji rozpuszczonych w wodzie związków chemicznych. Najczęstsze spoiwa: węglanowe, krzemionkowe, ilaste, rzadziej żelaziste, gipsowe. Z uwagi na różne pochodzenie skał osadowych dzielą się one na skały okruchowe (terrygeniczne), organiczne (organogeniczne) i chemiczne. Skały okruchowe powstają w wyniku wietrzenia i erozji starszych skał pierwotnych. W wyniku wietrzenia lite skały tracą spoistość i zmieniają się w luźny materiał zwany zwietrzeliną. Do tych skał zaliczamy muły, gliny, iły. Skały organiczne powstają z nagromadzenia szczątek roślin i zwierząt. Do skał okruchowych zaliczamy wapienie i różne jego odmiany np. wapienie muszlowe, koralowe. Do tych skał zaliczamy także kredę, węgiel brunatny i kamienny. Skały chemiczne powstają w wyniku wytrącenia substancji mineralnych z wody morskiej. Do najbardziej znanych zaliczamy wapienie oolitowe, skały węglanowe zwane dolomitami, gipsy, anhydryty, sól kamienna i sole potasowe. Minerały wchodzące w składy skał osadowych można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej z nich należą minerały allogeniczne. Minerały te dostają się do środowiska w wyniku wietrzenia mechanicznego skał starszych niż dawne. Są to kwarc, skalenie (otoklaz), pirokseny. Drugą grupę stanowią minerały autigeniczne – są to minerały powstałe w środowisku tworzenia się skał osadowych. Do nich zaliczamy kalcyt, dolomit, gips, opal, piryt, limonit. UPROSZCZONA SYSTEMATYKA SKAŁ OSADOWYCH : KLASA I   Skały okruchowe : - s. Piroklastyczne, -s. Gruboziarniste, -s. Drobnoziarniste, - s. Terrygeniczne, · s. Grubokruchowe ( psefity)  · s. Średniokruchowe (psamity)  · s. Drobnokruchowe (aulenyty)  KLASA II  Skały Ilaste: -s. Kaolinitowe, -s. Illitowe, -s. Montmorillonitowe. KLASA III Skały Chemiczne i organiczne : -s. Krzemionkowe, -s. Węglanowe, Fosforyty, -s. Alitowe, -s. Źelaziste, -s. Manganowe, -s. Gipsowe i solne, -s. Siarkowe, -s. Strontowe, -s. Barytowe, -s. Fluorytowe, - Kaustobiolity stałe,- Kaustobiolity płynne, - łupki palnne

11. PODZIAŁ SKAŁ OSADOWYCH OKRUCHOWYCH ZE WZGLĘDU NA STRUKTURĘ

Zasadniczymi cechami struktury skał klastycznych (okruchowych) jest wielkość ziaren. Wyróżnia się zasadnicze 3 typy struktur: psefitowa - gruboziarnista d>2mm; psamitowa - śnednio (0.05-2mm) pelitowa – drobno (0.002-0.05mm) i iłowa <0.002. Drugim czynnikiem określającym strukturę skał klastycznych jest kształt ziaren i stopień ich obtoczenia. Wyróżnia się ziarna ostrokrawędziste, słabo obtoczone, dobrze obtoczone i bardzo dobrze obtoczone.

12. CHARAKTERYSTYKA OSADÓW RZECZNYCH

Rzeka osadza minerał dzięki jej wodom. Bywa on w postaci rozpuszczonej, zawieszonej bądź też wleczonej po dnie. Wraz z biegiem rzeki wzrasta obtoczenie materiału (zmniejsza się jego średnica). Występuje duże zróżnicowanie materiału w płaszczyźnie przekroju poprzecznego rzeki. W miejscach gdzie maleje prędkość prądu, gwałtownie maleje siła transportowa rzeki. Potoki wznoszą i osadzają u podnóża gór stoki zbudowane ze żwirów i głazów. W dolinach  rzek nizinnych osadzanie odbywa się w samym korycie i na zakolach. Większe  masy osadów powstają przy osadzaniu wody po powodzi. Obok piasków, miałów i iłów mogą gromadzić się też żwiry. W miejscach gdzie maleje lub ginie zdolność transportowanego materiału, a więc przy ujściach rzek do morza czy jezior, rzeka osadza cały czas osadzony materiał. Tam też powstają najpotężniejsze osady budujące delty.

13. GŁÓWNE CZYNNIKI EROZJI MORSKIEJ (JEZIORNEJ)

Erozja morska (jeziorna) – niszczenie brzegów morskich przez ustawiczne uderzanie wody oraz w skutek ścierania skał przez głazy, żwiry i paski niesione z falą. Ma tu pewne znaczenie rozpuszczenie skał przez wodę morską. Erozję morską wywołują dwa główne czynniki: falowanie i pływy, zaś w mniejszym stopniu – prądy przybrzeżne. Erozja morska jest widoczna przede wszystkim na wybrzeżach i na dnie morskim w pobliżu brzegu. Rozmiar erozji zależy od wielu czynników: siły fali, wielkości pływów, prędkości prądów morskich, konfiguracji wybrzeża. Brzeg podcięty przez falę obrywa się i cofa w kierunku lądu. Materiał skalny ulega stopniowemu rozkrurszeniu się. Przy brzegu gromadzi się najgrubszy materiał, dalej otoczaki i żwiry, jeszcze dalej piasek a najdrobniejsze części znoszone są na otwarte morze i osiadają się na głębokim dnie. Strome urwisko nadbrzeżne nazywane jest klifem. Niemal pozioma powierzchnia, słabo nachylona w kierunku morza zwana jest platformą abrazyjną, a od strony morza nasyp zbudowany z materiału naniesionego przez falę nazywa się platformą akumulacyjną. Proces niszczenia brzegów morskich przez fale nazywa się abrazją.

14. SKUTKI EROZJI DESZCZOWEJ I CHARKATERYSTYKA DELUWIÓW

Erozja deszczowa (ablacja) jest to zmywanie przez wodę opadową ze zboczy drobnych cząstek, ziaren mineralnych i organicznych. Proces niszczącego oddziaływania wody deszczowej na lite skały jest niewielki, ale współdziałając z wietrzeniem chemicznym może ono spowodować powstawanie na nich powierzchni bruzd, rowków, rynien i zagłębień. Gdy skała jest luźna (np. piasek) spływająca woda może szybko żłobić w niej początkowo drobne jary, które z czasem mogą przejść w głębokie parowy. Ablacja prowadzi do wyjałowienia gleby, jest głównym źródłem rumowiska unoszonego w rzekach przy stanach powodziowych. Ablacja zależy od nachylenia zboczy, uziarnienia i zwięzłości materiału, pokrycia szatą roślinną i zabudową terenu. Produkty wymycia osadzone w pobliskich zagłębieniach nazywamy deluwiami. Deluwia to przeważnie osady: warstwowe, drobnoziarniste, zawierające domieszki części organicznych (głównie roślinnych).

15. RODZAJE EROZJI RZECZNEJ

Erozja rzeczna jest to niszczenie koryt rzek i potoków przez płynącą wodę w wyniku: wymywania fragmentów skalnych przez siły hydrodynamiczne wody, ścieranie i kruszenie podłoża koryta rzeki przez transportowanie. Postęp erozji zależy od odporności podłoża koryta i prędkości wody. Rodzaje erozji:- erozja denna (wgłębna) działa przede wszystkim w górnym biegu rzeki, gdzie spadek jest duży i wody mogą transportować dużą ilość materiału skalnego. Prowadzi do pogłębienia koryta rzecznego i doliny rzecznej. Erozja denna odbywa się przez tracie o dno koryta głazami wleczonymi po nim. W skutek tej erozji powstają głębokie doliny o stromych ścianach.- erozja boczna dominuje w środkowym biegu rzeki, gdzie spadek rzeki słabnie i maleje erozja wgłębna. Erozja boczna wynika z tego, że nurt rzeki przemieszcza się  od jednego  brzegu do drugiego. Materiał pochodzący z niszczenia brzegu przez nurt nie jest w całości transportowany przez wodę w dół rzeki, ale zostaje osadzony tam gdzie woda  ma mniejszą prędkość i nie może nieść porwanego materiału.- erozja wsteczna ma miejsce w górnym biegu rzeki, gdzie na skutek wcinania się potoków w podłoże, źródła rzek ulegają cofaniu. Erozja wsteczna prowadzi nieraz do przecięcia działu wód i do wtargnięcia rzeki w dorzecze innej rzeki.

16. OD CZEGO ZALEŻY PRZEBIEG DENNEJ EROZJI RZECZNEJ

Zależy od: spadku rzeki, który jest uwarunkowany ukształtowaniem terenu, budowy geologicznej podłoża oraz podstawy erozyjnej. Gdy podstawa erozyjna ulegnie zmianie pod wpływem ruchów tektonicznych i obniżenia się poziomu wody w zbiorniku wodnym do którego dochodzi wtedy erozja wgłębna (denna) nasila się. Gdy spadek rzeki maleje lub podnosi się poziom wody w zbiorniku, do którego wpada, erozja rzeczna również słabnie.

17. CECHY OSADÓW LODOWCOWYCH.

- duża lokalna zmienność materiału (lodowiec w różnym czasie i w różnych miejscach zrzucał materiał). Są to różne formy moren (materiałów niesionych przez lodowiec i osadzane przy jego topnieniu): czołowa, denna, boczna, środkowa, a także stożki usypane przez wodę wypływającą z lodowca.– najróżniejsze zazębiające się osady.

18. CZYNNIKI I SKUTKI METAMORFIZMU

Metamorfizm – ogół procesów przeobrażających skały które znalazły się w zmienionych warunkach w podwyższonej temperaturze i pod zwiększonym ciśnieniem w głębi ziemi. Następuje wówczas zmiana składu mineralnego skały, gdyż niektóre minerały przeobrażają się w wyższych temperaturach w inne, utrzymujące się w tych warunkach oraz zmiana ułożenia składników w skale. Minerały blaszkowe lub pręcikowe często układają się równolegle dając charakterystyczną teksturę łupinowa. Wielkość ziaren zwykle wzrasta, często przeobrażeniom tym towarzyszy zmiana składu chemicznego skały, gdyż niektóre składniki są usuwane, inne zaś doprowadzane przez krążące roztwory. Procesy metamorficzne panują w głębokich partiach skorupy ziemskiej. Szczególny typ procesów przeobrażeń skał występuje w pobliżu intruzji gorących magm. Czynniki: działanie podwyższonej temperatury (i/lub ciśnienia), ciepło pochodzące od intrudującej magmy, ruchy skorupy ziemskiej, rozwory wodne, gazy pomagmowe. Skutki: powstanie skał metamorficznych, nowe minerały, zmiana właściwości skał.

19. USKOKI: RODZAJ DEFORMACJI, SKUTKI I ELEMENTY

Skały deformowane mogą zostać rozerwane, czyli poddane deformacjom nieciągłym. Do deformacji nieciągłych należą przede wszystkim różnego rodzaju uskoki. Uskok jest to przesunięcie skał wzdłuż pęknięcia, powodujące przerwanie ciągłości warstw. Wyróżniamy uskoki: odwrócone, pionowe, zrzutowe, przesuwcze, zawiasowe, nożycowe. Do najbardziej znanych grup uskokowych zaliczamy: schody, rowy tektoniczne, zrąb, pole. Do podstawowych elementów uskoków należą: skrzydło zrzucone, skrzydło wiszące, zrzut, rozstęp pionowy, rozstęp poziomy i nachylenie powierzchni uskokowej. Warstwy skalne przesunięte wzdłuż ściany uskoku w dół noszą nazwę skrzydła zrzuconego, a warstwy pozostające w miejscu – skrzydła wiszącego. Obniżenie warstw skalnych skrzydła zrzuconego w stosunku do skrzydła wiszącego mierzone jest w linii pionowej i nazywany jest zrzutem uskoku. A mierzone w płaszczyźnie uskoku jest ślizgiem. Powierzchnie uskokowe są często wygładzane w skutek roztarcia minerałów w trakcie ruchu wzdłuż nich. Powierzchnie takie nazywamy lustrami tektonicznymi. Występują na nich niekiedy rysy ślizgowe które są śladami przemieszczenia skał po płaszczyźnie uskokowej i umożliwiają odtworzenie kierunku ruchu skrzydeł. Gdy w strefie uskoku dochodzi do roztarcia skał, mówimy o zjawisku mylonityzacji

20.PŁASZCZOWINOWY RODZAJ DEFORMACJI.

Płaszczowiny - masy skał wypchnięte z pierwotnego położenia pod wpływem silnych nacisków bocznych i przesunięte czasem na znaczną odległość przy czym nasunięte na inne utwory lub na tę serię skał, która podczas ruchów górotwórczych pozostała na miejscumpakcji zachodzi pod wpływem ciśnienia utworów nakładu lub uleganiąc przekrys. Odległość, na jaką płaszczowina uległa przesunięciu sięga czasem kilku kilometrów. Podczas tzw. znacznych ruchów płaszczowina ulega z reguły skomplikowanym pofałdowaniom, tworząc szereg mniejszych fałdów.

21.ELEMENTY UŁOŻENIA WARSTW

Warstwa: bryła skalna ograniczona dwiema, w przybliżeniu równoległymi powierzchniami: górną zwaną stropem i dolną nazywaną spągiem. Miąższość warstwy czyli grubość warstwy jest to najkrótsza odległość miedzy stropem a spągiem mierzona prostopadle do ich płaszczyzny. Linia intersekcyjna: linia przecięcia powierzchni geologicznej (stropu lub spągu warstwy, uskoku, nasunięcia) z powierzchnią terenu. Wychodnia warstwy jest to powierzchnia zawarta między liniami intersekcyjnymi stropu i spągu danej warstwy.

22.CO TO JEST WYCHODNIA WARSTWY

Wychodnia – jest to część warstwy, żyły, masywu  lub innej formy występowania skał, wychodząca na powierzchnię ziemi lub znajdująca się pod niezbyt grubym nakładem gleby.

23. FAŁDY: RODZAJ DEFORMACJI, SKUTKI I ELEMENTY

Najczęstszą formą deformacji ciągłych są fałdy. Fałda składa się z dwóch głównych elementów: antykliny (siodła) i synkliny (łęku). W antyklinie warstwy są wygięte ku górze, w synklinie zaś ku dołowi (tworzą zagłębienia). Część synkliny lub antykliny stanowią zespoły warstw nachylonych w jednym kierunku, noszą nazwę skrzydeł. Miejsce w którym jedno skrzydło przechodzi w drugie nosi nazwę przegubu antykliny lub synkliny, a pomiędzy skrzydłami znajduję się jądro antykliny lub synkliny. Linia łącząca najwyższe punkty antykliny nazywa się grzbietem antykliny, a linia łącząca najniższe punkty w synklinie – dnem synkliny. Najkrótsza odległość między powierzchniami osiowymi antykliny i synkliny to promień fałdu. Typy fałdów pod względem geometrycznym: a) stojący, b) obalony, c) leżący, d) przewalony. Skałami podatnymi na deformację są np. łupki ilaste, cienkoławicowe piaskowce, wapienie lub margle. W trakcie fałdowania zespół warstw złożony z osadów będzie się zachowywał w sposób zróżnicowany. Formami powstałymi w wyniku fałdowania dysharmonijnego są między innymi wysady solne (diapiny). W trakcie fałdowania dochodzi często do przerwania ciągłości  warstw. Tworzą się wówczas formy zwane skibami. W  czasie deformacji skały fałdy mogą zostać porozrywane i nasunięte w różny sposób na siebie. Tak powstają łuski.

24a. ZRĘBY I ROWY TEKTONICZNE

Rów tektoniczny – podłużne, wąskie zapadlisko ograniczone z dwóch stron uskokami biegnącymi w przybliżeniu równolegle do siebie. Rowem tektonicznym są np. Dolina Renu, Morze Czerwone i większość jezior Wschodniej Afryki. W Polsce typowym rowem tektonicznym jest rów Krzeszowicki k. Krakowa. Zrąb tektoniczny – część skorupy ziemskiej wydźwignięta wzdłuż uskoków (najczęściej podłużnych i w przybliżeniu równoległych do siebie) i ograniczona zapadliskami. Przykładem  zrębów są Góry Harcu, a w Polsce Góry Sowie i Góry Orlickie w Sudetach.

24b. CHARAKTERYSTYKA SZCZELIN (SPĘKAŃ) W SKAŁACH

Występujące w skałach szczeliny  dzieli się na trzy rodzaje związane  z procesem geologicznym, który spowodował spękanie skały, wyróżniamy: szczeliny wietrzeniowe, tektoniczne i syngenetyczne. Szczeliny wietrzeniowe powstają w wyniku fizycznego wietrzenia skał. Występują w przypowierzchniowej strefie do głębokości nie przekraczającej kilkudziesięciu metrów. Są przeważnie chaotycznie rozmieszczone i mają niekiedy znaczne szerokości. Wiele szczelin może być wypełnionych drobnym materiałem zwietrzelinowym (zwykle gliną). Szczeliny tektoniczne powstają w wyniku dyslokacji tektonicznych. Można je spotkać na znacznej głębokości przy czym im większa głębokość tym są bardziej zwarte. Liczne obserwacje dowodzą że na głębokości około 1 metra szczeliny mają już tak małą szerokość że nie przewodzą wody wolnej. Ich układ wykazuję pewną regularność związaną z kierunkiem działania sił tektonicznych. Szczeliny syngenetyczne powstają w wyniku wewnętrznych naprężeń występujących w niektórych skałach w trakcie ich powstawania np. przy krzepnięciu magmy lub wysychaniu osadu. Pod względem szerokości, ułożenia i głębokości występowania są podobne do tektonicznych. W odniesieniu do szczelin, podobnie jak i porów, stosuje się podział uwzględniające ich zdolność do ruchu wody wolnej na trzy rodzaje: nadkapilarne o szerokości 0,25mm<s, kapilarne o szerokości: 0,0001<s£0,25mm, subkapilarne o szerokości: s£ 0,0001mm .

25.OGÓLNE ZASADY PODZIAŁU GRUNTÓW BUDOWLANUYCH

Grunt budowlany – jest to część skorupy ziemskiej, mogąca współpracować z obiektem budowlanym, stanowiąca jego element lub służąca jako tworzywo do wykonywania z tego budowli ziemnych. Podstawą podziału gruntów nieskalistych stanowią parametry uziarnienia gruntu związane z zawartością określonych frakcji. Podział ziaren na frakcję  kamienista f>40mm, żwirowa 2 mm<f£40mm, piaskowa 0,05mm<f£ 2mm, pyłowa 0,002mm<f £ 0,05mm, iłowa f£0,002mm. Grunty skaliste (miękkie Rc>5MPa, twarde Rc<=5MPa): magmowe, osadowe, metamorficzne.

26. PODAĆ OGÓLNĄ CHARAKTERYSTYKE SOLIFLUKCJI.

Proces soliflukcji polega na pełznięciu odmarzniętej, nasyconej wodą warstwy przypowierzchniowej po zamarzniętym podłożu. Zewnętrzna powierzchnia odmarza okresowo i spełza po gruntach stale lub okresowo zamarzniętych.

27. CO OZNACZA ŻE GRUNT JEST GLINIASTY?

W gruncie oprócz frakcji zasadniczej występuje frakcja iłowa powyżej 2%, grunt ten ma mniejszą wytrzymałość na ściskanie i ścinanie, mogą również nabyć nowe właściwości fizyczne takie jak ściśliwość, spójność, plastyczność i zdolność pęcznienia wobec wody.

28. CHARAKTERYSTYKA GRUNTÓW SPOISTYCH.

Grunty spoiste - jedna z trzech grup jakie znajdują się w geologii inżynierskiej. Grunty spoiste obejmują grupę: glin i iłów. Ich wytrzymałość na ściskanie jest niewielka i w znacznym stopniu uzależniona jest od stopnia nasycenia wodą. Uwodnione przechodzą w stan plastyczny i pod wpływem obciążenia mogą ulec wyciskaniu. W skutek tych właściwości fundamenty budynków stawianych w gruntach tego rodzaju mają tendencję do powolnego osiadania.

29. OPISAĆ ZJEWISKO OSIADANIA ZAPADOWEGO I PODAĆ W JAKICH WARUNKACH NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJE

Ruch mas powierzchniowych może odbywać się pionowo i polegać głównie na obniżaniu się powierzchni na skutek grawitacyjnego przemieszczania się cząstek gruntów w warunkach zmniejszonej spójności i tarcia wewnętrznego. Grunty te początkowo stabilne w stanie powietrzno suchym po nasyceniu wodą tracą swoją stabilność gdyż zmniejsza się ich spójność i tarcie wewnętrzne. Szczególną podatność na osiadanie zapadowe wykazują lessy. Z tego powodu lessy nie są dobrym podłożem budowlanym. Jeśli zachodzi potrzeba posadowienia większej budowli na lessach wymagane jest wówczas zabezpieczenie podłoża przed wpływami wód gruntowych opadowych i przemarzaniem.

30.WYMIEŃ GEOLOGICZNO-INŻYNIERSKIE ZJAWISKA WYWOŁANE OBECNOŚCIĄ WODY W PODŁOŻU BUDOWLNAYM

Sufozja - polega na wymywaniu drobniejszych cząstek gruntu lub ziaren szkieletu mineralnego pod wpływem przepływającej przez ten grunt wody. Oddziaływanie sufozyjne wody podziemnej na grunt może być mechaniczne lub chemiczne, względnie łączne. Sufozja mechaniczna polega na przemieszczaniu się drobniejszych cząstek lub ziaren szkieletu mineralnego przez pory na skutek ruchu wody podziemnej. Sufozja chemiczna spowodowana jest rozpuszczającym działaniem przepływającej wody gruntowej (kalcyt, chlorki, gips). Sufozja chem-mech zachodzi wtedy, gdy woda podziemna oddziaływuje zarówno chemicznie jak i mechanicznie

Kolmatacja jest przeciwieństwem do sufozji. Polega na zagęszczaniu gruntów przez osadzanie się w porach gruntu drobnych cząstek lub ziaren mineralnych, na skutek zmniejszenia się spadku hydraulicznego lub związanej z nim mniejszej prędkości przepływu wody podziemnej.

Upłynnianie gruntu - gdy po stanie sufozyjnym gruntu, tj. wymyciu cząstek i ziaren nadal wzrasta spadek hydrauliczny, może wówczas nastąpić dalsze wymywanie ziaren szkieletu gruntowego i upłynnienie tego gruntu. Upłynnienie gruntu w pełni nasyconego wodą może nastąpić również pod wpływem obciążeń dynamicznych (wstrząsów, wibracji) gdy zmniejsza się opór bezwładności cząstek gruntu i gdy podlegają one wzajemnemu przemieszczaniu.

Kurzawki - jeśli w określonych warunkach nasycone wodą grunty, podatne na upłynnianie, w całej swej masie będą zachowywać się jak ciecze, najbardziej podatne na upłynnianie kurzawkowe są piaski drobnoziarniste i pylaste. Przejście gruntu kurzawkowego w stan upłynnienia stanowi zagrożenie w pracach fundamentowych. Może także spowodować deformacje terenów wokół wykopów fundamentowych, a także uszkodzenia samego obiektu budowlanego

-zjawisko krasowe(pyt. 31)

-przemarzanie gruntu(pyt.32)

31. CHARAKTERYSTYKA KRASOWATOŚCI

Krasowatością nazywa się występowanie w skale próżni powstałych w wyniku rozpuszczania (ługowania) skały przez krążące w niej wody. Kras pojawia się głównie w skałach wapiennych, dolomitach i gipsach. Ze względu na znaczny zakres występowania i duży rozmiar próżni największe znaczenie kras ma w wapieniach. W Polsce jest on najsilniej rozwinięty w wapieniach Tatr, Wyżyny Krakowsko-Czestochowskiej, Gór Świętokrzyskich oraz w Sudetach. Próżnie krasowe osiągają znaczne rozmiary i maja zróżnicowane formy. Są to pionowe kominy (studnie) i poziome lub nachylone korytarze, często połączone z obszernymi komorami (jaskiniami, grotami). Tworzą one złożone systemy i mogą sięgać do znacznych głębokości. Wyloty próżni krasowych na powierzchnie terenu są często wypełnione drobnym materiałem zwietrzelinowym lub osadowym, który przy zmianie warunków wodnych może zostać wymyty.

32. PRZEMARZANIE GRUNTU – WYJAŚNIJ ZJAWISKO

Zmiany strukturalne i teksturalne szkieletu gruntowego wywołane zamarzaniem i odmarzaniem w przypowierzchniowej strefie w naszych warunkach klimatycznych powodują odkształcanie gruntów, które mogą być szkodliwe dla fundamentów i wznoszonych na nich konstrukcjach budowlanych. Fundamenty budynków powinny więc być posadowione poniżej strefy przemarzania, która w naszej strefie klimatycznej sięga od 0.8 do 1.4m. Zmiany strukturalne w gruncie ujawniają się zmianą własności wytrzymałościowych. W wyniku topnienia lodu na wiosnę powstają przełomy. Następuje to na skutek niejednoczesnego tajania soczew i warstewek lodowych oraz lodów w porach gruntu i nierównomiernego osiadania powierzchni gruntu.

33. PODAĆ PRZYCZYNY POWSTAWANIA OSUWISK

...