Rosenhan, Seligman – Psychopatologia rozdz. 2
Przejawy zaburzeń psychicznych zmieniają się w zależności od kontekstu historycznego, podobnie więc zmieniają się i opinie co do tego co jest zdrowe, a co nie. W różnych okresach historycznych i w odmiennych kulturach różne były teorie wyjaśniające przyczyny zaburzeń w zachowaniu. Sposób w jaki dane społeczeństwo pojmowało obłęd i jego przyczyny wpływał na sposób spostrzegania osób przejawiających zaburzenia psychiczne, natomiast od tego jak ich spostrzegano zależał sposób ich traktowania.
Poglądy na istotę zaburzeń psychicznych zmieniają się wraz ze zmianą wartości; sposób rozumienia normalności i odchyleń od niej wyznaczony jest przez dominujące w danej kulturze wartości i przekonania.
TEORIE PRZYCZYN OBŁĘDU I METODY LECZENIA
Trudno odczytać, co spowodowało zaburzenia psychiczne oraz gdzie szukać ich przyczyn. Z kolei od tego, co uznamy za przyczynę zależy tryb leczenia i ewentualne wyleczenie.
Dawne sposoby wyjaśniania przyczyn zaburzeń zachowania:
gniew bogów,
opętanie przez demony,
trzęsienia ziemi,
przypływy i odpływy mórz,
konflikty interpersonalne,
zła krew,
zarazki i choroby.
Źródła zaburzeń psychicznych:
1. Animistyczne – przyczyną czynnik o charakterze duchowym.
Animizm – wiara, że każdy człowiek i przedmiot posiada duszę.
Trwałe przekonanie w historii ludzkości mówiło, że świat natury zamieszkują duchy i demony, które podlegają kontroli czynników nadprzyrodzonych.
Zaburzenia psychiczne przypisywano 3 czynnikom animistycznym:
a) Złe duchy – powodowały zaburzenia psychiczne biorąc człowieka w swoje posiadanie i kontrolując jego zachowanie. Duch wchodził w człowieka dzięki własnej przebiegłości, za sprawą złoczyńcy dysponującego magicznymi mocami lub też braku wiary w bóstwo. Obłęd mogły wywołać duchy przodków, zwierząt, bogów, herosów i niepomszczonych ofiar.
Sposoby leczenia:
trepanacja – drążenie otworów w czaszkach osób opętanych przez złe duchy,
odczynienie zła przez osobę posługującą się magicznymi mocami (szamana, czarnoksiężnika, czarownicę) – np. za pomogą magicznych zaklęć, leczniczych napojów i wróżb.
egzorcyzmy – uroczysty rytuał, podczas którego wypędzano demony z ciała ofiary. Wymagały na ogół współpracy szamana lub kapłana z osobą owładniętą.
Przykłady chorób:
tarantyzm – mania taneczna (Europa Zachodnia) → skutek ukąszenia przez tarantulę,
wilczy obłęd – grupy ludzi przekonane, że są wilkami zachowywały się jak wilki (tereny wiejskie) → skutek owładnięcia przez zwierzę lub złe duchy.
b) Szatańskie moce – opętanie przez duchy, demony, diabła.
egzorcyzmy – uroczysty rytuał, podczas którego wypędzano demony z ciała ofiary; wymagały na ogół współpracy szamana lub kapłana z osobą owładniętą – starali się oni wspólnie doprowadzić do tego, by obce duchy się przedstawiły, po czym nakłaniano intruzów pochlebstwem, groźbą lub siłą do opuszczenia ciała nieszczęśnika,
ostracyzm – wypędzanie człowieka wraz z jego demonami.
c) Przymierze z diabłem – eskalacja przemocy wobec czarownic w połowie XV wieku nastąpiła w wyniku wielkich niepokoi społecznych i intelektualnych, poczucia oblężonej twierdzy, na które składały się:
problemy ekonomiczne,
przewartościowanie świata, wynikające z pojawienia się kapitalizmu,
reformacja, strach katolików przed herezją i odstępstwami,
religijne wojny domowe zaburzające równowagę społeczną,
przemiany w spostrzeganiu świata – odkrycia geograficzne,
rozsypanie się dotychczasowej struktury świata – miejsce Boga w konstruowaniu świata zajmuje człowiek – świat taki jawi się jako bardziej kruchy.
Ten kontekst społeczny uruchomił mechanizm kozła ofiarnego.
Czary równoznaczne były z herezją, zdradą Boga i rozprawianie się z nimi było obowiązkiem Kościoła rzymskokatolickiego, który w tym celu posługiwał się swym aparatem śledczym w postaci Świętej Inkwizycji. Heinrich Kraemer i Johann Sprenger napisali w 1486 roku podręcznik ścigania i rozprawiania się z czarownicami: Malleus Maleficarum (Młot na czarownice). Jest to dokument religijny, przesiąknięty silnym lękiem przed kobiecą seksualnością, na wskroś wrogi kobietom. Uprawomocniał ich prześladowanie, torturowanie i uśmiercanie. Kampanie przeciwko nałożnicom szatana prowadziły również protestanckie sekty.
Gdy zdarzało się coś, czego nie dało się wyjaśnić podejrzewano czary. Materiału dowodowy w procesach czarownic pozyskiwano poprzez:
próby, np. kaleczenie, topienie,
wyszukiwanie znamion na ciele, np. blizn,
zmuszanie do przyznania się.
Sposoby leczenia: jedynym lekarstwem było fizyczne unicestwienie (Anglia i kolonie – wieszanie, kontynent europejski – palenie na stosie).
Do połowy wieku XVII wskutek procesów o czary zmarło ponad 100 tyś osób.
2. Somatyczne – przyczyną czynnik o charakterze cielesnym.
a) Jednym z pierwszych zaburzeń psychicznych wyjaśnianych przez odwołanie się do przyczyn somatycznych była histeria, choroba występująca głównie u dziewic i wdów. Do jej objawów należały:
napady padaczko-podobne,
bóle w różnych częściach ciała,
bezgłos,
bóle i zawroty głowy,
niedowłady,
ślepota,
chromanie,
apatia i melancholia.
Za przyczynę histerii starożytni Grecy uważali wędrówki macicy.
Macica (gr. hystera) – narząd ożywiony, potrafiący oderwać się od swego zwykłego miejsca w organizmie i wędrować po całym ciele. W czasie swojej wędrówki po organizmie macica zaczepia się tu, czy tam siejąc spustoszenie. Pogląd ten trwał do II w. n. e.
zasada pociągania i popychania – przyciąganie macicy na miejsce przyjemnymi doznaniami i wonnościami, a także odgonić ją od miejsca, w którym się aktualnie ulokowała za pomocą cuchnących oparów,
modlitwa – stosowana w średniowieczu zamiast techniki pociągania i popychania.
b) Animalizm – XVII i XVIII w. – przekonanie, że istnieje niezwykłe podobieństwo między ludźmi obłąkanymi, a zwierzętami. Podobnie jak zwierzęta obłąkani:
nie mogą się opanować – wymagają ścisłej kontroli,
zachowują się w sposób bezładny, dziki, gwałtowny,
nie mają rozumu,
nie czują bólu, zmian temperatury i bodźców zewnętrznych,
bez protestu mogą żyć w okropnych warunkach.
Sposoby leczenia – chorym należało przywrócić rozum wywołując w nich strach. W tym celu stosowano:
chłostę i bicie,
lewatywy,
puszczanie krwi,
wywoływanie wymiotów.
3. Psychologiczne – przyczyną czynnik o charakterze psychicznym.
a) Galen – medyk grecki, który był jednym z pierwszy teoretyków uznających, że część zaburzeń rzekomo somatycznych powstała na tle psychologicznym. Odkrył seksualne podłoże histerii: po dłuższym okresie wstrzemięźliwości płciowej mężczyźni i kobiety cierpią na podobne objawy.
Galen poddawał weryfikacji dwie konkurencyjne hipotezy – jedną związaną z chorobą somatyczną, drugą dopuszczającą przyczynę psychologiczną (np. zakochanie) – i na podstawie dowodów wybierał właściwą
b) Mesmeryzm – Mesmer wysunął sugestię, że wiele chorób wynika z zablokowania przepływu niewidzialnej i nieuchwytnej substancji – uniwersalnego fluidu magnetycznego (magnetyzmu zwierzęcego), który w razie nierównomiernego rozmieszczenie w organizmie może doprowadzić do choroby. Fluid ulega wpływowi cykli księżyca, przypływów i odpływów, planet i gwiazd.
Sposoby leczenia: wywoływanie kryzysów – za każdym razem pacjent przeżywać je będzie słabiej, aż do zupełnego zaniku. Do wywoływania kryzysów służyła drewniana balia (baqet) napełniona wodą i namagnetyzowanymi opiłkami żelaza. Pacjenci kierowali wystające z balii żelazne pręty ku choremu narządowi.
Ludwik XVI wyznaczył do zbadania magnetyzmu zwierzęcego królewską komisję (Lavoisier, Bailly, Franklin), która orzekła, że brak fizycznych dowodów istnienia fluidu. Skuteczność terapii przypisano wyłącznie „wyobraźni”.
c) Hipnotyzm powstał na bazie mesmeryzmu. Hipnozę badał Jean Martin Charcot – dyrektor medyczny jednego z oddziałów szpitala La Salpetriere, oraz profesor Uniwersytetu Paryskiego. W celu odróżnienia konwulsji pochodzenia histerycznego od drgawek na tle padaczkowym stosował hipnozę. Jeżeli pod wpływem hipnozy pacjentka mogła poruszać bezwładnym ramieniem diagnozowano histerię. Charcot skonstruował teorię neurologiczną w celu wyjaśnienia tego fenomenu. Teorię tę weryfikowali studenci, którzy chcąc się przypodobać profesorowi znosili mu fałszywe wyniki. To spowodowało, że innym uczonym nie udało się powtórzyć wyników Charcota.
Kolejni teoretycy wysunęli hipotezę, że hipnoza wywiera efekt terapeutyczny dzięki psychologicznej sugestii.
Sposoby leczenia: J. Breuer – metoda katartyczna – namawiał pacjentów, by w hipnozie opowiadali o swych problemach i fantazjach, co pozwalało im na doświadczenie głębokiego odreagowania czyli katharsis,
ROZWÓJ SZPITALNICTWA PSYCHIATRYCZNEGO
Większość badaczy wiąże początek nowej ery psychologicznej z powstaniem szpitala psychiatrycznego.
1. Przytułki dla ubogich
Szpital – na początku XX wieku – miejsce odosobnienia dla osób społecznie upośledzonych, instytucja charytatywna dla osób biednych, bezdomnych, bezrobotnych, starych i obłąkanych. Ludzi umieszczanych w szpitalu łączyła jedna wspólna cecha – nie mieli płatnej pracy, co uznawano za osobistą i moralną porażkę.
W 1656 roku w Paryżu utworzono Szpital Generalny, przeznaczony dla biedoty. Rząd francuski przyjął na siebie odpowiedzialność za zapewnienie dachu nad głową i pożywienia osobom „niepożądanym”, którzy zrzekli się w zamian wolności osobistej. Szpital miał zapobiegać żebractwu i nieróbstwu jako źródłom wszelkiego zamętu. Moralna misja szpitala usprawiedliwiała wszelkie restrykcje, wymagania, kary.
W całej Europie zaczęto otwierać podobne przytułki.
W szpitalu zamykano ludzi w czasach depresji gospodarczej. W okresie gospodarczego rozkwitu szpitale przekształcano w warsztaty pracy, zyskując tanią, przymusową siłę roboczą.
2. Odosobnianie chorych psychicznie
W szpitalach odróżniano chorych psychicznie od innych izolowanych nieszczęśników i opiekowano się nimi o wiele gorzej. Chorzy psychicznie narażeni byli na brutalną przemoc fizyczną i złe traktowanie:
Paryż – La Bicetre → brak mebli, wilgoć,
Paryż – La Salpetriere → szczury,
Londyn – Szpital Świętej Marii Betlejemskiej (Bedlam) → przykuwanie łańcuchami do ścian i trzymanie na długich powrozach,
Londyn – Bethnal Green → brud, krępowanie rąk i nóg,
USA – Szpital Pensylwański → przetrzymywanie w piwnicach, golenie głów, lewatywy, puszczanie krwi, przykuwanie do ścian łańcuchami.
Przyczyną takiego traktowania był animalizm.
3. Humanitarne sposoby leczenia
Pod koniec XVIII wieku poddano w wątpliwość przekonanie, że należy więzionych szaleńców traktować jak zwierzęta. Zaczęto poszukiwać innych modeli leczenia.
a) Gheel - sanktuarium religijne w Belgii, gdzie leczono modlitwą i „nakładaniem rąk”. Ludzi głęboko zaburzonych traktowano zawsze życzliwie, uprzejmie i łagodnie. Chorzy mieszkali w społeczności, wynajmując pokoje u mieszkańców. Jedynym ograniczeniem dla nich był zakaz picia alkoholu.
Model ten podkreślał znaczenie współczucia, szacunku i troski.
b) Wyzwolenie pacjentów z okowó...
Strofek