TRYLOGIA RZYMSKA_2 - Rzymianin Minutus.pdf - Powiesci historyczne(1) - leopardg

Mika Waltari

Trylogia rzymska

2. Rzymianin Minutus



Księgozbiór DiGG

2008

Księga 1

Antiochia

iałem siedem lat, gdy weteran Barbus uratował mi życie. Pamiętam

dobrze, że okłamałem Sofronię, moją niańkę, aby wyrwać się nad

brzeg Orontesu. Wartki prąd i wiry rzeki tworzyły kuszący widok, więc

wyciągnąłem się na przybrzeżnym pomoście i oddałem obserwacji. Barbus

podszedł do mnie i przyjaźnie spytał:

- Chcesz się nauczyć pływać, chłopcze?

Odpowiedziałem, że chcę. Rozejrzał się dookoła, złapał mnie za kark i

pośladki i wrzucił do wody, po czym podniósł przeraźliwy wrzask.

Wzywając na pomoc Herkulesa i zwycięskiego Jupitera rzymskiego, cisnął

na pomost łachman służący mu za płaszcz, i skoczył za mną.

Przybiegli zaalarmowani jego krzykiem ludzie. Wszyscy widzieli i

jednogłośnie potwierdzali, że z narażeniem własnego życia wyrwał mnie z

odmętów rzeki, wyciągnął na brzeg i wytarzał na ziemi, żebym wyrzygał

wodę, której się opiłem. Kiedy Sofronia, szlochając i rwąc włosy z głowy,

dotarła na miejsce wypadku, Barbus wziął mnie w swe mocne ramiona i

zaniósł aż do domu, choć się wyrywałem, bo jego brudna odzież i

śmierdzący winem oddech napawały mnie obrzydzeniem.

Ojciec nie chwycił mnie w objęcia, natomiast ugościł winem Barbusa i

uwierzył w jego opowiadanie, że ześlizgnąłem się z pomostu i wpadłem do

rzeki. Niczego nie prostowałem, nauczyłem się milczeć w obecności ojca.

Zresztą byłem oczarowany skromną relacją Barbusa jak to w czasach swej

służby w legionach w pełnym rynsztunku przepływał Dunaj i Ren, a nawet

Eufrat. Ojciec pił z nim wino ze zdenerwowania i sam zaczął opowiadać,

że w młodości, w latach nauki w szkole filozoficznej na Rodos, wygrał

zakład, przepływając z wyspy aż na kontynent. Obaj doszli do zgodnego

wniosku, że nastał dla mnie najwyższy czas na naukę pływania. Ojciec

podarował Barbusowi nowe szaty; wkładając je weteran miał okazję

zademonstrować liczne blizny. Okazało się, że najwięcej szram znajduje

się na plecach; według jego relacji powstały one w Armenii, kiedy dostał

się do niewoli u Partów; najpierw go wówczas wychłostano, a potem

zwyczajem rzymskim przybito do krzyża - w ostatniej chwili odratowali go

wierni druhowie.

Barbus pozostał w naszym domu. Odprowadzał mnie do szkoły i

przyprowadzał do domu, jeśli nie był za bardzo pijany. Przede wszystkim

kształtował we mnie rzymskość, bo urodził się i wychował w Rzymie, zaś

pełne trzydzieści lat odsłużył w piętnastym legionie. Co do tej ostatniej

sprawy ojciec się upewnił, bo mimo swego roztargnienia i trudnego

charakteru nie chciał trzymać w swym domu jakiegoś dezertera.

Dzięki Barbusowi oprócz pływania nauczyłem się też jazdy konnej. Na

jego żądanie, kiedy skończyłem czternaście lat, ojciec kupił mi konia,

abym mógł wstąpić do młodzieżowej gwardii konnej Antiochii. Wprawdzie

cesarz Gajusz Kaligula własnoręcznie wykreślił nazwisko mego ojca z listy

stanu ekwitów w Rzymie, ale w Antiochii przysporzyło mu to więcej

zaszczytu niż wstydu, bo wszyscy dobrze pamiętali, jaki zdradliwy potrafił

być Kaligula, jeszcze będąc dzieckiem. Zamordowano go potem w Rzy-

mie, w Cyrku Wielkim, kiedy usiłował podnieść do godności senatora

ulubionego konia.

W tym czasie mój ojciec wbrew swej woli osiągnął taką pozycję w

Antiochii, że obywatele miasta chcieli go włączyć w poczet poselstwa,

które miało złożyć cesarzowi Klaudiuszowi gratulacje z powodu objęcia

władzy. Niewątpliwie odzyskałby wtedy utracony tytuł ekwity. Ale ojciec

kategorycznie sprzeciwił się wówczas wyjazdowi do Rzymu, oświadczył,

że chce być człowiekiem cichym i pokornym i wcale nie tęskni za

jakimkolwiek tytułem. Później dopiero wyszło na jaw, że miał po temu

swoje ważne powody.

Z przybyciem Barbusa do naszego domu przypadkowo zbiegł się

rozkwit majątku ojca. Miał on zwyczaj mówić z goryczą, że brak mu

szczęścia, ponieważ wraz z moim przyjściem na świat utracił kobietę, którą

naprawdę kochał. I jeszcze w Damaszku przyjął taką praktykę, że w

rocznicę śmierci mojej matki szedł na targ i kupował jakiegoś słabowitego

niewolnika. Przez jakiś czas trzymał go w domu, a gdy ten odzyskiwał już

siły, udawał się do urzędu i opłacając odpowiedni podatek wyzwalał go.

Wyzwoleńcom nie nadawał nazwiska Manilianus, ale Marcin, i wyposażał

ich na tyle, żeby mogli wyuczyć się i pracować w swoim zawodzie. W ten

sposób wyzwolił Marcina, handlarza jedwabiem, i innego Marcina, rybaka.

Marcin fryzjer nieźle zarabiał, prowadząc wytwórnię modnych damskich

peruk. Najbardziej jednak wzbogacił się Marcin górnik, który namówił

mego ojca do nabycia kopalni miedzi w Cylicji.

Ojciec często się żalił, że nie może zrobić bodaj najmniejszego

miłosiernego uczynku, żeby nie osiągnąć jakiegoś pożytku lub rozgłosu.

Trwając przy swoim, jak sądzę, skrytym postanowieniu, udzielał najróż-

norodniejszej pomocy ludziom zarówno przydatnym, jak i nieprzydatnym i

był o wiele bardziej hojny dla obcych niż dla mnie, własnego syna.

Po siedmiu latach spędzonych w Damaszku osiedlił się w Antiochii.

Ponieważ znał wiele języków, był człowiekiem poważanym i szanowanym,

przeto przez jakiś czas pracował na stanowisku doradcy prokonsula,

specjalizując się w problematyce żydowskiej, z którą zetknął się już swego

czasu, gdy podróżował po Judei i Galilei. Jako człowiek z natury łagodny i

dobroduszny zawsze zalecał rozwiązania ugodowe zamiast przedsięwzięć

skrajnych. W ten sposób zyskał sobie przychylność mieszkańców An-

tiochii. W jakiś czas po skreśleniu go przez cesarza z listy ekwitów został

wybrany do rady miejskiej; stało się tak nie dzięki jego energii czy silnej

woli, lecz dlatego, że każda partia spodziewała się coś skorzystać na tym

wyborze.

Kiedy Kaligula zażądał, aby jego boski wizerunek postawić w Świątyni

w Jeruzalem i w każdej synagodze na prowincji, ojciec szybko zrozumiał,

że realizacja tego żądania grozi wybuchem zbrojnego powstania i poradził

Żydom, żeby nie udzielali negatywnej odpowiedzi, która zdenerwowałaby

cesarza, ale grali na zwłokę. A więc Żydzi antiocheńscy dali do zrozumie-

nia senatowi rzymskiemu, że pragną sami ponieść koszty budowy drogiego

im pomnika cesarza Gajusza w synagodze, ale że wydarzyły się nieszczęś-

cia w trakcie prac przygotowawczych, bo znów wystąpiły złowróżbne

znaki. Kiedy zaś cesarz Gajusz został zamordowany, ojciec zyskał

ogromne uznanie i przypisano mu dar przewidywania. Ja jednak nie sądzę,

aby cokolwiek wiedział na temat przygotowywanego zabójstwa. Po prostu

zgodnie ze swym zwyczajem chciał zyskać na czasie, by zapobiec

zamieszkom, które przyniosłyby miastu straty.

Ale ojciec potrafił też być uparty. Jako członek rady miejskiej ostro

sprzeciwiał się fundowaniu ludowi igrzysk z udziałem dzikich zwierząt i

gladiatorów, a nawet przedstawień teatralnych. Korzystając z porad

wyzwoleńców zbudował krużganki handlowe, które nazwano jego

imieniem. Z dzierżawy tych sklepów uzyskał wysokie przychody, tak więc

oprócz rozgłosu osiągnął sukces finansowy.

Wyzwoleńcy nie mogli zrozumieć, dlaczego ojciec traktuje mnie tak

surowo i chce, bym się zadowolił prowadzonym przez niego prymitywnym

trybem życia. Na wyścigi obdarowywali mnie pieniędzmi, pięknymi

szatami, ozdabiali moje siodło i uprząż dla konia oraz jak mogli

najstaranniej skrywali przed ojcem moje wybryki. Byłem młody i głupi,

chciałem przodować we wszystkim, a już szczególnie pragnąłem

wyróżniać się wśród arystokratycznej młodzieży. Wyzwoleńcy uważali to

za dobry prognostyk dla ich osobistych pozycji i dla sławy mego ojca.

Dzięki Barbusowi ojciec zrozumiał konieczność opanowania przeze

mnie łaciny. To, czego zdołał nauczyć mnie Barbus, było raczej łaciną

legionową, z pewnością niewystarczającą dla Rzymianina. Zasadził mnie

więc do czytania dzieł Wergiliusza i Tytusa Liwiusza, a Barbus całymi

wieczorami opowiadał o wzgórzach Rzymu, o osobliwościach i tradycjach

miasta, o bogach i wodzach - aż wzbudził we mnie gorącą tęsknotę za

Rzymem. Przecież nie byłem Syryjczykiem, tylko rodowitym Rzymiani-

nem z rodu Manilianusów i Mecenasów. Moja matka była Greczynką, więc

nie zaniedbałem nauki języka greckiego, a gdy miałem piętnaście lat,

znałem już wielu poetów. Przez dwa lata moim nauczycielem był Timajos,

którego ojciec kupił po niepokojach na Rodos. Oczywiście chciał go

wyzwolić, ale Timajos kategorycznie się temu sprzeciwił, twierdząc, że nie

ma żadnej różnicy między niewolnikiem a człowiekiem wolnym, ponieważ

wolność jest w sercu każdego człowieka.

Do cna zgorzkniały Timajos oprócz poezji uczył mnie filozofii stoickiej,

a naukę łaciny straszliwie ignorował, ponieważ jego zdaniem Rzymianie

byli barbarzyńcami; nosił do Rzymu ukryty żal za odebranie wolności jego

ojczystej wyspie. Rodos było państwem suwerennym do czasu, gdy jego

przywódcy ukrzyżowali kilku obywateli Rzymu i w ten sposób

przekroczyli granice tolerancji senatu rzymskiego.

Nie zwracałem szczególnej uwagi na filozofię Timajosa, jako że mój

mistrz nie postępował bynajmniej wedle własnych nauk i chętnie korzystał

z dobrego stołu i wygodnej pościeli. W naszym domu miał tak wielkie

przywileje jako niewolnik, że z pewnością nigdy by ich nie zakosztował

jako wolny sofista na Rodos - przecież nie był ani natchnionym poetą, ani

sławnym filozofem.

W zabawie w młodzieżową gwardię konną Antiochii uczestniczyło nas

dziesięciu. Rywalizowaliśmy między sobą w dokonywaniu karkołomnych

wyczynów i swawolnych wybryków. Złożyliśmy wzajem przysięgę i

obraliśmy pewne drzewo jako miejsce ofiar. Pewnego razu wracając z

ćwiczeń postanowiliśmy przegalopować przez miasto i dla zdenerwowania

kupców każdy z nas miał zerwać jeden z wieńców, jakie zawieszano nad

drzwiami sklepów. W pośpiechu zerwałem przepasany czarną wstęgą

wieniec żałobny z liści dębowych. Powinienem był uznać to za zły znak

wieszczy; przyznaję, że się przestraszyłem, ale mimo tego zawiesiłem ten

wieniec na naszym drzewie ofiarnym.

Każdy, kto zna Antiochię, może sobie wyobrazić, jakie zamieszanie

wzbudził nasz figiel. Policja wprawdzie nas nie złapała, ale musieliśmy się

przyznać sami, bo zagrożono ukaraniem wszystkich młodych jeźdźców. Ze

sprawy wyłgaliśmy się karą pieniężną, ponieważ sędziowie nie chcieli

obrażać naszych rodziców. Później płataliśmy psoty raczej poza murami

miasta...

Pewnego razu zobaczyliśmy nad brzegiem rzeki grupkę dziewcząt

zajętych jakąś tajemniczą krzątaniną. Sądziliśmy, że są to wieśniaczki.

Wpadło mi do głowy, aby je porwać na wzór dawnych Rzymian, którzy

porwali Sabinki. Zaproponowałem to moim zaprzysiężonym przyjaciołom i

strasznie im się to spodobało. Całą zgrają wpadliśmy na wybrzeże - każdy

z nas porwał na swoje siodło pierwszą z brzegu dziewczynę. Łatwiej było

proponować, niż zrobić! Bardzo trudno jest trzymać przed sobą na siodle

wrzeszczącą i wyrywającą się dziewuchę! Nie wiedziałem, co miałbym

zrobić z dziewczyną, więc łaskotałem ją, żeby zmusić do śmiechu. Kiedy

osądziłem, że wystarczająco udowodniłem swoją władzę nad nią,

pogalopowałem z powrotem. Identycznie postąpili moi towarzysze. Kiedy

odjeżdżaliśmy, dziewczęta ciskały w nas kamieniami. Zaczęły mnie gnębić

złe przeczucia, bo już trzymając dziewczynę w objęciach zorientowałem

się, że wcale nie była wieśniaczką.

I rzeczywiście. Dziewczyny pochodziły z miasta, z dobrych rodzin, a

wyszły na brzeg rzeki dla dokonania obrzędu oczyszczenia i złożenia

odpowiednich ofiar w związku z osiągnięciem dojrzałości płciowej.

Powinniśmy się tego domyślić po kolorowych wstążkach, rozwieszonych

na krzewach. Ale który z nas, młodzieniaszków, orientował się w tajnych

obrzędach młodych dziewcząt?

Być może z uwagi na opinię dziewczyny trzymałyby język za zębami,

ale była z nimi fanatyczna kapłanka, która uznała, że świadomie zbezcześ-

ciliśmy uroczystość. Groził straszliwy skandal. Pojawiła się opinia, iż dla

zadośćuczynienia powinniśmy ożenić się z dziewczynami, których czys-

tość jakoby została naruszona. Na szczęście żaden z nas nie nosił jeszcze

togi męskiej.

Timajos tak się zezłościł, że choć był niewolnikiem, smagnął mnie laską.

TRYLOGIA RZYMSKA_2 - Rzymianin Minutus.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: