Koncepcja Kontroli Działania J. Kuhla
Koncepcja Kontroli Działania (potocznie: siły woli) obejmuje procesy kontroli działania lub kontroli wolicjonalnej, które pośredniczą między zamiarem a jego realizacją. Rozszerza ona podstawowy model teorii motywacji (oczekiwanie-wartość) o parametry opisujące te procesy.
„Punktem wyjścia rozważań teoretycznych Kuhla było odrzucenie szeroko akceptowanej doktryny motywacyjnej, według której niewykonanie określonego działania w konkretnej sytuacji u osoby, posiadającej do tego wystarczające zdolności intelektualne i umiejętności praktyczne, wskazuje na występujący u tej osoby deficyt motywacyjny. Doktryna ta, ignorująca pośredniczącą rolę procesów wolicjonalnych, w poważny sposób utrudniała zrozumienie wielu zachowań związanych z motywacją osiągnięć i wyuczoną bezradnością.
Według Kuhla zasadniczą funkcją siły woli (kontroli działania) jest wzmacnianie siły zamiaru i hamowanie konkurencyjnych schematów działania tak długo, aż aktywująca siła tego pierwszego jest większa od wszystkich konkurencyjnych schematów działania. Życie codzienne pokazuje, że sformułowanie określonego zamiaru nie jest wystarczające do tego, aby był on zrealizowany. Zanim jednostka zacznie realizować aktualny zamiar, a także później, w trakcie jego realizacji, pojawiają się konkurencyjne tendencje motywacyjne, które przeszkadzają w zamierzonym pierwotnie działaniu. W koncepcji Kuhla zamiar, w odróżnieniu od tendencji motywacyjnej, określa zaangażowanie podmiotu. Innymi słowy, schemat działania jest zamiarem, jeśli zawiera poczucie zobowiązania do jego wykonania (commitment).
Istotne w koncepcji Kuhla jest założenie, iż zamiarem może zostać niedominujący schemat działania, tzn. związany ze słabszą od innych tendencją motywacyjną. Wynika to z rozdzielenia przez Kuhla tendencji motywacyjnej opartej na impulsywnym charakterze emocjonalnej oceny przeszłych doświadczeń, od zamiaru, opartego na poznawczej analizie przyszłych przyszłych konsekwencji działania.
Pomijanie problematyki wolicjonalnej, było według Marszał-Wiśniewskiej prostą konsekwencją niedostrzegania funkcjonalnych różnic między poznawczymi a emocjonalnymi determinantami działania. I tak, osoba uwielbiająca ciastka z kremem, która właśnie podjęła zamiar ograniczenia liczby spożywanych kalorii, może ciągle odczuwać silniejszy pociąg do zjedzenia ciastka, niż do powstrzymania się od tego. Pomimo to będzie ona realizowała początkowo słabszą tendencję motywacyjną (odmowa zjedzenia ciastka) na skutek określonych procesów kontroli, które stopniowo zmienią siłę tych dwu konkurujących ze sobą tendencji do działania, na rzecz wcześniejszego zobowiązania (ograniczenia liczby spożywanych kalorii).
Zdaniem efektywność kontroli działania jest funkcją dwóch czynników:
(1) trudności w realizacji zamiaru oraz
(2) efektywności strategii wolicjonalnych (samoregulacyjnych).
Do strategii tych Kuhl zalicza aktywną selektywność uwagi, kontrolę kodowania informacji, kontrolę emocji i motywacji, oszczędność w przetwarzaniu informacji i kontrolę otoczenia. Procesy te utrzymują i ochraniają aktualny zamiar przed konkurencyjnymi tendencjami do działania. W nowszych pracach Kuhl dowodzi, że strategie te mogą być oparte na mechanizmach, które mogą być także różnicowane na poziomie nieświadomym, fizjologicznym. Argumentów na rzecz tego założenia dostarczyły wyniki badań neurofizjologicznych, wskazujących na związek poszczególnych strategii z odmiennymi funkcjami płatów czołowych mózgu.
Trudność w realizacji zamiaru mówi o wielkości wysiłku (stopniu samokontroli), jaki jest konieczny do realizacji danego zamiaru. Jest funkcją trzech czynników:
1) liczby i siły konkurencyjnych tendencji do działania generowanych przez podmiot;
2) wielkości nacisku zewnętrznego przeciw aktualnemu zamiarowi w postaci norm społecznych, wymagań, instrukcji itp., wzmacniających alternatywne działania
3) typu kontroli aktywizowanego w danej sytuacji.
Kuhl zaproponował rozróżnienie między typem kontroli catastatic, uniemożliwiającym lub utrudniającym zmianę aktualnej sytuacji podmiotu, i metastatic, powodującym zmianę danej sytuacji podmiotu (Kuhl, 1984, za:MW). Katastatyczny typ kontroli polega na dążeniu do zachowania status quo i unikaniu zmian. Zdaniem Kuhla bardzo ważnym czynnikiem aktywizującym metastatyczny i katastatyczny typ kontroli jest orientacja na działanie i orientacja na stan. Pojęcia te opisują dwa różne stany motywacyjne i należą do podstawowych w koncepcji Kuhla. Osoba jest zorientowana na działanie, jeżeli jej uwaga jest skoncentrowana na rozwiniętej w pełni strukturze działania, tzn. skoncentrowana jest kolejno lub jednocześnie na czterech elementach:
Jeżeli jeden z powyższych elementów jest opuszczony, to zgodnie z definicją Kuhla, osoba zorientowana jest na stan (Kuhl i Eisenbeiser, 1986, s,292, za:MW). Innymi słowy, orientacja na stan charakteryzuje się uporczywymi myślami o stanie przeszłym, teraźniejszym lub przyszłym, lub też brakiem myśli logicznie związanych zdaną sytuacją. Zgodnie z koncepcją Kuhla, orientacja na działanie aktywizuje procesy poznawcze i emocjonalne ułatwiające realizację zamiaru, zaś orientacja na stan – utrudniające realizację zamiaru. Orientacja na działanie/stan jest wynikiem wzajemnej interakcji czynników osobowościowych i sytuacyjnych. Kuhl mówi o indywidualnej tendencji do orientacji na działanie i stan.
Kuhl wyróżnia dwa typy orientacji na stan. Złe zdefiniowanie kontekstu i sposobów działania po powtarzającym się niepowodzeniu może wytworzyć typ orientacji na stan, zwany „przemyśliwającym” czy „przetwarzającym myślowo” doznane porażki. Z kolei, słaba aktywizacja osobistego zaangażowania podmiotu może wytworzyć typ orientacji na stan – zwany „wahającym się”, „niezdecydowanym”. Dwa typy orientacji na stan to:
(1) orientacja na stan po niepowodzeniach, czyli myślowe przetwarzanie doznanych porażek, myślenie o przeszłych niepowodzeniach współwystępujących z biernością w działaniu oraz
(2) orientacja na stan podczas planowania i podejmowania decyzji – wahanie się, niezdecydowanie w podejmowaniu decyzji, zwlekanie po sformułowaniu zamiaru z jego realizacją.
Powyższe typy orientacji na stan związane są z niedoczynnością (niedostatecznym funkcjonowaniem) systemu inicjującego działanie wynikającą z wyłączenia nadrzędnego systemu samoregulacji bądź jego osłabienia. Zgodnie z koncepcją Kuhla orientacja na stan jest tylko jednym z czynników wpływających na kontrolę działania, który utrudnia realizację podjętego zamiaru. Orientacja na zmienność (niestałość, ulotność), związana z nadczynnością systemu inicjującego działanie jest kolejnym czynnikiem. Owa nadczynność systemu inicjującego działanie przejawia się w niemożności kontynuowania czynności sprawiającej podmiotowi przyjemność, satysfakcjonującej dla podmiotu, niemożności „zatopienia się” w owej czynności, przedwczesnym jej porzucaniu i podejmowaniu nowych działań. Należy podkreślić, że zarówno rozważania teoretyczne Kuhla, jak i jego badania empiryczne dotyczą przede wszystkim niedoczynności systemu inicjującego działanie związanego z orientacją na stan po niepowodzeniu oraz podczas planowania i podejmowania decyzji. Warto przypomnieć, że pojęcie „niedoczynności systemu inicjującego działanie” ma swoje początki w koncepcji Jamesa i jego pojęciu tzw. woli „ograniczonej” (zahamowanej).
Kuhl wyróżnił trzy typy orientacji:
(1) orientacja na działanie/stan po niepowodzeniu,
(2) orientacja na działanie/stan podczas planowania i podejmowania decyzji,
(3) orientacja na działanie/zmienność podczas wykonywania czynności
Skala Kontroli Działania
Skala Kontroli Działania (ACS-90) autorstwa J. Kuhla służy do oszacowania różnic indywidualnych w zakresie właściwości wolicjonalnych (orientacji na działanie vs stan oraz orientacji na działanie vs zmienność), wpływających na zdolność do podtrzymywania i realizacji zamiarów. Zaadoptowana do warunków polskich wersja skali nie odbiega od oryginału. Jej parametry psychometryczne są zadowalające. Zarówno rzetelność skali, jak i wyniki dotychczasowych badań jej trafności teoretycznej pozwalają sądzić, że jest ona użytecznym narzędziem do badania zmiennej osobowościowej, determinującej efektywność kontroli wolicjonalnej, potocznie określanej siłą woli (Marszał-Wiśniewska, 2002). Podstawą teoretyczną skali jest koncepcja Kontroli Działania Juliusa Kuhla
Obecna Skala Kontroli Działania (Action ControlScale [ACS-90]) jest wynikiem ponad dziesięcioletnich badań. Pierwsza wersja skali (ACS-85) zawierała 60 pozycji, po dwadzieścia w każdej podskali. Jej polska adaptacja została dokonana i opublikowana przez Marszał-Wiśniewską (1989, 1992). W kolejnej wersji skali liczba pozycji została zredukowana do 48 (po 16 pozycji w każdej podskali). Jej analiza psychometryczna doprowadziła do obecnej wersji (ACS-90 – w języku angielskim i HAKEMP-90 w języku niemieckim) – zawierającej 36 pozycji po 12 w każdej podskali. Jak podaje Kuhl autoryzowane wersje tej skali (ACS-90) dostępne są w języku hiszpańskim, holenderskim, rosyjskim i czeskim.
Opis skali
Skala Kontroli Działania (ACS-90) służy do oszacowania różnic indywidualnych w zakresie właściwości osobowościowych (orientacji na działanie vs stan oraz orientacji na działanie vs zmienność), wpływających na zdolność do podtrzymywania i realizacji zamiarów. Składa się z trzech podskal:
1) orientacji na działanie w sytuacjach niepowodzenia, przykrych doświadczeń vs orientacji na stan (pochłonięcie, zaabsorbowanie). [AOF; Failure-related action orientation vs. Preoccupation];
2) orientacji na działanie w sytuacjach decyzyjnych vs orientacji na stan (wahanie) [AOD; Decision-related action orientation vs. Hesitation];
3) orientacji na działanie podczas wykonywania czynności vs orientacji na zmienność [AOP; Preformance-related action orientation vs. Volatility].
Każda podskala zawiera 12 pozycji opisujących konkretne sytuacje. Przy każdej pozycji są dwie alternatywne odpowiedzi (A i B), wskazujące odpowiednio orientację na działanie i orientację na stan (lub zmienność w przypadku podskali AOP). Wyniki oblicza się oddzielnie w każdej podskali, sumując odpowiedzi świadczące o zorientowaniu na działanie (1 punkt za każdą odpowiedź diagnostyczną dla orientacji na działanie). Im większy wynik na skali, tym większa orientacja na działanie.
Wyniki w każdej skali oblicza się oddzielnie. Można opuścić którąś ze skal, ale nigdy części skali. Przy opuszczeniu jednej ze skal, najlepiej opuścić skalę AOP, której charakter jest inny od dwóch pozostałych. Niski wynik w skalach AOF i AOD wskazuje na orientację na stan (tj. dwa jej aspekty: preocupation i hesitation). Niski wynik w skali AOP wskazuje na orientację na zmienność. Zgodnie z koncepcją Kuhla zarówno orientacja na stan, jak i orientacja na zmienność utrudniają realizację zamiaru.
.
5
effdeer