ZYWOT CZLOWIEKA POCZCIWEGO I KROTKA ROZPRAWA MIKOLAJA REJA.pdf

„ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO” I „KRÓTKA ROZPRAWA...” MIKOŁAJA REJA

Mikołaja Reja „Żywot człowieka poczciwego”

• Mikołaj Rej (1505–1569)

✔ ciekawa, renesansowa, bujna postać – człowiek wszechstronnie poznający uroki i dramaty życiowe

✔ urodził się w Żurawnie, niedaleko Halicza, zmarł prawdopodobnie w Rejowcu

✔ uczył się w Skalmierzu, Lwowie, w roku 1518 w Akademii Krakowskiej

✔ samodzielnie uzupełniał luki w wykształceniu

✔ od 1525 r. przebywał na dworze Tęczyńskich

✔ w 1531 osiadł w Nagłowicach (przykład życia ziemiańskiego)

✔ odznaczał się aktywnością w życiu publicznym:

✗ był posłem, zaangażował się w reformację, przeszedł na kalwinizm

✔ był pełen witalności literackiej – biegły w sztuce polemiki

✗ pozostawił po sobie rozległą spuściznę literacką

✔ jego biografię (nie zawsze zgodną z prawdą historyczną) opublikował Andrzej Trzecieski pt. „Żywot i sprawy

ślachcica polskiego Mikołaja Reja...”

✗ utwór Trzecieskiego często uważa się za autobiografię

✔ był pisarzem moralistą, bystrym obserwatorem życia, człowiekiem wyciągającym wnioski z własnych doświadczeń

✔ nazywany jest ojcem polskiej literatury

„Niechaj narodowie wżdy postronni znają, / Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają.”

• utwory

✔ „Krótka rozprawa...” (1543)

✔ „Żywot Józefa” (misterium, 1547)

✔ „Kupiec” (moralitet, 1549)

✔ „Zwierzyniec” (zbiór fraszek, 1562)

✔ komentarz do „Apokalipsy” (1565)

✔ „Zwierciadło...” (wyd. 1567–1568) – w skład wchodzi 7 utworów, w tym „Żywot człowieka poczciwego”

✔ „Postylla” (zbiór kazań – 1557)

• „Żywot człowieka poczciwego”

✔ umieszczony jako pierwsza część utworu „Zwierciadło, albo Kstalt, w którym każdy stan snadnie się może swym

sprawam jako we źwierciedle przypatrzyć”

✔ utwór jest traktatem moralno-religijnym

✔ trzy części obejmują:

✗ młodość

✗ dojrzałość (wiek średni)

✗ starość

✔ księgi złożone są z rozdziałów zwanych „kapitulum”, w których pojawiają się opisy:

✗ stworzenia świata

✗ powstania życia na ziemi

✗ młodości, dojrzałości, starości

✗ urody życia na wsi

✔ najbardziej obszerną wiedzę, wynikającą z bacznej obserwacji społecznej, ma Rej o człowieku i jego życiu

✔ autor rejestruje normalny, zgodny z naturą rytm ludzkiego życia od narodzin po zgon

✗ od braku doświadczenia po zdobycie ważnych stanowisk publicznych

✗ od ożenku po zajęcie pozycji głowy rodziny

✗ planującego gospodarowanie na własnej ziemi, by w rezultacie na niej osiąść

✔ obserwuje przyrodę, stwierdzając w zachwycie, jak mądrze została ona urządzona

✗ na każdą z czterech pór roku przypadają inne czynności gospodarskie i inne uciechy

✔ przytacza wiele scenek, opisów, dialogów, przysłów, napomnień, opinii, sądów, cytatów, które tworzą klimat ży-

wego oraz autentycznego bytowania poczciwego człeka

✗ mamy do czynienia z prezentacją ideału człowieka – ziemianina żyjącego w radości, w zgodzie z odwiecznym ryt-

mem natury i wolą Boga

✔ jego rozważania dotyczą także Boga (często naiwne dowody i dysputy)

✗ dobrym chrześcijaninem jest, zdaniem autora, ten, kto rozumie swoją wiarę

1 z 4

„ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO” I „KRÓTKA ROZPRAWA...” MIKOŁAJA REJA

✔ język Reja bogaty jest w wiele środków artystycznych (dużo zdrobnień i zgrubień)

✗ autor posługuje się również stylizacją biblijną

✗ zróżnicowane i bogate słownictwo podkreśla radość Reja płynącą ze świadomości, że życie na wsi, posiadanie do-

bytku, zapewnienie rodzinie dostatku – jest Arkadią, a w niej znajduje się miejsce autora „Żywota...”

✗ talent literacki pozwala mu stworzyć plastyczną i ostrą kreację świata

Utrwal terminy

egzempla – przykłady o charakterze dydaktycznym, odstraszającym lub budującym z życia wielkich postaci

figliki – gatunek literacki zbliżony do fraszek; zwięzłe, krótkie utwory liryczne o satyrycznym charakterze; ironicznie,

wręcz kpiarsko przedstawiające cechy charakteru, zachowanie, poglądy; ukazywały one środowiska dworskie bądź

szlacheckie, często kościelne

kantor – śpiewak kościelny; organista w zborze protestanckim; przewodnik chóru, dyrygent w kościele katolickim;

prowadzący modły w synagodze

moralitet – odmiana dramatu średniowiecznego, obejmuje utwory o charakterze dydaktycznym, filozoficznym; te-

atralna forma przypowieści, której bohaterami są postacie alegoryczne ukazujące różne problemy moralne, często to-

czy się walka o duszę ludzką, protagonistami są abstrakcyjne pojęcia: Dobro, Zło, Zawiść, Występek, Cnota, Wiara,

Pycha

noblesse oblige (franc.) – szlachectwo zobowiązuje

psychomachia – nazwa pochodzi od dzieła „Psychomachia” autorstwa Prudencjusza (IV w. n.e.); tematem jest walka

cnoty i grzechu o duszę ludzką

speculum (łac.) – zwierciadło, typ piśmiennictwa z XVI w. o charakterze dydaktycznym; zbiór różnych (konstrukcyj-

nie i merytorycznie) tekstów, który w całości miał ukazać pełnię problemu

W literaturze i sztukach pięknych

• Władysław Stanisław Reymont „Chłopi” (powieść)

• Antonio Vivaldi „Cztery pory roku” (utwór muzyczny)

„Krótka rozprawa...” – dialogi Mikołaja Reja o polskich problemach

• „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem. Którzy i swe, i innych ludzi przygody wy-

czytają a takież i zbytki, i pożytki dzisiejszego świata”

✔ została wydana w r. 1543

✔ Rej użył pseudonimu Ambroży Korczbok Rożek

• charakterystyka utworu

✔ ostra satyra na rzeczywistość społeczno-polityczną w Polsce

✔ dialog, który prowadzą reprezentanci trzech stanów

✗ Pan – szlachta

✗ Pleban – duchowieństwo, kościół

✗ Wójt – chłopstwo

✔ rozmówcy („powiedacze”) są wiarygodni w prezentowaniu własnych opinii i sądów, ponieważ znają, niejako od

środka, poruszane problemy

✔ wprowadzone są znakomite scenki rodzajowe:

✗ biesiada

✗ odpust w kościele

✗ polowanie na zająca

✗ rozmowy staropolskich szlachcianek

✔ posługując się satyrą, ironią, kpiną, karykaturą – autor świadomie demaskuje obłudę, prywatę, pozory religijności

wpływowych ludzi

✔ dzięki jednorodności języka, plastyczności opisu, dokładnym portretom osób oraz realiom społecznym – otrzymu-

jemy nie tylko traktat polityczny, ale udramatyzowaną publicystykę

✔ teatralizacja tekstu powoduje, że dana nam jest możliwość uczestniczenia w tej specyficznej formie prezentacji po-

glądów, polemice i odpieraniu zarzutów

✗ czytelnik ma prawo oraz obowiązek wyciągać wnioski z opisywanych sytuacji

2 z 4

„ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO” I „KRÓTKA ROZPRAWA...” MIKOŁAJA REJA

• problematyka

✔ duchowieństwo oskarżane o:

✗ zaniedbywanie obowiązków duszpasterskich

✗ zbyt świecki styl życia

✗ pogoń za dobrami materialnymi

✗ nadmierny wyzysk chłopów (daniny)

✗ zanik ideału świętości

✔ szlachta oskarżana o:

✗ życie ponad stan

✗ brak patriotycznego ducha

✗ prywatę oraz anarchię

✗ warcholstwo

✗ prawne pieniactwo

✗ niewypełnianie obowiązków sejmowych

✗ niewolnicze traktowanie chłopów

✗ przywiązanie do swych przywilejów, które szkodzą ojczyźnie

✗ przekupstwo

✔ chłopstwo ukazane jako stan:

✗ uciskany przez obie klasy społeczne

✗ ciągle zastraszany

✗ najniżej umieszczony w drabinie społecznej, z którym nikt się nie liczy

✗ pointą jest stwierdzenie Wójta:

„Ksiądz pana wini, pan księdza.

A nam prostym zewsząd nędza.”

Warto zapamiętać

„Wierę snąć z sejmu naszego

Nie słychamy nic dobrego,

Już to kiełka niedziel bają,

A w niczym się nie zgadzają.”

(Pleban)

„A ja piekielna chudzina,

Wylecę by dym z komina.

Bo trudniej wozem zatoczyć

Aniżeli tak pieszo skoczyć,

A snadniej z gniazda wróblowi

Niż skrzydlastemu orłowi.

Tak i ty, panie, mądrze gól,

Boć każdego gryzie swój mól,

A nikt nie zwie, kiedy piśnie,

Każdegoć z nas trzewik ciśnie.”

(Wójt)

„Wy, duchowni a panowie,

Co macie w workach i w głowie,

Strzeżcie zamków a kościołów,

By z nich nie było popiołów.

Bo w nich złota, śrzebra wiele,

Nac z 1 ważą nieprzyjaciele.”

(Pan)

Utrwal terminy

dialog – rozmowa, wymiana poglądów między dwoma osobami na określony temat; gatunek literacki złożony z od-

rębnych wypowiedzi, często dłuższych oracji

1 nacz – na co godzą.

3 z 4

„ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO” I „KRÓTKA ROZPRAWA...” MIKOŁAJA REJA

poeta doctus – poeta uczony, wykształcony człowiek, twórca-erudyta, artysta w literackim rzemiośle

sacrum – świętość, sfera życia religijnego

W literaturze i sztukach pięknych

• Adam Michnik, ks. prof. Józef Tischner, Jacek Żakowski, „Krótka rozprawa między...” (dialogi publicystyczne)

4 z 4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: