FILOZOFIA grecka i rzymska.pdf

FILOZOFIA GRECKA I RZYMSKA

Filozofia

• jak każda mądra dyscyplina wiedzy rozpoczęła się od zadawania prostych pytań:

✔ jak wytłumaczyć zjawiska przyrody?

✔ kim jest człowiek?

✔ czym jest otaczający nas świat?

✔ kiedy i jak on powstał?

✔ czy istnieje jedna obiektywna prawda o świecie?

✔ jakie prawa rządzą ogromnym bogactwem zjawisk nas otaczających?

• filozofia grecka jako dyscyplina wiedzy przeżyła rozkwit w V i IV w p.n.e.

✔ stworzyła system myślenia, który dał podwaliny europejskiej filozofii

Filozofia grecka

najwybitniejsi filozofowie

Tales z Miletu (ok. 620–540 p.n.e.)

• zaliczany do siedmiu mędrców greckich

• założyciel jońskiej szkoły filozofów przyrod y 1

• uważał, że woda – otaczająca płaską Ziemię – jest praprzyczyną wszelkich zjawisk

✔ bez niej nie istnieje życie

Sokrates (469–399 p.n.e.)

• wybitna umysłowość, nauczyciel Platona

• w oczach przeciętnego Ateńczyka zwykły dziwak

• życie

✔ w młodości rzeźbiarz

✗ szybko porzucił ten zawód i zajął się bezpłatną uliczną działalnością jako nauczyciel

✔ oskarżony przez władze o herezję, demoralizację młodzieży, krzewienie ateizmu

✔ skazany na śmierć przez wypicie cykuty 2

✔ ogromne poczucie wolności w głoszeniu własnych poglądów

✔ w mowie obrończej jego oskarżyciele stali się oskarżonymi

• poglądy

✔ jego poglądy upowszechnił Platon (dialogi filozoficzne)

✔ zachowały się też we wspomnieniach drugiego ucznia – Ksenofonta

✔ jego zdaniem cnota jest dobrem bezwzględnym, a jej istotą jest poznanie – wiedza

✔ uznawał istnienie absolutnego dobra (którym była według filozofa doskonałość osobista) i absolutnej prawdy ,

które można poznać za pomocą tzw. żywego dialogu ; cnotę utożsamiał ze sprawiedliwością, odwagą, panowaniem

nad sobą, świadomością dobra i zła

✔ zachowywanie cnoty jest gwarancją doskonałości i moralnego postępowania

✔ uzależniał możliwość rozpoznania cnoty od posiadanej wiedzy, utrzymywał tym samym, iż człowiek zdobywając

wiedzę osiąga dobro, a z nim szczęście i pożytek

✗ uświadomienie sobie własnej niewiedzy jest początkiem wędrówki człowieka ku szczęściu i zdobyciu wiedzy

✔ autor zdania: „Jedno wiem, że nic nie wiem” (tzw. wiedza sokratejska )

1 jońska filozofia przyrody – tradycyjna nazwa wspólna doktryn filozoficznych, których autorami byli członkowie pierwszej

szkoły filozoficznej starożytnej Grecji, działającej w VI–IV w. p.n.e. w Jonii, głównie w Milecie (Tales, Anaksymander,

Anaksymenes) i Efezie (Heraklit); badania jońskich filozofów przyrody cechowało dążenie do uzyskania odpowiedzi na pyta-

nie, co jest zasadą (arche), z której powstały rzeczy (wymieniano: wodę , bezkres – gr. apeiron , powietrze oraz ogień ); reflek-

sja jońskiej filozofii przyrody nie przekroczyła jednak granic zmysłowej obserwacji i dialektycznego przeciwstawiania cech, a

w wyniku dała koncepcje kosmologiczne w duchu materializmu i hylozoizmu; arche – (gr.), filozofia wg Teofrasta z Eresos

termin wprowadzony przez Anaksymandra z Miletu, u którego miał oznaczać element tworzący rzecz albo coś, co zapoczątko-

wuje serię rzeczy lub zjawisk w rozwoju czasowym; późniejsi filozofowie greccy (m.in. Arystoteles) rozumieli przez albo pra-

element materialny, z którego rozwinęła się przyroda; materializm – (łac.) stanowisko filozoficzne, głoszące, że jedynie ist-

niejącym, samoistnym bytem jest materia; hylozoizm – (gr.), filozoficzny pogląd przypisujący życie całej materii; hylozoizm

zapoczątkowali przedstawiciele jońskiej filozofii przyrody, hylozoistami byli także stoicy, G. Bruno, B. Telesio, niektórzy filo-

zofowie oświeceniowi, współcześnie – P. Teilhard de Chardin.

2 cykuta – (bot.) Cicuta , roślina trwała z rodziny baldaszkowatych, rosnąca na moczarach Europy Północnej i Środkowej, a tak-

że we wschodniej Azji; korzeń jej dostarcza silnej trucizny; szalej.

1 z 10

FILOZOFIA GRECKA I RZYMSKA

„Wszystko, co wiem, to to, że nic nie wiem, inni natomiast sądzą, że wiedzą to, czego nie wiedzą.”

✔ uczył ludzi myślenia i dedukcji, aby dojść do prawdy

✔ drogą dialogu doprowadzał do ostatecznych wniosków

• metoda sokratejska

✔ sposób prowadzenia rozmowy

✗ na początku pozornie zgadzał się z rozmówcą i jego błędną teza (ironia sokratejska)

✗ później, drogą umiejętnych pytań, doprowadzał swego partnera do samodzielnego wyciągnięcia wniosków po-

twierdzających jego własne błędne rozumowanie

✔ ta metoda nauczania zbliżona jest do współczesnej heurezy

✔ stworzył pojęcie Dajmoniona – wewnętrznego głosu, powstrzymującego człowieka przed niewłaściwymi czynami,

ostrzegawczy głos wewnętrzny powstrzymujący przed czynieniem zła, sumienie

Platon (427–347 p.n.e.)

• postać zaiste renesansowa

• znawca i twórca liryki, malarstwa, muzyki

• założył Akademię zwaną Platońską , która przetrwała do VI w. n.e.

• wyznawał pogląd o harmonii ducha i ciała

• twórca systemu idealistycznego, tzw. idealizmu obiektywnego

✔ badał swym intelektem idee oraz cienie idei

✔ uważał świat postrzegany zmysłami za niestały i zmienny (względność świata), rzeczywistość to jedynie świat po-

zorów, zaś prawdziwy jest świat idealny, niedostępny zmysłom, którego należy mieć świadomość i do którego trze-

ba dążyć

✔ najwyższą wartość poznawczą przypisywał duszy, która według niego obdarzona jest wrodzoną wiedzą o ideach

✔ idealizm – kierunek filozoficzny, przeciwstawny materializmowi, gloszący tezę o pierwotności idealnego ducha

(np. boga) i wtórności materii

✔ idealizm zakłada istnienie jakiegoś wyższego ideału i (obok niego) świata materialnego

• jaskinia platońsk a 3

✔ znajdują się w niej skuci łańcuchami ludzie

✗ nie są w stanie odwrócić się za siebie

✗ za ich plecami znajduje się płonące ognisko

✗ widzą na ścianie przed sobą tylko ruchome cienie

✗ nie wiedzą, jak wyglądają prawdziwe osoby poruszające się na tle ognia

• wnioski

✔ owo miejsce ma obrazować istotę bytu

✔ jaskinia symbolizuje ograniczone możliwości ludzkiego poznania

✔ jako obserwatorzy żyjemy niczym owi związani ludzie

✔ to, co odbieramy, w rzeczywistości jest cieniem idei

✔ prawdziwy świat idei, tzn. przedmiotów idealnych, istnieje ponad tym, co dostrzegamy zmysłami

✔ świat idei

✗ jest nam bezpośrednio niedostępny

✗ według Platona jest jednak bardziej realny niż rzeczywistość materialna i doznania psychiczne, gdyż są one jedynie

odbiciem owego doskonałego świata

• idea państwa (teoria państwa idealnego – doskonałego)

✔ ludzie mniej rozwinięci intelektualnie muszą podlegać tym, którzy posiadają wiedzę

✗ na czele państwa winni stanąć filozofowie, którym podlegają wojownicy, zaś trzecią warstwę społeczną stanowią

kupcy, rzemieślnicy i rolnicy

✗ poetów należy wypędzić z państwa, gdyż jako zbyt zmienni w uczuciach mogliby doprowadzić do jego upadku

✔ demokracja sprzyja anarchii

• dzieła

✔ „Uczta” – miłość platoniczna : miłość opisana w dziele, scharakteryzowana jako dążenie duszy do wiecznego po-

siadania dobra, które według Platona jest równocześnie pięknem (ideał kalokagathii ). Platon rozumował następują-

co:

3 Platońska metafora jaskini (jaskinia filozofów) – rodzaj poznania dostępny zmysłom. Obraz świata, który znamy to obraz po-

dobny do cieni tańczących na ścianach oświetlonej płomieniem jaskini. Nie wiemy, co rzuca te cienie, ani jakie kształty mają

naprawdę – poznajemy jedynie pozory i według nich kształtujemy nasz obraz świata.

2 z 10

FILOZOFIA GRECKA I RZYMSKA

✗ miłość rozpoczyna się od uwielbienia pięknego ciała;

✗ kolejnym etapem miłości jest uświadomienie sobie, że piękno ciała jest niczym wobec piękna duszy;

✗ z tego powodu przedmiotem miłości staje się piękno duchowe;

✗ ostatnim etapem miłości jest zrozumienie, że piękno pojedynczych przedmiotów wynika z piękna wspólnego

wszystkim przedmiotom, piękna wiecznego, idei piękna – w ten sposób rodzi się miłość idealna, miłość do idei;

piękna, która jest idealnym celem człowieka

✔ „Obrona Sokratesa” – mowa obrończa oskarżonego o demoralizację młodzieży Sokratesa, opisał w niej dwa klu-

czowe dla filozofii antycznej pojęcia: cnotę i godność

✔ „Państwo” – Platon jest pierwszym twórcą utopii (wizji idealnego społeczeństwa)

Arystoteles (384–322 p.n.e.)

• zdobył gruntowne wykształcenie w Akademii Platona, uczeń Platona

• zajmował się

✔ metafizyką

✔ psychologią

✔ teorią literatury

✔ logiką

✔ etyką

✔ historią naturalną zwierząt

✔ fizyką (przyrodą)

• poglądy

✔ określał istotę szczęścia (eudajmonizm)

✔ w życiu należy kierować się:

✗ cnotą

✗ prawością

✗ rozumem

✔ ważnymi cnotami są przyjaźń oraz sprawiedliwość

✔ przedmiotem poznania jest realne istnienie rzeczywistości

✔ stworzył koncepcję człowieka jako istoty społecznej

✔ przekształcił i usystematyzował teorię idei Platona

✔ w „Poetyce” określił:

✗ normy rządzące gatunkami literackimi

✗ pojęcia, m.in. eposu, tragedii

✗ sposób konstruowania utworu tragicznego i kreowania fabuły

✗ poezję jako sztukę naśladowania (sztukę mimetyczną)

• w Atenach własną szkołę filozoficzną – Likejo n 4 (inna nazwa: Szkoła Perypatetyków)

• w dziedzinie etyki wprowadził pojęcie eudaimonii 5 , czyli ideału, do którego człowiek powinien dążyć, za szczęście

uważał czynienie dobra i życie w cnocie

• dzieła

✔ „Metafizyka”

✔ „O duszy”

✔ „Etyka nikomachejska”

✔ „Polityka”

✔ „Poetyka” – traktat, w którym wyłożył najważniejsze zasady i normy, jakimi powinien kierować się artysta, two-

rzący dzieło literackie

✔ „Retoryka”

4 Likejon , Liceum – gimnazjon na północno-wschodnich obrzeżach Aten, zbudowany w V w. p.n.e. przez Peryklesa w gaju

przy sanktuarium Apollina Likejosa (stąd nazwa); także szkoła filozoficzno-naukowa (335–269 p.n.e.) założona i kierowana

przez Arystotelesa, następnie przez jego uczniów; w Likejonie prowadzono po raz pierwszy w dziejach zorganizowane, zespo-

łowe badania naukowe, zwłaszcza w zakresie przyrodoznawstwa; działalność naukowa Likejonu kontynuowało Muzeum

Aleksandryjskie.

5 eudajmonia ( gr. eudaimonía ‘szczęście’) stan posiadania najwyższej miary dóbr (szczęścia); jedno z głównych pojęć starożyt-

nej etyki greckiej; doskonałość jednostki, osiągnięta dzięki posługiwaniu się rozumem, według Arystotelesa: „ usposobienie

zachowujące środek ”, tzn. odpowiedni stosunek do świata w konkretnej sytuacji, np. kiedy cos budzi w nas lęk odpowiednim

stosunkiem do tego czegoś jest męstwo. Ono staje się w tej sytuacji odpowiednią cnotą, środkiem na przezwyciężenie trudno-

ści i zachowanie godności. Arystoteles uważał, że pierwszą przyczyną życia jest miłość .

3 z 10

FILOZOFIA GRECKA I RZYMSKA

Demokryt (460–369 p.n.e.)

• twórca filozofii materialistycznej (teoria materializmu atomistycznego)

✔ najmniejszymi cząstkami świata (materii) są atomy

✗ poruszają się w przestrzeni

✗ z ich połączeń i kombinacji powstają ciała

✗ choć atomy są wieczne, ciała umierają

✔ w codziennym działaniu zalecał kierowanie się rozumem

✔ oddzielał czyn moralny od działania pod przymusem

Heraklit z Efezu (540–480 p.n.e.)

• związany z jońską szkołą filozofów przyrody

• uważał, że istotą świata jest ruch – zmienność rzeczy i zjawisk

• był prekursorem dialektyki

✔ walka przeciwieństw powoduje rozwój świata

• „panta rei” – wszystko płynie , gdyż nie ma trwałych rzeczy

✔ nic nie zdarza się dwa razy

✔ wszystko ulega ciągłej zmianie

Empedokles z Agrygentu (490–430 p.n.e.)

• istnieją cztery podstawowe żywioły świata

✔ woda

✔ powietrze

✔ ziemia

✔ ogień

Utrwal terminy

epikureizm – filozofia przyjemności, „carpe diem” – chwytaj dzień; do wszelkich przyjemności wiedzie rozwaga w

myśleniu i działaniu, warunkiem osiągnięcia szczęścia jest brak cierpień; rozumne korzystanie z radości proponowa-

nych przez los; dewiza Epikura. „Gościu, tutaj będzie ci dobrze, tutaj najwyższym dobrem jest przyjemność.”

eudajmonizm – pogląd oraz postawa etyczna polegająca na dążeniu do szczęścia osobistego, uznanego za najwyższe

dobro i motor postępowania moralnego ludzi

hedonizm (gr. hedone – przyjemność, rozkosz) – przekonanie, że przyjemność bądź unikanie przykrości są najwyż-

szym dobrem, celem życia; także nadrzędny bodziec ludzkiego działania

heureza – metoda nauczania polegająca na kierowaniu uczniów ku samodzielnym poszukiwaniom, wnioskom, roz-

wiązywaniu problemów; wymagana jest aktywna postawa obu stron w dążeniu do wiedzy

poetyka – dział teorii dzieła literackiego; opis i systematyka form literackich; także ogół środków artystycznych cha-

rakterystycznych dla danego autora, dzieła, kierunku artystycznego (np. poetyka wierszy Kochanowskiego, poetyka

baroku)

sceptycyzm – filozoficzne przekonanie, że nie pozna się w pełni prawdy, że wartości etyczne oraz estetyczne nie są

możliwe do sprawdzenia, zaś autorytety nie są wiarygodnym źródłem wiedzy pewnej

sofistyka – ruch umysłowy krytyczny w stosunku do uznanych wartości religijnych, społecznych, moralnych; używa-

nie pozornie poprawnej argumentacji w celu udowodnienia niepoprawnej tezy; inaczej: posługiwanie się fałszywymi

dowodami, aby wykazać nieprawdę

stoicyzm – twórcą był Zenon z Kition (III w. p.n.e.); kierowanie się umiarem i rozumem w dążeniu do szczęścia, za-

chowanie równowagi duchowej i dystansu zarówno wobec sukcesów, jak i klęsk (nieuleganie emocjom); postawa cha-

rakteryzująca się spokojem wewnętrznym i preferująca rytm życia zgodnego z naturą

W literaturze i sztukach pięknych

• Nicolas Boileau, „Sztuka poetycka”

• Rafael, Akademia „Platońska” (fresk)

• Stanisław Wyspiański, witraże w kościele Franciszkanów w Krakowie („Żywioły”)

Filozofia rzymska

4 z 10

FILOZOFIA GRECKA I RZYMSKA

Tytus Lukrecjusz Karu s 6 (ok. 98–55 p.n.e.)

• autor dzieła „O naturze wszechrzeczy” (6 ksiąg)

• upowszechniał podstawy teorii atomistycznej

• zwolennik filozofii epikurejskiej

Lucjusz Annaeus Senek a 7 (ok. 4 p.n.e. – 65 n.e.)

• wychowawca Nerona 8 , później jego przeciwnik

• po ujawnieniu spisku Pizon a 9 odebrał sobie życie, przecinając żyły

• filozof i tragik

• zwolennik filozofii stoickiej

✔ zalecał życie:

✗ zgodne z naturą

✗ rozumne

✗ pozbawione niepokojów

✗ uwolnione od namiętności

6 Lukrecjusz , Titus Lucretius Carus – (ok. 97–ok. 55 p.n.e.), rzymski poeta i filozof; jeden z najwybitniejszych przedstawicie-

li epikureizmu; w poemacie „O rzeczywistości ksiąg 6” (polski przekład poetycki pt. „O naturze wszechrzeczy”); dał przystęp-

ny wykład nauki Epikura; celem poematu było uwolnienie ludzkości od strachu przed śmiercią i bogami; w księgach I i II

przedstawiających fizykę wykazał, że świat powstały przez łączenie się atomów nie wymaga ingerencji bogów, w księdze III

dowodził, że dusza jako materialna umiera wraz z ciałem, w księdze IV przedstawił teorię postrzegania, w księdze V – kosmo-

logię, w księdze VI – meteorologię; poemat Lukrecjusza jest ważnym źródłem poznania starożytnego materialistyczno-mecha-

nistycznego poglądu na świat.

7 Seneka Młodszy , zwany Seneka Filozof , Lucius Annaeus Seneca – (4 p.n.e.?–65 n.e.), syn Seneki Starszego, rzymski retor,

poeta i filozof, przedstawiciel późnego stoicyzmu; od 50 r. wychowawca Nerona, za jego małoletniości główny rządca impe-

rium rzymskiego; 56 r. konsul; wmieszany w spisek Pizona, z rozkazu cesarza popełnił samobójstwo; autor m.in. 12 ksiąg dia-

logów filozoficzno-moralnych, prac przyrodniczo-geograficznych („O zjawiskach natury”), „Listów moralnych do

Lucyliusza”; z utworów poetyckich zachowały się m.in. satyra menippejska „Udynienie boskiego Klaudiusza” – parodia apo-

teozy cesarza Klaudiusza, oraz 9 silnie zretoryzowanych tragedii: „Hercules furens”, „Trojanki”, „Phoenissae”, „Fedra”,

„Oedipus”, „Agamemnon”, „Thyestes”, „Hercules Oetaeus”, „Medea”; tragedie Seneki Młodszego wywarły wpływ m.in. na

twórczość W. Szekspira, P. Corneille’a i J.B. Racine’a; Pizon , Caius Calpurnius Piso – (?–65 r. n.e.), arystokrata rzymski,

mówca; przywódca spisku przeciw Neronowi (65 r. n.e.); po wykryciu spisku popełnił samobójstwo.

8 Neron , Nero Claudius Drusus Germanicus Caesar – (37–68), cesarz rzymski od 54 r.; syn Agrypiny Młodszej; adoptowany

przez Klaudiusza wstąpił na tron przy poparciu matki i pretorianów; początkowo pod wpływem dowódcy gwardii, Burrusa, i

Seneki Młodszego prowadził politykę przyjazną senatowi; po śmierci Seneki Młodszego, przy pomocy Tygellinusa, rozpoczął

despotyczne rządy i krwawe represje wobec senatu (spisek Pizona, 65 r.); 64 r. po wielkim pożarze Rzymu wszczął pierwsze

prześladowania chrześcijan; za panowania Nerona została zajęta Armenia (58–63 r.), stłumiono powstanie w Brytanii; 66 r.

wybuchło powstanie w Judei; 68 r., na wieść o buncie Galby, przeciw Neronowi wystąpili pretorianie i senat, co zmusiło cesa-

rza do samobójstwa; Agrypina Młodsza , Iulia Agrippina – (15–59 r.), córka Germanika i Agrypiny Starszej, matka Nerona,

żona cesarza Klaudiusza, którego otruła; usunąwszy Brytanika, wprowadziła na tron Nerona; zamordowana z jego rozkazu;

Brytanik , Tiberius Claudius Caesar Britannicus – (41–55), syn cesarza Klaudiusza i Mesaliny; na skutek intryg Agrypiny

Młodszej, odsunięty od życia politycznego; otruty na rozkaz Nerona; Klaudiusz , Tiberius Claudius Nero Germanicus – (10

r. p.n.e.–54 r. n.e.) cesarz rzymski od 41 r.; syn Nerona Klaudiusza Druzusa, bratanek Tyberiusza; wyniesiony na tron przez

pretorianów po śmierci Kaliguli; za panowania Klaudiusza nastąpiła dalsza rozbudowa administracji cesarskiej (zwłaszcza

kancelarii); duże znaczenie uzyskali wyzwoleńcy cesarza (Narcyz, Pallas, Kalistus); ulegał on również wpływowi swych kolej-

nych żon (Mesalina, Agrypina Młodsza); do państwa rzymskiego przyłączono część Brytanii (43 r.), Mauretanię (45 r.), Trację

(46 r.); wzniósł wiele budowli (m.in. przebudował port w Ostii); otruty przez Agrypinę Młodszą; pretorianie – (łac. milites

praetoriani ), w starożytnym Rzymie w okresie cesarstwa gwardia przyboczna utworzona przez Oktawiana Augusta; od czasów

Tyberiusza stacjonowali w Rzymie; korpus pretorian składał się z ok. 10 000 żołnierzy; pretorianie odgrywali często decydują-

cą rolę w rywalizacji o władzę, wynosząc na tron lub obalając cesarzy; stanowisko dowódcy pretorian należało do najbardziej

wpływowych w państwie rzymskim; od Septymiusza Sewera oddziały pretorian składały się z zasłużonych żołnierzy legiono-

wych; korpus pretorian został rozwiązany przez Konstantyna Wielkiego (312); Tygellinus , Ofonius Tigellinus – (?–69 r.), do-

wódca pretorianów od 62 r.; zaufany Nerona, 65 r. odkrył i udaremnił spisek Pizona; 68 r. poparł Galbę; zmuszony do samo-

bójstwa przez Otona; Brytania – Wielka Brytania, nazwa stosowana potocznie wobec królestw: Anglii (z Walią) i Szkocji;

Galba , Servius Sulpicius Galba – (3 r. p.n.e.–69 r. n.e.), cesarz rzymski; 33 r. konsul, 41 r. walczył z Germanami nad Renem,

45 r. namiestnik Afryki, 68 r. obwołany cesarzem po śmierci Nerona; radykalnie ograniczył wydatki na wojsko, co spowodo-

wało bunt pretorianów, którzy zamordowali Galbę i wynieśli na tron Otona; Oton , Marcus Salvius Otho – (32–69), cesarz

rzymski 15 I–19 IV 69 r.; przyjaciel Nerona, pierwszy mąż Poppei Sabiny, namiestnik Luzytanii od 58 r.; 68 r. poparł Galbę;

69 r. przy pomocy gwardii pretorianów doprowadził do jego zamordowania i został obwołany cesarzem; pokonany przez Wite-

liusza pod Bedriacum popełnił samobójstwo.

9 Pizon , Caius Calpurnius Piso – (?–65 r. n.e.), arystokrata rzymsi, mówca; przywódca spisku przeciw Neronowi (65 r. n.e.);

po wykryciu spisku popełnił samobójstwo.

5 z 10

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: