• ur. 1899 • zm. 1989 •
Maria Kuncewiczowa (z domu Szczepańska) urodziła się w 1899 roku w Samarze (Rosja). Uczyła się w Warszawie i Włocławku. Studiowała w Nancy literaturę francuską, później polonistykę na UJ i UW. Uczyła się również śpiewu w Konserwatorium Warszawskim. Zdebiutowała w roku 1918, a jej pierwszą wydaną książką były opowiadania Przymierze z dzieckiem (1927). Przed wojną wydała jeszcze powieść Twarz mężczyzny (1928), dramat Miłość panieńska (1932), powieść Cudzoziemka (1936), tomy opowiadań Przyjaciele ludzkości, Serce kraju, W domu i w Polsce oraz zbiory reportaży. Działała w PEN-Clubie, w 1937 otrzymała Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury. Wojnę spędziła we Francji i Anglii, a w 1956 wyjechała do USA. Stamtąd powróciła do Polski i osiadła w swoim domu w Kazimierzu Dolnym. Po wojnie opublikowała m.in. powieści Zmowa nieobecnych (1946-50), Leśnik (1952), Gaj oliwny (1961), Tristan 1946 (1967), autobiografizujące tomy prozy Fantomy (1971) i Natura (1975), książkę o Przybyszewskim Fantasia alla polacca (1981). Zmarła w Kazimierzu Dolnym w 1989.
Akcja Cudzoziemki zamknięta została klamrą dnia: rozpoczyna się tuż przed południem, a kończy około północy. Czytelnik śledzi myśli i przeżycia głównej bohaterki, Róży Żabczyńskiej, która w ostatnim dniu swego życia dokonuje rozrachunku z przeszłością. Róża rozpamiętuje szczegółowo niektóre wydarzenia i poszukuje niejako źródeł swej klęski. Stan jej ducha trafnie oddaje pełne zdumienia pytanie: „Jakże ja będę umierać, kiedy nie żyłam wcale?” Zamknięcie całego życia bohaterki powieści w ciągu kilkunastu godzin akcji staje się możliwe dzięki odpowiedniej postawie narratora, wybierającego z biografii Róży Żabczyńskiej tylko te zdarzenia, które motywują jej postępowanie (działa tu typowy dla powieści psychologicznej mechanizm skojarzeniowy). Biografia Róży stoi pod znakiem pogłębiającego się wyobcowania. Róża dotkliwie odczuwa swą psychiczną obcość. Wskutek niektórych przeżyć stworzyła sobie bowiem odrębny, zamknięty świat. Powieść Kuncewiczowej przedstawia proces pogłębiania się poczucia wyobcowania kobiety. Przeradza się ono w wieczne niezadowolenie oraz w potrzebę dręczenia innych. Obcość Róży Żabczyńskiej posiada znamiona zewnętrzne: urodziła się jako córka emigranta polskiego w Rosji, obco czuła się w Polsce, podobnie w Niemczech i we Włoszech. Istotniejsza jest oczywiście obcość wewnętrzna. Ukształtowała ją pamięć dwóch przełomowych w życiu Róży wydarzeń: nieszczęśliwej miłości do Michała Bądskiego (który porzucił Różę dla Rosjanki) oraz konieczności rezygnacji z kariery skrzypaczki. Pierwsze przeżycie wyzwoliło kompleksy
erotyczne, drugie – spowodowało kompleksy natury artystycznej. Róża poczuła się kobietą niespełnioną. Zamknęła się w sobie, ukryła swe kompleksy, ale pojawiły się trudności w porozumieniu się z ludźmi, zwłaszcza z najbliższymi. Świat Róży stał się „czarny”. Wypełnia jej życie paniczna ucieczka przed sobą – na oślep, po omacku. Po pewnym czasie Róża z niejaką dumą konstatuje: „Gdzie tylko ja ruszę się, wszędzie o mnie tak mówią: cudzoziemka”. Dzieci zostają spłodzone najciemniejszą nocą, bo w ciągu dnia mąż (niekochany, wybrany z zemsty na mężczyznach i na Polsce) nie miał do Róży dostępu. Nic więc dziwnego, że Róża tak określa swój stan: „kalectwo psychiczne, najparszywsze zaułki człowieczeństwa”. Nie akceptując rzeczywistości, w której tkwi, Róża ucieka we wspomnienia, te zaś są złe, dokuczliwe, gryzące – jak "nierozumne szczenię”. Krąg się zamyka i Róża nie znajduje z niego wyjścia. Dopiero na łożu śmierci znajduje receptę na życie: „Ani ambicja, ani sztuka, ani podróże, ani bogactwo – uśmiech jest niezbędny do życia. Taki uśmiech, który z sytego serca płynie. Przecież nie samotność jest przeznaczeniem człowieka”.
"Pandemonium wiedzy o człowieku" (B.Schulz).
DTP: Michał Pyka
Misia199139