Wczesne dzieciństwo.
1. Wiek niemowlęcy- do 1 r.ż.
2. Wiek poniemowlęcy- od 2 do 3 r.ż.
Faza noworodka.
1. 1 m.ż.- okres przystosowawczy, tzw. "Stadium noworodka", dziecko przystosowuje się do zmian temperatury, nowego sposobu oddychania i przyjmowania pokarmu oraz wydalania.
2. Przeciętna waga noworodka- 3,37 kg, wzrost 51,2 cm, głowa stanowi ok. 30% masy ciała, tułów długi, kończyny krótkie.
3. Włóknisto- kostne spojenia kośćca czaszki:
a) ciemiączko duże (zarasta do 15 miesiąca)- spojenie kości czołowych i ciemieniowych,
b) ciemiączko małe (zarasta w pierwszym kwartale życia)- spojenie kości ciemieniowych i potylicznych.
4. Postawa leżąca asymetryczna- głowa w jedną stronę, kończyny z tej strony, w którą skierowana jest głowa wyprostowane a z przeciwnej skrzywione też w stronę, w którą położona jest głowa..
5. Odruchy.
a) wspólne dla noworodka i dla człowieka dojrzałego:
· odruch źrenicowy,
· mruganie,
· ssanie,
· połykanie,
· wydalanie moczu i kału.
b) charakterystyczne tylko dla noworodka:
· odruch Babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnianiu stopy),
· odruch toniczno- szyjny (czyli przybieranie postawy asymetrycznej),
· odruch Moro (unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała),
· odruch chwytny,
· odruch marszu automatycznego.
Utrzymanie się tych odruchów w 2 półroczu życia jest sygnałem nieprawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.
6. Rytm aktywności: snu i czuwania
a) P. Wolf- 6 poziomów pobudzenia- od głębokiego snu po krzyk,
· głęboki sen- regularny oddech, zamknięte oczy, brak ruchu gałek ocznych- 8-9h/dobę,
· sen lekki- szybkie ruchy gałek ocznych, nieregularny oddech- 8-9h/dobę,
· drzemka- otwarte, ale nieprzytomne oczy,
· bierne czuwanie- otwarte i przytomne oczy, spowolniona reakcja- 2-3h/dobę,
· aktywne czuwanie- otwarte oczy, reaguje na bodźce,
· aktywne czuwanie + krzyk- 1-4h/dobę.
b) noworodki śpią 16-18h/dobę, niemowlęta 13-14,
c) stan czuwania pojawią się 1 na 3-4h, głęboki sen co 50-60 min.
7. Zdolności sensoryczne noworodka.
· równowaga- podniesione, kiedy płacze- uspokaja się,
· dotyku- dotknięcie okolicy ust wywołuje znieruchomienie,
· smak- rozróżnia smaki, preferuje słodki,
· węch- rozpoznaje zapach mleka matki, odwraca się od nieprzyjemnych zapachów,
· słuch- preferuje dźwięki o czystych tonach, odwraca się w kierunku dźwięku,
· wzrok- akomodacja oczu i widzenie kolorów są ograniczone.
8. Poziom rozwoju narodzonego dziecka:
· skala Apgar- częstość uderzeń serca, reakcja na ból,
· skala Oceny Zachowania Noworodka wg Braselthona- reakcja na stres, kontrola pobudzenia, napięcię mięśniowe.
· skala Farra- kolor skóry, kształt małżowiny usznej, podeszwowych pofałdowań skóry,
· skala Dubrowitza- zgięcie dłoni, sprężystość kończyn górnych, zdolność utrzymywania głowy,
· skala Ballarda- meszek płodowy, brodawki piersiowe, małżowiny uszne, narządy płciowe, ułożenie ramion.
9. A. Meltzoff i A.Moore- dzieci w 2-3 dobie życia są zdolne do naśladowania wyrazów mimicznych swoich opiekunów.
Zmiany rozwojowe niemowlęcia.
1) Rozwój morfologiczny i zmiany fizjologiczne.
· 1 r.ż. procesy anaboliczne przeważają nad katabolicznymi- wzrost zwiększa się 50%, waga podwaja się po 3-4 miesiącach,
· do 6 miesiąca "faza bierności"- ustrój dziecka i parametry biochemiczne są takie jak w okresie płodowym,
· od 5-7 miesiąca "fizjologiczne urodziny"- po nich "faza ekspansji" prowadząca do homeostazy,
· z pierwotnej kifozy ok. 3-4 wyodrębnia się lordoza szyjna a około 9-12 lordoza lędźwiowa, powstająca w efekcie pionizacji ciała,
· szybki przyrost masy tkanki mózgowej, mielinizacja włókien nerwowych, nerwów czaszkowych oraz rozrost pól i okolic kory,
· od 6 miesiąca rozpoczyna się proces wyżynania zębów mlecznych i trwa do 3 r.ż.,
2. Rozwój postawy ciała, lokomocji, chwytania i manipulacji.
Rozwój psychoruchowy- powiązanie psychiki i motoryki.
3 kierunki (prawa) rozwoju:
· cefalokaudalny- od części głowowej, przez tułów po część nożną,
· proksymodystalny- od osi podłużnej ciała na boki,
· łokciowo- promieniowy- w osi poprzecznej ciała od 5 małego ciała:
a) wcześniej przyswaja ruchy cykliczne (dwufazowe, np. poruszanie ręką z grzechotką) niż acykliczne (trójfazowe, np. spostrzeganie, sięganie i chwytanie),
b) w 3 miesiącu dziecko podniesione do pozycji pionowej zdolne jest sztywno trzymać głowę, w 8 miesiącu samodzielnie siedzieć, w 10 stać, trzymając się oparcia,
1. Rozwój lokomocji:
· 3 m. obrót z pleców na bok
· 5 m. z brzucha na plecy
· 6 m. z pleców na brzuch
· 8 m. samodzielne siadanie i pełzanie
· 10-11 m. raczkowanie
· 12-13 m. chodzenie
2. Rozwój umiejętności dowolnego chwytania:
· 4-5 m. ruch wahadłowy, chwyt dłoniowo- łokciowy, sięga jedną ręką, postukiwanie, potrząsanie,
· 5-6 m. ruch łukowaty, chwyt prosty całą dłonią do góry, wykonuje symetryczne ruchy ku przedmiotowi obiema rękami,
· 6-8 m. ruch łukowaty, pochylenie całego ciała ku przedmiotowi, chwyt nożycowy, przywodzenie kciuka do pozostałych palców, sięga jedną ręką, przedmioty przekłada z ręki do ręki,
· 8-9 m. uruchomiony staw nadgarstka, chwyt pensetkowy, chwytanie opuszkami palców, angażuje obie ręce.
3. Koordynacja wzrokowo- ruchowa: chwytanie i sięganie przebiega pod kontrolą wzroku od okresu chwytu dowolnego tj. od 4 m. Pod koniec okresu niemowlęcego dziecko manipuluje przedmiotem używając obu rąk.
4. W 1 r.ż. dziecko manipuluje w sposób specyficzny, stosuje schematy czynnościowe. Dopiero pod koniec 1 r.ż działania dziecka stają się specyficzne.
Rozwój poznawczy, czynności eksploracyjne.
1. Percepcja- zdaniem E.J. Gibson dziecko od 1st dni życia identyfikuje bodźce, które są ważne dla jego orientacji w otoczeniu. Uczy się dostrzegać tożsamość obiektów. Noworodek reaguje na zmianę intensywności światła: otwiera oczy w ciemności i zamyka je przy ostrym świetle. Do ok. 3 m. proces akomodacji soczewek nie zachodzi prawidłowo, Co powoduje, że niemowlę widzi obiekty oddalone od niego do około 21 cm. W 12 m. ostrość wzroku dziecka dorównuje ostrości wzroku dorosłego. Po urodzeniu dziecko rozróżnia jednolicie szarą powierzchnię od powierzchni pokrytej biało- czarnymi pasami o szerokości 2,5 cm. Między 1-3 m. dziecko dostrzega organizację obrazu. Między 3-5 m. pojawia się, a około 13 m. rozwija widzenie stereoskopowo- binokularne, zapewniające widzenie głębi.
Ruchy gałek ocznych niemowlęcia są podobne jak u człowieka dorosłego, u noworodka pojawiają się ruchy skakkadowe przy przenoszeniu wzroku z obiektu na obiekt. Niemowlęta wykazują skłonność do skupiania wzroku na brzegach przedmiotów, a następnie, przy jego poruszeniu się, przenoszą wzrok ku części środkowej i poszukują wyróżniających się cech. Stwierdzono, że dzieci patrzą dłużej na twarz osoby mówiącej lub uśmiechniętej.
Noworodki odróżniają kolor czerwony od zielonego a w wieku 3 m. rozróżniają 4 podstawowe barwy, przy czym preferują żółtą i czerwoną w stosunku do zielonej i niebieskiej. Percepcja ma charakter intermodalny. Współdziałanie słuchu i wzroku pojawią się ok. 2 m.ż., następnie znów zaznacza swoje istnienie koło 5. Niemowlęta od 2-4 m. reagują na odpowiedniość miny i tonu głosu.
Zdaniem Schumana każdy akt percepcji ma dwufazową strukturę. Składa się z fazy inicjującej, w której jednostka zostaje pobudzona przez jakiś bodziec i finalizującej, która niesie uspokojenie związane z osiągnięciem efektu poznawczego.
Rozwój przechodzi przez 3 etapy:
a) spostrzegania monosensorycznego pierwotnego- znajduje się tu faza inicjująca, nastawiająca i aktywizująca, zostają pobudzone peryferyczne części receptora, np. obrzeża siatkówki, zewn. części dłoni… tu następuje chwilowe zawieszenie głosu po czym filozoficzna sentencja: „Yyy…Dupa… kurwa, przepraszam”- (cyt. z Agi J) W następnych fazach: uspokajającej i odprężającej zostają pobudzone centralne części receptora a w fazie efektu poznawczego mamy mozaikę pojedynczych wrażeń.
b) spostrzeganie polisensoryczne- tu też faza inicjująca, nastawiająca i aktywizująca, zostaje pobudzony jeden zmysł. W następnych fazach uspokajającej i odprężającej zostaje zaangażowany zwykle dotyk, a w fazie efektu poznawczego mamy identyfikację przedmiotu i stwierdzenie jego realności.
c) spostrzeganie monosensoryczne wtórne- zgadnijcie jakie ma fazy :-D, następuje w nich pobudzenie jakiegoś zmysłu, lub odbiór znaku, np. słowa. W następnych fazach, też już wiecie jakich ;-) mamy aktualizację notacji przedmiotu a w efekcie poznawczym powstanie umysłowego obrazu przedmiotu.
2. Czynności eksploracyjne- prowadzą do zaspokajania potrzeb poznawczych jednostki, występują w formie nastawienia receptorów, zbliżenia się do przedmiotu, manipulowania nim. Zdaniem Piageta pojawienie się eksplorowania przedmiotów znamionują dwa zjawiska:
a) dziecko stosuje wiele różnych schematów czynnościowych do jednego przedmiotu,
b) przejawia tendencję do modyfikowania czynności w celu wykrycia właściwości przedmiotu.
Podejmowane przez dziecko działania badawcze są zwykle krótkie, nie tak pewne jak wykonawcze i nie towarzyszą im negatywne emocje. Czynności eksploracyjne prowadzą do zdobycia informacji i doświadczeń poznawczych, dzięki którym dziecko może przejść na wyższy etap rozwoju.
Czynności eksploracyjne zależą od pewnych cech działającego podmiotu, a także własności samego obiektu. Badania J. Kaisera wykazały, że dzieci od 9- 12 m.ż. wychowywane np. w domu dziecka przejawiały aktywność kierowaną na osoby, w porównaniu z dziećmi ze środowisk optymalnych, które zajmowały się badaniem przedmiotów. W skupieniu uwagi małego dziecka większą rolę odgrywają strategie fizyczne (wskazywanie, postukiwanie, kierowanie ręką dziecka) niż werbalne.
Na początku 2 r.ż. coraz większą rolę odgrywa badanie za pomocą słów. W tym czasie kształtuje się podstawowa reprezentacja świata przedmiotów fizycznych. Wtedy również rozpoczyna się proces odkrywania umysłu, następuje to stopniowo:
a) 3 m.- społeczny uśmiech,
b) 5 m.- różnicowanie emocji,
c) 7-8 m.- lęk społeczny,
d) 9 m.- zabawy „daj- masz (wpierdol J)”.
Stanowi to zalążek dziecięcej teorii umysłu, czyli fragmentu dziecięcej reprezentacji świata, która dotyczy stanów psychicznych innych osób.
Przedwerbalne formy komunikacji.
Po urodzeniu dziecko rozpoznaje głos matki i odróżnia go od głosu innej kobiety, w pierwszym miesiącu dziecko różnicuje dwa syntetyczne dźwięki mowy, które różnią się początkową spółgłoską, np. p - b. W ciągu 3- 4 m.ż. większość kontaktów z matką ma formę interakcji twarzą w twarz. Do komunikowania się z otoczeniem dziecko wykorzystuje zachowania niewerbalne: płacz, spojrzenia, ruchy ciała, gesty. Wyróżniono kilka form płaczu w zależności od barwy, siły i ciągłości krzyku. Płacz podstawowy charakteryzuje się monotonnym, przerywanym krzykiem. Płacz z bólu cechuje krzyk z nagłym początkiem, którego siła narasta, jest głośny i ostry. Płacz gniewny odznacza się poczerwienieniem twarzy, przerywanymi łkaniami i długim czasem trwania.
S. Wolter i R. Eryting przedstawili kategoryzację gestów, wyróżniając dwie ich grupy:
a) gesty wskazujące, pojawiają się między 9 a 13 m.ż., wyrażają prośbę o przedmiot,
b) gesty reprezentujące, tworzą względnie trwałe układy ruchów ciała, rąk, mimiki, występują powyżej 14 m.ż.,
Dla porozumiewania się dziecka w okresie prewerbalnym charakterystyczna jest komunikacja ostensywna, polegająca na zwracaniu uwagi w otoczeniu przez ich wskazywanie. Kiedy dziecko zaczyna posługiwać się językiem, łączy wyrażenia deiktyczne (wskazujące np. „tu, tam”) z gestami.
Rozwój wokalizacji wg Starka:
a) stadium odruchowego krzyku i życiowych odgłosów (od 0-8 tydzień), dźwięki krzyku są wskaźnikiem zdrowia dziecka, uwarunkowane są strukturą anatomiczną, istnieje mała możliwość zmian dźwięków,
b) stadium gruchania i śmiechu (8-20 tydzień), wydaje dźwięki w społecznej interakcji, sygnalizuje dyskomfort, przywołuje, prosi, pojawia się śmiech,
c) stadium zabaw wokalnych (16-30 tydzień), wypowiada proste sylaby z przedłużaniem dźwięków, wydawane dźwięki są czymś pośrednim między gruchaniem a gaworzeniem (paplaniem),
d) stadium samonaśladującego gaworzenia (od 25-50 tygodnia), częściej gaworzy gdy jest samo, niż gdy są przy nim dorośli, produkcja dźwięków zaczyna spadać, zmniejsza się liczba spółgłosek,
...
nebelwerfer