wykorzystanie drewnianych zabawek w psychosymulacyjnej zabawie tematycznej.pdf

228

MARIAN MAGNER

MAŁGORZATA MŁYNARSKA

TOMASZ SMEREKA

Uniwersytet Wrocławski

WYKORZYSTANIE DREWNIANYCH ZABAWEK

W PSYCHOSTYMULACYJNEJ ZABAWIE TEMATYCZNEJ

Zestaw pomocy drewnianych posiada szereg zalet, ważnych dla terapeutów pracujących

z dziećmi.

Pierwszą jest samo tworzywo. Dzieci chętnie dotykają drewnianych pomocy i manipulu

ją nimi. Drewno zapewnia też dużą trwałość pomocom. Przedmioty drewniane maja odpo

wiedni ciężar właściwy; duże elementy są ciężkie i wymagają pewnego wysiłku przy ich

przenoszeniu lub trzymaniu. Nie można tego powiedzieć o pomocach plastikowych, które

często są nienaturalnie lekkie przy dużych rozmiarach. Drewno daje zatem dzieciom bar

dziej realistyczne poczucie siły mięśniowej.

Ważną cechą drewna jest jego temperatura. Drewno z trudem traci ciepło, co powoduje,

że jest miłe w dotyku. Faktura drewnianych zabawek sprzyja ćwiczeniom chwytu i treningo

wi manualnemu, gdyż stwarza odpowiednie tarcie. Zestaw pomocy drewnianych jest niemal

w całości wykonany z drewna. Tylko niektóre elementy są z innych materiałów, ale zawsze

jest to tworzywo naturalne np. drut mosiężny.

Do jakich ćwiczeń można wykorzystać te pomoce?

Na pierwszy rzut oka, specjalista, pracujący z dziećmi, uzna je za przydatne do ćwiczeń

manipulacyjnych i będzie miał rację. Jednak potraktowanie tego zestawu wyłącznie w ten

WYKORZYSTANIE DREWNIANYCH ZABAWEK

229

sposób byłoby, naszym zdaniem, równoznaczne z niewykorzystaniem ich pełnych możli

wości.

Chcemy zwrócić uwagę na szansę wielostronnego zastosowania tego kompletu pomocy

w terapii dzieci z różnymi zaburzeniami mowy na rozmaitym tle: upośledzonych umysłowo,

z problemami percepcyjnymi, emocjonalnymi, neurologicznymi. Właśnie z tak różnymi dziećmi

pracujemy, wykorzystując, omawiany tu, zestaw.

Przekonaliśmy się, że nie należy jednostronnie traktować" tych pomocy, gdyż dają one

wiele okazji tworzenia oryginalnych pomysłów zabaw i ćwiczeń, składających się na naszą

metodę terapeutyczną. Nazywamy ją "psychostymulacyjną metodą kształtowania i rozwoju

mowy i myślenia", roboczo używając określenia "metoda psychostymulacyjną".

Najkrócej ujmując, nasza metoda polega na kompleksowym podejściu do terapii czyli

stymulowaniu psychiki dziecka we wszystkich zakresach: intelektualnie, werbalnie, rucho

wo, emocjonalnie i percepcyjnie. Spośród różnych form pracy preferujemy zabawę tema

tyczną, gdyż ona najbardziej pobudza wyobraźnię dzieci i jest typową formą aktywności

kilkuletnich dzieci.

Uważamy, że najlepsze dla rozwoju dziecka są zabawki wieloznaczne, inspirujące wy

obraźnię, wywołujące różne skojarzenia, dające możliwość wielu zmian akcji i odgrywanych

ról. Podobnie traktujemy pomoce terapeutyczne. Każdą z nich staramy się wykorzystywać

na wiele różnych sposobów i do różnych celów.

Możemy stwierdzić, że "zestaw pomocy drewnianych" trafia w nasze zapotrzebowanie.

Przedstawiamy tu niektóre z naszych pomysłów, zastosowanych w terapii dzieci z zabu

rzeniami mowy. Traktujemy je jak pewne propozycje, które mogą zainspirować innych do

własnych pomysłów. Propozycje te stanowią ilustrację naszego podejścia metodycznego.

W metodzie psychostymulacyjnej rozróżniamy dwa etapy pracy nad mową. Pierwszy

nazywamy etapem podstawowym. Jest to praca nad rozwojem mowy biernej dziecka. Drugi

etap nazywamy kreacyjnym, pracując w nim nad mową czynną.

Uznajemy, że etap kreacyjny rozpoczyna się od dwu wy razowych zdań i trwa przez resz

tę życia człowieka, wyrażając się coraz bardziej złożonymi konstrukcjami słownymi i coraz

bogatszym zakresem informacji, kodowanych w języku.

Opis pomocy, stosowanych w naszej metodzie, odnosimy w każdym przypadku do

odpowiedniego etapu pracy, zaznaczając to w tekście.

Praca nad mową dotyczy jednocześnie percepcji, myślenia oraz motoryki dziecka. My

ślenie opiera się na porządkowaniu wzorców percepcyjno-motorycznych. Jest to podstawo

wy i konieczny warunek rozwoju myślenia. Mowa spełnia m.in. także i tę, porządkującą

funkcję. Nazywanie przedmiotów i zjawisk umożliwia ich porządkowanie, tworzenie zbio

rów a później kategorii.

Dobre wykorzystanie pomocy do pracy logopedycznej oznacza podkreślenie tych cech

pomocy, które stanowią podstawę ogólnych pojęć. Każda z pomocy, które prezentujemy

ma takie cechy. Dokonamy teraz ich przeglądu pod tym kątem.

I. Kolorowe walce (cylindry)

Jest to zbiór drewnianych walców o jednakowej średnicy, uporządkowany pod wzglę

dem koloru i wielkości. Występują w nim 4 podstawowe kolory i pięć różnych wielkości.

Etap podstawowy

Cek Rozwój mowy bierne)

Rozumienie relatywności pojęć "mały, średni, duży" oraz rozróżnianie czterech podsta

wowych barw: czerwonej, zielone), niebieskiej i żółtej.

230

MAŁGORZATA MŁYNARSKA TOMASZ SMEREKA

.Scenariusz zabawy tematycznej nr 1

Bawimy się w wycieczkę turystyczną. Deseczka z włożonymi w nią walcami udaje auto

bus. Jadą cztery rodziny: państwo Czerwoni, Zieloni, Żółci i Niebiescy. Duży klocek to tata,

mniejszy - mama, trzy pozostałe to dzieci w różnym wieku.

Rozwijamy akcję zabawy w ten sposób, by "turyści" kilkakrotnie opuszczali autobus na

postojach. Na kolejnych postojach mogą następować różne przetasowania, które komentu

jemy szczegółowo, np. "Największe (najstarsze) dziecko z rodziny Niebieskich siadło teraz

na miejscu średniego. Gdzie ma usiąść najmniejsze dziecko?"

Relacje wielkości są poruszane także w dialogach między "członkami rodzin". Spory i

dyskusje podczas wycieczki powinny dotyczyć stale (pośrednio lub bezpośrednio) barw

klocków i ich wielkości w związku z zajmowanymi miejscami, np. "małe dziecko" z rodziny

żółtych może przez pomyłkę siąść między członkami rodziny Zielonych. Jest to okazja, by

dziecko, z którym pracujemy wskazało właściwe miejsce dla każdego walca, kierując się

jego kolorem i wielkością.

Rolę kierowcy autobusu odgrywa terapeuta i może on ustalać kolejność wsiadania i

wysiadania z pojazdu, np. "Pierwsza wsiada rodzina Zielonych" lub "Najpierw wsiadają małe

dzieci". Błędy popełniane przez dziecko, reagujące na te instrukcje, traktowane są przez

terapeutę jako błędy animowanych postaci, co wiąże się z odpowiednimi reakcjami słowny

mi, np. "Mały niebieski chłopczyku, gdzie usiadłeś? Zająłeś miejsce swojego taty!"

Cek Trening w wypowiadania pojedynczych słów i wyrazów dźwiękonaśladowczych

Scenariusz zabawy tematycznej nr 2

Analogiczna zabawa w autobus jak w scenariuszu nr 1.

Terapeuta skupia się w tym wypadku na wypowiadaniu przez dziecko słów oraz onoma

topei, które mają związek z akcją zabawy.

Przykładowe słowa: "Jedziemy!" "Jechać!" "Stać!" "Wsiadać!" "Wysiadać!" "Uwaga!" "Cze

kamy" (na zielone światło) "Szybko!"

Słowa powinny być wypowiadane z dużą ekspresją emocjonalną, adekwatną do dyna

micznej akcji zabawy. Wskazane jest, by wypowiadane słowa były raczej równoważnikami

zdań niż rodzajem etykietek pojedynczych obiektów. Taka sytuacja daje dziecku poczucie

większych kompetencji językowych i pełniejszego uczestnictwa w zabawie. Z tego samego

powodu pożądane są rozmaite komendy słowne, wypowiadane przez dziecko, które może

grać rolę kierowcy. Terapeuta jest wówczas jego suflerem i animatorem kolorowych wal

ców.

Przykład: Terapeuta bierze jeden z walców i odgrywa scenkę oddalenia się "dziecka" od

autobusu. Jednocześnie mówi do dziecka: "Panie kierowco, dziecko idzie samo do lasu.

Trzeba je zawołać, bo się zgubi". Potem terapeuta dodaje szeptem: Wołaj "Stój!"

Jeśli ćwiczymy z dzieckiem wypowiadanie pojedynczych słów, powinny to być wypo

wiedzi dialogowe.

Przykład: Prowadzimy jeden z walców po stole (lub podłodze) imitując utykanie. Pytamy

"Co cię boli, dziecko?" i podsuwamy dziecku odpowiedź (szeptem) "noga", zachęcając do

powtórzenia tego słowa głośno.

Onomatopeje, które można ćwiczyć w tej zabawie:

a)odgłos zatrzaskiwanych drzwi autobusu - "bach!"

b)głos silnika "źźżźźź*...."

c)syk powietrza uchodzącego z pękniętej opony "ssssss...." (albo syk poruszanych pneu

matycznie drzwi)

d)głos klaksonu "piii piiii...."

WYKORZYSTANIE DREWNIANYCH ZABAWEK

231

e)pompowanie opony "ff... ff... ff... ff..." (wydmuchiwanie powietrza przez szczelinę

wargowo-zębową krótkimi porcjami).

Etap kreacyjny

Cel: Trening w wypowiadania zdań dwu wy razowych

Scenariusz zahawy tematycznej nr 2

Zabawa w wycieczkę turystyczną wzbogaca się o krótkie wypowiedzi dziecka, związane

z treścią zabawy i kreowanymi rolami.

Przykłady zdań:

—Jedziemy dalej.

— Mały, siadaj!

— Chodź tutaj!

— Duży poszedł.

— Autobus czeka. itp.

Zdania oznajmujące powinny pojawiać się raczej jako odpowiedzi na pytania, niż w

izolacji, dlatego preferujemy dialog miedzy postaciami z zabawy.

Przykłady zdań pytających:

— Gdzie siedzisz?

— Gdzie mama?

— Czemu płaczesz?

— Czemu stoimy?

— Chcesz jeść?

Zdania rozkazujące mogą być rozwiniętymi tj. dwuwyrazowymi komendami, o których

była mowa w scenariuszu nr 2.

W zależności od kompetencji językowych dziecka uczestniczącego w zabawie, podsu

wamy mu wypowiedzi o odpowiednim stopniu złożoności, bądź tylko inspirujemy do sa

modzielnego wypowiadania się.

Scenariusz należy traktować jako propozycje pracy dla różnych dzieci o rozmaitym po

ziomie kompetencji językowych. Nie jest wskazane, by tę sama zabawę, nawet w coraz

bardziej rozwiniętej wersji, stosować w toku jednej terapii. Dla jednego dziecka lepsze będą

różne pomysły zabaw z jedną pomocą. Chodzi o to, by każda pomoc wywoływała u dziecka

rozmaite skojarzenia.

Inne propozycje tematów zabaw realizowanych z kolorowymi walcami:

1. Magazyn z beczkami farb w 4 kolorach.

Najmniejsza beczka starcza na wymalowanie jednego pokoju, największa - 5 pokojów,

pozostałe odpowiednio na 2, 3 i 4 pokoje.

Sytuacje:

— realizowanie zamówień,

— porządkowanie magazynu,

— planowanie malowania itd.

2. Walce zamieszczone we wgłębieniach deski, w regularnym porządku, mogą odgry

wać rolę amfiteatru.

Wykorzystujemy topografię amfiteatru. Wprowadzone do zabawy figurki np. plastikowe

ludziki grają role postaci zajmujących różne miejsca na amfiteatrze. Podejmują decyzje w

rodzaju następujących:

"Siądę sobie na najwyższym czerwonym krześle".

"Teraz pójdę do trzeciego rzędu na niebieskie krzesło".

Możemy manipulować walcami przebudowując amfiteatr w ten sposób, że najwyższy

232

MAŁGORZATA MŁYNARSKA TOMASZ SMEREKA

rząd umieszczamy tam, gdzie był najniższy czyli odwracając kolejność walców. Dziecko

powinno zauważyć, że ten sam efekt można osiągnąć przez obrót deseczki.

Dobrze jest, jeśli zabawy tematyczne podkreślają istotne cechy stosowanej pomocy tera

peutycznej. W tym wypadku istotnymi cechami są: barwa, wielkość i relacje między wielko

ściami elementów o jednakowym kształcie.

n. Figury geometryczne w 4 kolorach (koło, prostokąt, kwadrat,

trójkąt), umieszczone na kołkach przymocowanych do deski

Etap podstawowy

Scenariusz nr 1

Temat zabawy: Przyjęcie urodzinowe u misia.

Cel: Nauczenie i utrwalenie u dziecka prawidłowych skojarzeń słowno-obra-

zowych, służących rozróżnieniu poszczególnych figur geometrycznych

Wykorzystujemy dodatkowe zabawki: misia, lalkę, pajaca i pieska. Figury geometryczne

imitują ciasteczka. Ze względu na barwy figur ustalamy różne smaki "ciasteczek" np. żółte

mają smak cytrynowy, czerwone - malinowy, zielone - agrestowy (albo kiwi), niebieskie -

jagodowy. Możemy założyć, że każdy z gości (i gospodarz przyjęcia) ma swój ulubiony

kształt ciasteczek, akceptując wszystkie ich smaki.

Tworzymy sytuacje, w których ciasteczka są pomieszane i trzeba je porozdzielać, zgod

nie z ustalonymi gustami. Używamy przy tym słownych określeń: ciasteczka - trójkąty,

ciasteczka - prostokąty ltd.

W miarę osłuchania się dziecka z tymi określeniami zaczynami wprowadzać równolegle

określenia przymiotnikowe "trójkątne ciasteczka" (kwadratowe, prostokątne i okrągłe).

Przyporządkowanie poszczególnych kształtów określonym postaciom w zabawie stano

wi dodatkowe wsparcie dla różnicowania kształtów i zapamiętywania nazw figur.

Scenariusz nr 2

Cel: Nauczenie i utrwalenie pojedynczych słów oraz ćwiczenia artykulacyj ne z

zastosowaniem onomatopei

Każda z czterech figur geometrycznych posiada inną ilość otworów: koło - jeden, pro

stokąt - dwa, trójkąt - trzy, kwadrat - cztery. Można to wykorzystać w zabawie. Dziecko

może odgrywać rolę sprzedawcy ciastek. Cena każdego ciastka może odpowiadać ilości

otworów w figurze tj. ciastko okrągłe - 1 grosz itd.

Terapeuta wchodzi w rolę kupującego. Zadaje pytania dziecku, np.:

— Ile kosztuje kwadratowe ciastko? (Słowo "cztery" lub o zbliżonym brzmieniu traktuje

my jak wystarczającą odpowiedź).

— Czy są ciastka malinowe trójkątne? (Odpowiedzi: "tak" i "są" uznajemy za wystarcza

jące.

Zabawa w pieczenie lub smażenie ciastek daje okazję do wypowiadania wyrazów dżwię-

konaśladowczych (trening partykulacyjny).

Przykłady:

a) mniam, mniam - w sytuacji próbowania ich smaku;

b) naśladowanie skwierczenia tłuszczu podczas smażenia ciastek (dźwięki przedniojęzy-

kowe — dziąsło we i wargowe);

c) szu — szu — przy podrzucaniu węgla do pieca, w którym pieczemy ciastka;

d) pss - zapalenie zapałki przy podpalaniu drewna w piecu.

Aspekt treningu manipulacyjnego, najistotniejszy dla tej pomocy terapeutycznej, powi

nien być realizowany "przy okazji" zabawy tematycznej. Pozwoli to dziecku na działanie z

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: