Kiedy osoby trzymaj�ce ptaki szukaj� wyt�umaczenia dla skomplikowanych zagadnie� zwi�zanych z zachowaniem swoich podopiecznych, cz�sto pojawia si� problem dominacji zwi�zanej z wysoko�ci� (nie ma na to zgrabnego polskiego okre�lenia, w artykule b�dziemy wi�c u�ywa� "dominacja z wysoko�ci" - red.). C� to jest za zjawisko, �e postrzegane jest jako �r�d�o wielu problem�w zwi�zanych z nieodpowiednim zachowaniem ptak�w? "Nie pozw�l aby ptak znalaz� si� powy�ej linii twoich oczu, poniewa� poczuje w�adz�, dominacj� i zacznie ci� dzioba�". C� to za teoria, w kt�r� tak wielu ludzi wierzy? Czy dotyczy r�wnie� papug? Moje spojrzenie na problem 'dominacji z wysoko�ci' jest troch� odmienne od obiegowych opinii, prawdopodobnie dlatego, �e wynika z innych do�wiadcze�. Studiowa�em i szkoli�em papugi przez ponad 40 lat, a od ponad 25 lat jestem profesjonalnym "trenerem" ptak�w. Jedn� z najistotniejszych rzeczy jakich si� nauczy�em przez te wszystkie lata jest umiej�tno�� zadawania kluczowych pyta�. Dwa podstawowe, zasadnicze pytania brzmi�: "co jest motywacj� zachowania" oraz "jak to si� ma w relacji do zachowa� tego gatunku ptak�w w ich �rodowisku naturalnym?". Te pytania umo�liwiaj� wnikni�cie w spos�b my�lenia ptak�w i jednocze�nie zapobiegaj� b��dnym interpretacjom z antropomorficznego punktu widzenia, co ludzie niestety zwykle czyni�. Zatem, dlaczego papuga mia�aby chcie� zdominowa� cz�owieka? Co mog�aby dzi�ki temu osi�gn��? Czy pr�buje ci� zdominowa�, aby ci� zmusi� do zrobienia czego� dla niej? Czy pr�buje ci� skarci�, da� nauczk�? Dlaczego w og�le papuga mia�aby chcie� ci� zdominowa�? To prowadzi nas do nast�pnego pytania: "Jak to si� wi��e z zachowaniem tego gatunku papug w ich �rodowisku naturalnym?". Niekt�rzy twierdz�, �e pragnienie dominacji jest naturalnym zachowaniem po�r�d papug. Wielu ludzi g�osi w mowie i na pi�mie o hierarchii w grupach dzikich papug. Niekt�rzy z nich twierdz� nawet, �e mo�na ustali� pozycj� danej papugi w hierarchii poprzez ustalenie na jakiej wysoko�ci siada na drzewie. Im wy�sza jest to ga��� tym bardziej dominuj�ca papuga. Mia�em jednak to szcz�cie, �e mog�em obserwowa� kilka gatunk�w papug w ich naturalnym �rodowisku. Mog� zatem powiedzie�, �e nigdy nie widzia�em �adnych przejaw�w hierarchii w�r�d papug. Jednak�e, prosz� mi nie wierzy� tylko na s�owo. Rozmawia�em na ten temat z wieloma naukowcami (przynajmniej sze�cioma) zajmuj�cymi si� badaniem papug w ich naturalnym �rodowisku. �aden z tych ekspert�w nie przypomina� sobie, aby kiedykolwiek zauwa�yli przejawy hierarchii po�r�d dzikich papug. Co wi�cej, moja wzmianka o pogl�dzie wi���cym pozycj� dominuj�c� z wysoko�ci� jak� ptak zajmuje na drzewie spotka�a si� wpierw z konsternacj�, a nast�pnie �miechem i cynicznymi komentarzami prawie wszystkich badaczy. Wszyscy naukowcy m�wili natomiast o agresji mi�dzy papugami, kt�r� obserwowali na porz�dku dziennym. Jednak�e, te agresywne zachowania zwi�zane s� g��wnie z pozyskiwaniem lub obron� zdobytego po�ywienia. Ponadto, eksperci twierdz�, �e zwyci�zca danej konfrontacji, mo�e r�wnie dobrze przegra� kolejn� z tym samym rywalem. W grupach dzikich papug nie zaobserwowano dot�d zjawiska sta�ego dominanta, przyw�dcy. Jak r�wnie�, �aden ze specjalist�w w tej dziedzinie nie odnotowa� przypadku agresji maj�cej na celu zdobycie lub utrzymanie pozycji dominuj�cej w grupie. M�wi�c brutalnie i szczerze, 'dominacja z wysoko�ci' nie istnieje po�r�d papug. Najprawdopodobniej ta teoria stanowi wyraz prywatnych przekona� pewnych os�b, kt�re znalaz�y mo�liwo�� ich wyra�enia w�a�nie na przyk�adzie papug. Naiwni w�a�ciciele ptak�w, szukaj�c �atwych rozwi�za� dla skomplikowanych problem�w, bezkrytycznie przyjmuj� argumenty przemawiaj�ce za teori�, zgodnie z kt�r� papuga odczuwa sw� silniejsz� pozycj�, gdy znajdzie si� ponad wysoko�ci� oczu cz�owieka a nast�pnie wyra�a to poczucie dominacji poprzez agresj�. Towarzysz�cy tym pogl�dom mit, jakoby dzikie papugi ustanawia�y hierarchi� w grupie wed�ug wysoko�ci zajmowanej na drzewie jest tak samo oderwany od rzeczywisto�ci jak powy�sza teoria. Zachowanie papug jest o wiele bardziej z�o�one ni� si� to niekt�rym wydaje. Zatem, dlaczego tak wielu ludzi popiera i propaguje t� teori�? Zacznijmy od tego, �e spo�eczno�� ludzk� charakteryzuje okre�lona hierarchia. Kiedy byli�my dzie�mi to w�adz� nad nami mieli ludzie wy�si od nas ('dominacja z wysoko�ci'). Wi�kszo�� ludzi nawet jako doro�li do�wiadcza relacji, kontakt�w o charakterze hierarchicznym. Te relacje maj� jednak wi�cej zwi�zku ze spo�ecznymi uwarunkowaniami ni� z aspektami fizycznymi w postaci r�nicy wzrostu. Niekt�rzy w�a�ciciele ps�w z powodzeniem wykorzystuj� si�� fizyczn� i agresj� w opartych na dominacji relacjach ze swym pupilem (co pies automatycznie rozumie i akceptuje, ale bynajmniej nie kot!). Co wi�cej, nie jest rzecz� niezwyk�� zjawisko hierarchicznej dominacji w grupach papug hodowanych. Nienaturalne �rodowisko pobudza nienaturalne zachowania. Grupki papug utrzymywane w ma�ej przestrzeni z pewno�ci� wypracuj� mi�dzy sob� uk�ady hierarchiczne jako spos�b prze�ycia. Jednak�e, tego typu hierarchia ustanawiana jest w wyniku ukszta�towania si� okre�lonych relacji mi�dzy ptakami a nie na podstawie wysoko�ci, na kt�rej ptak znajduje si� w klatce. Warto doda�, �e gdyby te same papugi przebywa�y w swoim naturalnym �rodowisku nie by�yby zmuszone do tak bliskich kontakt�w i unikn�yby wielu atak�w agresji a tym samym nie d��y�yby do ustanawiania mi�dzy sob� hierarchii. Jest rzecz� bardzo �atw� i prost� dla niekt�rych hodowc�w interpretowa� agresj� papugi jako przejaw ch�ci dominacji. Wykorzystanie agresji jako narz�dzia w�adzy jest normalnym zjawiskiem u wielu gatunk�w ssak�w, ��cznie z lud�mi, jednak nie wyst�puje ono w�r�d papug. Papugi nie maj� wrodzonej sk�onno�ci do kszta�towania relacji hierarchicznych opartych na dominacji ani z innymi papugami w naturze, ani tym bardziej z lud�mi w niewoli. Mo�na natomiast w r�ny spos�b wzbudzi� agresj� papugi, gdy znajdzie si� ona powy�ej linii oczu cz�owieka. Jednak�e ch�� dominacji z pewno�ci� nie stanowi motywu agresywnego zachowania. Wyobra�my sobie papug� siedz�c� na g�rze klatki, kt�ra dziobie w�a�ciciela, gdy ten pr�buje j� stamt�d zdj��. Czy to zachowanie oznacza, �e papuga chce okaza� swoj� dominacj�? Pomy�lmy co si� zwykle dzieje po zabraniu papugi z dachu klatki. W�a�ciciel wk�ada papug� do klatki, zamyka j� pozostawiaj�c ptaka w klatce na d�u�szy czas. Wydaje mi si�, �e to stanowi du�o trafniejsze wyt�umaczenie dlaczego papuga dziobie swojego opiekuna - po prostu nie chce i�� z powrotem do klatki! Ponadto, prawdopodobnie nauczy�a si�, �e dziobanie jest efektywnym sposobem komunikacji z cz�owiekiem. Zanim dzi�b papugi stanie si� narz�dziem walki, zwykle wykorzystuje ona ca�y arsena� j�zyka cia�a i innych form naturalnej komunikacji celem wyra�enia ch�ci pozostania na g�rze klatki. Jednak niewielu ludzi rzeczywi�cie chce odczytywa� ten specyficzny j�zyk. Niestety wi�kszo�� �lepo zapatrzona w cel dzia�ania z premedytacj� staje tak, aby by� wy�ej papugi, pomimo jej agresywnych ruch�w. Chwytaj�c si� ostatniej deski ratunku, lub wyra�aj�c w ostateczny mo�liwy spos�b swoje niezadowolenie ptak atakuje i dziobie. Wtedy cz�owiek automatycznie cofa r�k� i dopiero po chwili podstawia d�o� aby ptak na ni� wszed�. Czasem po takim ataku mija d�u�szy czas, gdy� opiekun szuka dr��ka lub ga��zki aby si� ni� pos�u�y� zamiast r�k�. W ten spos�b nast�puje wzmocnienie sk�onno�ci papugi do tak agresywnych zachowa�. Z pewno�ci� przy nast�pnej okazji ptak zareaguje identycznie, gdy� w�wczas cz�owiek przestaje cho� na chwil� pr�bowa� go �apa�. Ptak uczy si�, ze dziobanie jest skuteczn� drog� komunikacji z cz�owiekiem. M�wi�c prosto, papugi lubi� przebywa� wysoko. To instynkt przetrwania podpowiada im siadanie na wysokich ga��ziach, gdzie trudno jest dotrze� drapie�nikom, a papugi mog� lepiej obserwowa� otoczenie jak i szybciej uciec. Udomowione ptaki mog� si� wi�c nauczy� towarzyszenia w�a�cicielowi na jego ramieniu lub g�owie. Niekt�re z nich preferuj� ramiona ze wzgl�du na blisko�� twarzy opiekuna, inne doceniaj� relatywnie mocn� stabilno�� ramienia, natomiast s� i takie papugi, kt�re szukaj� schronienia przed ludzkimi r�kami, z kt�rymi mia�y ju� wcze�niej przykre do�wiadczenia. W zasadzie nie wymieniaj�c jeszcze ca�ego wachlarza przyczyn, dla wi�kszo�ci papug ramiona, g�ra klatki, zas�ony, p�ki stanowi� idealne miejsce do siedzenia. Oczywi�cie, wi�kszo�� ludzi nie mo�e sobie pozwoli� na pozostawianie papugi na klatce przez ca�y czas. Zatem, jak wprowadzi� ptaka z powrotem do klatki? Tak jak ju� wcze�niej proponowa�em zadaj sobie pytanie o motywacj�. Dlaczego papuga mia�aby mie� ochot� wraca� do klatki? "Powinna" - to mo�e zadzia�a� w stosunku do psa, ale z pewno�ci� nie zadzia�a w przypadku papugi. "Musi" - mo�e poskutkowa� ale z patykiem, r�kawiczkami, wytrwa�o�ci� i mo�e rozlewem krwi. Du�o lepiej jest jednak stworzy� takie �rodowisko, warunki, relacje kt�re sprawi�, �e papuga sama zechce p�j�� do klatki. Pozytywne wzmocnienie to technika nauczania, kt�ra mo�e zrewolucjonizowa� twoje relacje z ptasim pupilem. Polega ona na tym, �e bezpo�rednio po po��danym zachowaniu nast�puje co� co twojej papudze sprawia du�� przyjemno��. Dla udomowionych papug wzmocnieniem mo�e by� np. pochwa�a odpowiedni� intonacj� g�osu, podrapanie po g��wce, albo ulubiony smako�yk, kt�ry nie stanowi codziennej diety ptaka. W rezultacie stosowania takiej kolejno�ci dzia�a� papuga b�dzie ch�tniej powtarza� zachowania po kt�rych jest nagradzana. Negatywne wzmocnienie to r�wnie� technika uczenia okre�lonych zachowa�, ale polega na tym, �e po��dane zachowanie papugi eliminuje co� co j� dra�ni, b�d� czego si� boi. Negatywnym wzmocnieniem zmuszamy papug� do wykonywania czynno�ci, na kt�re nie ma ochoty. Przyk�adowo wiele ptak�w poddaje si� i idzie do klatki tylko po to, aby unikn�� z�apania lub ob�awy w�a�ciciela. Pozytywne wzmo...
JWONKARE