Sąd światowy-Procesy norymberskie-Joachim Trenkner z Berlina.pdf

Joachim Trenkner z Berlina /17.09.2006 14:02

Sąd światowy

60 lat temu zapadły wyroki w procesie norymberskim

Protokoły posiedzeń: 4 miliony słów, 16 tysięcy stron. Oskarżenie przedstawiło

2630 dokumentów dowodowych i zeznania 240 świadków.

Na 27 tysiącach metrów taśmy magnetofonowej i siedmiu tysiącach nagranych płyt

gramofonowych utrwalono każde słowo z procesu norymberskiego, trwającego 218 dni –

od listopada 1945 do października 1946 roku. To, co stało się 60 lat temu, było

wydarzeniem bezprecedensowym w historii: Międzynarodowy Trybunał Wojenny osądził

przywódców III Rzeszy. Proces ten rozsadził normy, obowiązujące dotąd w relacjach

międzynarodowych.

fot. AFP

W oświetlonej sali gimnastycznej norymberskiego więzienia stoją trzy rusztowania

pomalowane na czarno. Trzynaście stopni prowadzi w górę, na platformy, nad którymi

wznoszą się szubienice. Dolna część rusztowań jest osłonięta parawanem; to, co się za

nią rozegra, ma być niedostępne – tam, za zasłoną, dwóch amerykańskich lekarzy ma

nadzorować egzekucję i stwierdzić oficjalnie zgon skazanych.

Noc jest chłodna, październikowa, niebo zakrywają chmury. W tę noc, 60 lat temu,

dokonuje się finałowy akt wyjątkowego procesu. „Wszystko ma się odbyć szybko” –

notuje Joe Heydecker, jeden z niewielu niemieckich dziennikarzy dopuszczonych do

oglądania procesu norymberskiego. „Cień skrywa twarze nielicznych świadków

egzekucji: czterech alianckich generałów, ośmiu wybranych przedstawicieli prasy oraz

premiera nowo utworzonego landu Bawaria dr. Wilhelma Hoegnera, którego

sprowadzono w pośpiechu do Norymbergi jako »świadka reprezentującego naród

niemiecki«”. W sprawozdaniu, które następnego dnia czytać będą miliony w całych

Niemczech, Heydecker pisze dalej lapidarnie, że „nad całą tą scenerią unosi się zapach

whisky, rozpuszczalnej kawy neski i cygar z Wirginii”.

Na krótko przed godziną pierwszą w nocy – właśnie zaczął się nowy dzień, 16

października 1946 r. – otwierają się drzwi celi Joachima von Ribbentropa. Dwóch

żołnierzy z amerykańskiej policji wojskowej, ubranych w srebrne hełmy i białe

oporządzenie, bierze pomiędzy siebie byłego ministra spraw zagranicznych III Rzeszy i

prowadzi do sali gimnastycznej. Ribbentrop jest pierwszym z tych, którzy usłyszeli wyrok:

death by hanging . Po nim szubieniczna zapadnia będzie otwierać się jeszcze dziewięć

razy.

„Śmierć przez powieszenie”. Tej nocy umierają: feldmarszałek Wilhelm Keitel; szef policji

bezpieczeństwa Ernst Kaltenbrunner, główny ideolog ruchu narodowosocjalistycznego

Alfred Rosenberg; dr Hans Frank, tak zwany generalny gubernator w okupowanej

Polsce; minister spraw wewnętrznych Rzeszy Wilhelm Frick; wydawca antysemickiego

pisma „Der Stürmer” Julius Streicher; Fritz Sauckel, odpowiedzialny za miliony

robotników przymusowych; generał Alfred Jodl; a także Arthur Seiß-Inquart, tak zwany

komisarz Rzeszy w okupowanej Holandii. Numer dwa w hierarchii państwa

narodowosocjalistycznego, marszałek Rzeszy Hermann Göring, nie będzie prowadzony

do sali gimnastycznej, choć także on usłyszał wyrok death by hanging : poprzedniego

wieczora Göring popełnia samobójstwo, połykając kapsułkę cyjanku, którą dostarczył mu

najpewniej amerykański strażnik.

Jeszcze we wczesnych godzinach rannych zwłoki dziesięciu powieszonych i samobójcy

Göringa załadowano na amerykańską ciężarówkę i odtransportowano do krematorium

przy miejskim Ostfriedhof, Cmentarzu Wschodnim. Popiół wsypano, przy zachowaniu jak

największej tajemnicy, do rzeki, jednego z dopływów Isary, w nobliwej monachijskiej

dzielnicy Soln. „Popiół jest niewinny – napisze potem „New York Times”. – Popiół tych,

którzy umarli bez winy, i popiół niewyobrażalnych zbrodniarzy składają się z takich

samych cząsteczek, rozwiewanych przez ten sam wiatr, rozpuszczonych w tych samych

wodach. A my, idąc naszą ciemną doliną, musimy teraz mieć nadzieję i modlić się o

narodziny nowego świata”.

W tym samym czasie siedmiu kolejnych prominentów III Rzeszy siedzi w więziennych

celach. Pozostaną w nich – niektórzy na zawsze, inni na wiele lat. Szubienicy uniknęli:

zastępca Hitlera Rudolf Hess; minister gospodarki Rzeszy Walter Funk; admirałowie

Dönitz i Raeder; przywódca młodzieży nazistowskiej von Schirach; szef tak zwanego

Protektoratu Czech i Moraw von Neurath oraz minister ds. zbrojeń Albert Speer. Aż do

lipca 1947 r. pozostaną oni w Norymberdze, po czym zostaną przeniesieni do więzienia

dla zbrodniarzy wojennych w berlińskiej dzielnicy Spandau. Ostatnim ze skazanych w

Norymberdze więźniem Spandau będzie Rudolf Hess; w sierpniu 1987 r. ten odsiadujący

karę dożywocia 93-latek popełni samobójstwo. Po jego śmierci Spandau wyburzono.

Trzech oskarżonych – były kanclerz Franz von Papen, prezes Banku Rzeszy Hjalmar

Schacht oraz Hans Fritsche, główny propagandysta radiowy – zostają w Norymberdze

uniewinnieni z braku dowodów.

Zanim nastała noc 16 października, International Military Tribunal ogłosił wyroki. W

porównaniu z długością całego procesu, który trwał prawie rok, odbyło się to szybko. 1

października 1946 r. o czternastej pięćdziesiąt sąd zebrał się po raz ostatni w sali nr 600

norymberskiego sądu przysięgłych. O godzinie 15.37 jest po wszystkim.

Amerykańska korespondentka wojenna Martha Gellhorn tak opisała atmosferę:

„Odczytanie wyroku trwa tylko 47 minut. Potem na salę sądową kładzie się jakby

poczucie pustki i niemoty. Sędziowie zbierają swoje akta, w pomieszczeniu robi się

cicho, proces jest skończony, sprawiedliwości uczyniono zadość. Tyle że ta

sprawiedliwość nagle wydaje się jakaś bardzo mała, rozczarowująca. Naturalnie, tak

musiało być, bo za taką winę nie było kary dostatecznie wielkiej”.

Polityczna gra wstępna

Co zrobić z niemieckimi politykami i wojskowymi po wojnie, rzecz jasna po wojnie

zwycięskiej? Nad tym alianci, zwłaszcza ci zachodni – a dokładniej: Wielka Brytania i

Stany Zjednoczone – zastanawiali się już bardzo wcześnie, gdy zwycięstwo wcale nie

było oczywiste. Już w październiku 1941 roku, a więc jeszcze przed japońskim atakiem

na Pearl Harbour i zanim – po tym ataku – Adolf Hitler oficjalnie wypowiedział wojnę

Waszyngtonowi (ku zgrozie niektórych swych generałów), brytyjski premier Winston

Churchill i wspomagający go, na razie po cichu, amerykański prezydent Franklin D.

Roosevelt podpisali deklarację, w której mowa była o tym, że sprawiedliwe ukaranie

zbrodniarzy jest jednym z celów wojny. Inicjatywa nabrała konkretów 13 stycznia 1942

roku, gdy rządy państw okupowanych, mające siedziby w Londynie – w tym rząd Polski –

sformułowały w tzw. deklaracji z St. James Place postulat pociągnięcia agresorów do

odpowiedzialności.

Potem o problemie rozmawiano za każdym razem, gdy spotykali się politycy tzw. Wielkiej

Trójki – Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i ZSRR: w Teheranie w listopadzie

1943 r., a ostatecznie w Jałcie w lutym 1945 r. Churchill, Roosevelt i Stalin zgodzili się co

do tego, że ukaranie niemieckich zbrodniarzy wojennych powinno odbyć się na drodze

postępowania sądowego; szczegóły zostawiono na później. Może dlatego, że szybko

okazało się, iż przywódcy trzech największych krajów walczących z Hitlerem mają

całkiem różne wyobrażenia na temat tego, jakie funkcje ma spełniać powojenny trybunał.

Sowietom marzył się proces krótki – raz-dwa i pod ścianę. Być może także dlatego, że

roztrząsanie na przykład okoliczności, w jakich wojna wybuchła w 1939 r., wcale nie

leżało w interesie Stalina, przez pierwsze dwa lata wojny wiernego sojusznika Niemiec.

Amerykanie również uważali, że kary powinny być bardzo surowe, choć zróżnicowane,

stosownie do indywidualnej winy sądzonych. Odrzucali kategorycznie tezę o zbiorowej

winie niemieckich przywódców – i ostatecznie to ich demokratyczne podejście wygrało.

Amerykańscy politycy, generałowie oraz prawnicy myśleli zarazem nie tylko o tym, aby

ukarać przywódców państw (Niemiec i Japonii), winnych rozpoczęcia II wojny światowej.

Chcieli, aby przy okazji tych procesów nastąpiła również jakościowa zmiana w prawie

międzynarodowym. Nie była to myśl nowa; podobna pojawiła się już po I wojnie

światowej, naszkicowana w tzw. pakcie Brianda–Kellogga. Układ ten, nazwany od dwóch

ministrów spraw zagranicznych, francuskiego – Aristide’a Brianda i amerykańskiego –

Franka Kellogga, i podpisany latem 1927 r., zawierał postulat, aby rozpętanie wojny

napastniczej było karalne; obu politykom marzyło się, iż można ostatecznie doprowadzić

do tego, że wojna przestanie być środkiem w polityce.

II wojna światowa jeszcze trwała, gdy Harry Truman, następca zmarłego Roosevelta na

fotelu prezydenta USA, powołał Roberta H. Jacksona, sędziego w amerykańskim

federalnym Sądzie Najwyższym, na funkcję głównego organizatora instytucji, której

nazwa miała brzmieć: Międzynarodowy Trybunał Wojskowy. Decyzja ta miała charakter

strategiczny i określiła kierunek, w jakim wszystko się później potoczyło. Jackson był

bowiem człowiekiem, który oprócz zdolności organizacyjnych posiadał także siłę

przebicia oraz wizję, jak taki proces może wpłynąć na kształt prawa międzynarodowego

oraz na świadomość państw i narodów. Jackson, syn prostych farmerów ze stanu Nowy

Jork, stał się spiritus rector Międzynarodowego Trybunału Wojskowego, przy czym

zawsze kierował się podstawową zasadą prawa rzymskiego – nulla poena sine lege , nie

ma kary bez prawa (ustawy).

Oczywiście, przy takim podejściu Jacksona co chwila musiało dochodzić do sporów z

Sowietami, którzy uważali, że nie ma co w ogóle rozmawiać o winie przywódców III

Rzeszy, bo ta jest oczywista i to wystarczy. Przedmiotem kontrowersji było też

początkowo miejsce, w którym proces ma się odbyć. Rosjanie preferowali Berlin.

Amerykanie jednak, którzy stali się głównymi organizatorami (także od strony

finansowej), woleli rzecz jasna, aby miał on miejsce na terenie ich strefy okupacyjnej.

Wsparli ich w tym Brytyjczycy i Francuzi – i w ten sposób padło na Norymbergę, miasto

na terenie okupowanej przez Amerykanów Bawarii.

Polowanie

Zanim jednak do tego doszło i jeszcze zanim umilkły armaty, na terenie Niemiec i Austrii

zaczęło się bezprecedensowe polowanie – na przywódców III Rzeszy, cywilnych i

wojskowych. Przywódca „numer jeden” Adolf Hitler oraz jego prawa ręka, szef

propagandy Joseph Goebbels sami odebrali sobie życie, ale pozostali prominenci

narodowosocjalistycznego systemu władzy chcieli żyć. Dla nich jedyną drogą

pozostawała ucieczka ze zniszczonego kraju albo zmiana tożsamości. Na początkowym

etapie polowania alianci, którzy do ich ujęcia wyznaczyli specjalne oddziały, szybko

zidentyfikowali dwa obszary poszukiwań. Pierwszy na północy, między Hamburgiem a

Flensburgiem, niewielkim miastem na granicy niemiecko-duńskiej i bazą niemieckiej

marynarki, gdzie pod sam koniec wojny znalazł schronienie prowizoryczny rząd Rzeszy

admirała Dönitza. Drugi na południu, pomiędzy Monachium i Berchtesgaden, czyli tzw.

alpejską twierdzą.

Wielcy III Rzeszy wpadali po kolei w ręce aliantów w bardzo różnych okolicznościach,

czasem niezwykłych, czasem komicznych. Hermann Göring, marszałek Rzeszy i szef

Luftwaffe, wysłał swego emisariusza do dowódcy amerykańskiej 36. Dywizji, operującej

na terenie Bawarii, w przekonaniu, że Amerykanie potraktują go jako równorzędnego

partnera. Co więcej, Göring widział w Amerykanach niemal swoich... wyzwolicieli. Tuż

przed śmiercią Hitler uznał go bowiem za zdrajcę i nałożył nań areszt, tak że z rąk

esesmanów istotnie „wyzwolili” Göringa Amerykanie.

Już w pierwszej rozmowie, jaką przeprowadził z wysokim rangą amerykańskim oficerem,

Göring rozliczył się z niedawnymi kolegami: „Hitler był ograniczony, Hess ekscentryczny,

a Ribbentrop to łobuz” – oświadczył zdumionemu generałowi Johnowi Dahlquistowi, po

czym zażądał: „No więc jestem tutaj. Kiedy zawiezie mnie pan do waszej kwatery

głównej, do Eisenhowera?”. Najwyraźniej Göring wierzył, że jako przedstawiciel Niemiec

będzie teraz prowadzić negocjacje z naczelnym dowódcą wojsk alianckich w Europie,

pięciogwiazdkowym generałem (a później prezydentem USA) Dwightem D.

Eisenhowerem.

Na północy trwało to trochę dłużej. Dopiero w dziewięć dni po podpisaniu przez Niemcy

bezwarunkowej kapitulacji czołgi brytyjskiej 11. Dywizji Pancernej dotarły do uroczego

miasteczka Glücksburg w pobliżu granicy duńskiej, gdzie urzędował jeszcze ostatni rząd,

na czele z admirałem Dönitzem, który na życzenie Hitlera objął funkcję prezydenta

Rzeszy. Brytyjczycy aresztowali Dönitza i wszystkich innych obecnych na miejscu

prominentów. Był wśród nich Albert Speer, z wykształcenia architekt, z zawodu minister

do spraw zbrojeń, postać umieszczona wyjątkowo wysoko na liście poszukiwanych

zbrodniarzy.

Trzeźwo myślący Speer był w tych dniach może jedynym potrafiącym ocenić położenie

chłodno i realistycznie. „A więc to koniec – powiedział do brytyjskiego oficera, który

oznajmił mu, że jest aresztowany. – Może to dobrze. I tak było to tylko coś w rodzaju

opery”. Brytyjczyk odpowiedział pytaniem: „Opery komicznej?”. Zrezygnowany Speer

skinął głową. W obliczu milionów trupów reakcja dość cyniczna.

Niektórzy próbowali uciekać, choćby w ostatniej chwili. Choćby popełniając samobójstwo

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: