Ryszard Kapuścinski - Cesarz.pdf - Kapuściński Ryszard - krz4lesz0

Ryszard Kapuścinski

Cesarz

ROZPAD

Jest rzeczą zadziwiającą, w jak niezwykłym ' poczuciu bezpieczeństwa żyli ci

wszyscy mie-' szkańcy najwyższych i średnich pięter społecznego gmachu w

chwili, gdy wybuchła rewolucja; w całej naiwności ducha rozprawiają o

cnotach ludu, o jego łagodności, przywiązaniu, o jego niewinnych uciechach,

kiedy już wisi nad nimi rok 73: komiczny i straszny to widok.

(Tocqueville - Dawny ustrój i rewolucja. Tłum. A. Wolska)

I było tam coś jeszcze, coś niewidzialnego, jakiś władczy duch zagłady tkwiący

wewnątrz. (Conrad - Lord Jim. Tłum. A. Zagórska) Niektórzy zaś dworzanie

Justyniana, którzy byli przy nim w Pałacu do późnych godzin, ; odnosili

wrażenie, że zamiast niego widzą obcą , zjawę. Jeden z nich twierdził, że cesarz

zry-' wał się nagle z tronu i zaczynał przechadzać się po sali (bo istotnie nie

potrafił długo usiedzieć na miejscu); raptem głowa Justyniana znikała, ale ciało

krążyło dalej dokoła. Dworzanin sądząc, że wzrok odmawia mu posłuszeństwa,

stał przez dłuższą chwilę zmieszany i bezradny, potem jednak, kiedy głowa

wracała na swoje miejsce na tułowiu, stwierdzał ze zdumieniem, że widzi znowu

to, czego przed chwilą nie było.

(Prokopiusz z Cezarei - Historia sekretna. Tłum. A. Ko-narek) M.S.:

Następnie zadaj sobie pytanie: gdzie też to wszystko teraz? - Dym, popiół,

baśń, albo nawet już i baśnią nie jest.

(Marek Aureliusz - Rozmyślania. Tłum. M. Reiter) Niczyja świeca nie pali się do

samego świtu. I. Andrić - Konsulowie Ich Cesarskiej Mości. Tłum. H. Kalita)

Przez wiele lat byłem moździerzystą jaśnie osobliwego pana. Moździerz ustawiałem w pobliżu

miejsca. gdzie dobrotliwy monarcha wydawał uczty dla spragnionych jadła biedaków. Kiedy

kończyła się biesiada, odpalałem w górę serię pocisków. W chwili wybuchu z owych pocisków

wydobywał się kolorowy obłok, który rozpraszając się, z wolna opadał ku ziemi - były to barwne

chustki z wizerunkiem ce' sarza. Ludzie tłoczyli się, przepychali, wyciągali ręce, każdy chciał

wrócić do domu obdarowany cudownie spuszczonym z nieba portretem naszego pana. A.A.:

Nikt, ale to nikt, przyjacielu, nie przeczuwał, że nadciąga koniec. A raczej coś tam się przeczuwało,

coś po głowie chodziło, ale takie niejasne, niewyraźne, że jakby w ogóle nie było żadnego

odczuwania nadzwyczajności. A przecież już od dawna snuł się po pałacu kamerdyner, coraz to

jakieś światła wygaszając, ale wzrok się do owego zgaszenia przyzwyczajał i następowało wygodne

pogodzenie wewnętrzne, że widocznie-niewidocznie takie wszystko musi być wygaszone,

przyciemnione, półmrocznie zamroczone. W dodatku do cesarstwa wkradły się gorszące

nieporządki, które całemu pałacowi sprawiły wiele utrapień, a już najwięcej naszemu ministrowi

informacji, panu Tesfaye Gebre-Egzy, rozstrzelanemu później przez panujących dziś buntowników.

Zaczęło się od tego, że w roku siedemdziesiątym trzecim, latem, przyjechał do nas dziennikarz z

telewizji londyńskiej, niejaki Jonathan Dimbleby. Ten ci dawniej już bywał w cesarstwie robiąc

chwalebne filmy o naszym wszechwładcy i dlatego nikomu nie przyszło do głowy, że taki

żurnalista, który najpierw chwali, ośmieli się później zganić, ale taka już widać łotrowska natura

owych

ludzi bez godności i wiary. Dość że tym razem Dimbleby, miast pokazywać, jak pan nasz rozwoju

dogląda i troszczy się o pomyślność maluczkich, przepadł gdzieś na północy, skąd ponoć wrócił

przejęty i roztrzęsiony i zaraz wyjechał do An-glŹŹ. Nie minął miesiąc, a z naszej ambasady

przychodzi doniesienie, że pan Dimbleby pokazał w telewizji londyńskiej swój film pod tytułem

"Ukryty głód", w którym ten pozbawiony zasad oszczerca dopuścił się demagogicznej sztuczki uka-

zując tysiące ludzi umierających z głodu, a obok czcigodnego pana, jak biesiaduje z dostojnikami,

następnie pokazał drogi, na których leżą dziesiątki szkieletów zagłodzonych biedaków, a zaraz

potem nasze samoloty przywożące z Europy szampany i kawior, tu - pola całe konających

chudzieków, tam-nasz monarcha ze srebrnej patery mięso swoim psom podający, i tak na przemian:

przepych - nędza, bogactwo - rozpacz, korupcja - śmierć. W dodatku pan Dimbleby oświadcza, że

klęska głodu spowodowała już śmierć stu, a może dwustu tysięcy ludzi i że drugie tyle może w

najbliższych dniach podzielić ich los. Doniesienie ambasady mówi, że po filmie wybuchł w

Londynie wielki skandal, są apelacje do parlamentu, gazety biją na alarm, dostojnego pana

potępiają. Tu widzisz, przyjacielu, całą nieodpowiedzialność obcej prasy, która podobnie jak pan

Dimbleby latami monarchę naszego chwaliła, a nagle, bez żadnego powodu i umiaru - potępiła.

Dlaczego tak? Dlaczego taka zdrada i niemoralność? W dalszym ciągu ambasada donosi, że z

Londynu wylatuje cały samolot dziennikarzy europejskich, którzy chcą zobaczyć śmierć głodową,

poznać naszą rzeczywistość, a także ustalić, gdzie po-dziewają się pieniądze, które tamtejsze rządy

dawały czcigodnemu panu, aby rozwijał, doganiał i przeganiał. A więc, krótko mówiąc, ingerencja

w wewnętrzne sprawy cesarstwa! W pałacu poruszenie, oburzenie, ale osobliwy pan nakazuje

spokój i rozwagę. Teraz czekamy, jakie będą najwyższe ustalenia. Od razu rozlegają się głosy, aby

przede wszystkim odwołać ambasadora z powodu tak przykrych i alarmistycznych doniesień, tyle

niepokoju w życie pałacu wnoszących. Jednakże minister spraw zagranicznych argumentuje, że

takie odwołanie rzuci strach na pozostałych ambasadorów, którzy w ogóle przestaną donosić

cokolwiek, a przecież czcigodny pan musi wiedzieć, co o nim mówią w różnych częściach świata.

Następnie odzywają się członkowie rady koronnej, którzy żądają, aby samolot z dziennikarzami

zawrócić z drogi i całej tej bluźnierczej hałastry do cesarstwa nie wpuszczać. Ale jakże tu, powiada

minister informacji, nie wpuścić, jeszcze większy krzyk podniosą i pana miłościwego bardziej

potępią. Rada w radę postanawiają poddać dobrotliwemu panu następujące rozwiązanie - wpuścić,

ale zaprzeczyć. Tak jest, wyprzeć się głodu! Trzymać ich w Addis Abebie, pokazywać rozwój i

niech piszą tylko to, co w naszych gazetach potrafią wyczytać. A prasę, przyjacielu, mieliśmy

lojalną, powiem nawet - przykładnie lojalną. Prawdę mówiąc, nie było jej wiele, bo na trzydzieści z

okładem milionów podwładnych tłoczono dziennie dwadzieścia pięć tysięcy egzemplarzy gazet, ale

pan nasz z takiego wychodził założenia, że nawet najbardziej lojalnej prasy nie należy dawać w

nadmiarze, gdyż może z tego wytworzyć się nawyk czytania, a potem już krok tylko do nawyku

myślenia, a wiadomo, jakie to powoduje niewygody, utrapienia, kłopoty i zmartwienia. Bo,

powiedzmy, coś może być lojalnie napisane, ale zostanie nielojalnie odczytane, ktoś zacznie czytać

rzecz lojalną, a zechce później nielojalnej, i tak pójdzie drogą, która go od tronu będzie oddalać, od

rozwoju odciągać, do warchołów prowadzić. Nie, nie, pan nasz nie mógł do takiego rozpuszczenia,

pobłądzenia dopuścić i dlatego w ogóle nie był entuzjastą nadmiernego czytania. Wkrótce potem

przeżyliśmy prawdziwą inwazję korespondentów zagranicznych. Pamiętam, że zaraz po ich

przyjeździe odbyła się konferencja prasowa. Jak wygląda, pytają, problem śmierci ' głodowej, która

dziesiątkuje ludność? Nic mi o tym nie wiadomo, odpowiada minister informacji, i muszę ci,

przyjacielu,

powiedzieć, że nie był on daleki od prawdy. Po pierwsze, śmierć głodowa była w naszym

cesarstwie, od setek lat, rzeczą codzienną i naturalną i nigdy nikomu nie przychodziło do głowy

podnosić z jej powodu wrzawę. Nastawała susza i ziemia wysychała, bydło padało, chłopi umierali

- zwyczajny, zgodny z prawami natury i odwieczny porządek rzeczy. Z powodu tej odwieczności,

normalności, żaden z notabli nie ośmieliłby się zaprzątać uwagi jaśnie wielmożnego pana tym, że w

jego prowincji ktoś tam umarł z głodu. Oczywiście, sam dostojny pan odwiedzał prowincje, ale nie

miał w swoim ustalonym zwyczaju zatrzymywać się w rejonach ubogich, gdzie panował głód, a

poza tym cóż można zobaczyć w czasie takich oficjalnych odwiedzin? Ludzie z pałacu też na

prowincję nie jeździli, bo wystarczy, że człowiek opuści pałac, a tu na niego naplotkują, nadonoszą,

tak że kiedy wróci, przekona się, że już wrogowie przesunęli go bliżej bruku. Skąd więc mogliśmy

wiedzieć, że na północy panuje jakiś nadzwyczajny głód? Czy możemy, pytają korespondenci,

pojechać na północ? Nie można, wyjaśnia minister, bo pełno zbójców na drodze. I znowu muszę

powiedzieć, że nie był on daleki od prawdy, gdyż w ostatnim okresie donoszono o rozmnożeniu w

całym cesarstwie wszelakiej zbrojnej i przy traktach zaczajonej nie-prawomyślności. Po czym

minister zabrał ich na wycieczkę po stolicy, pokazywał im fabryki i rozwój zachwalał. Ale ci, gdzie

tam - rozwoju nie chcą, tylko żądają głodu, nic więc ich nie obchodzi, chcą mieć głód i tyle! No,

powiada minister, głodu to wy mieć nie będziecie, skądże głód, jeżeli jest rozwój ! Ale tu,

przyjacielu, nowa historia powstała. Bo oto nasze zbuntowane studenctwo wysłało na północ

swoich delegatów, a ci naprzywozili i fotografŹŹ, i strasznych historŹŹ o tym. jak umiera naród, i

wszystko to korespondentom cichcem, tylcem przekazali. I nastąpił skandal, nie dało się więcej

mówić, że głodu nie ma. Znowu korespondenci atakują, zdjęciami wymachują, pytają, co rząd w

sprawie głodu zrobił. Jaśnie najwyższy pan, odpowiada im minister; przywiązał do tej sprawy

najwyższą wagę. Ale konkretnie! konkretnie! woła bez żadnego uszanowania ta z piekła rodem

hałastra. Pan nasz, powiada spokojnie minister, oznajmi w odpowiednim czasie, jakie są jego

majestatu zamierzone postanowienia, ustalenia, polecenia, nie ministrom bowiem rozstrzygać o

takich rzeczach i bieg sprawom nadawać. W końcu korespondenci odlecieli i głodu z bliska nie

widzieli. A całą tę sprawę, tak spokojnie i godnie poprowadzoną, minister uznał za ' sukces, zaś

nasza prasa określiła jako zwycięstwo. Jak zaw-' sze jakoś minister kierował, że wszystko na sukces

wychodziło i dobrze było, a baliśmy się, że gdyby ministra onego nie stało, wnet by smętkiem

powiało, co się potem sprawdziło, kiedy nam go ubyło. Zważ jeszcze, łaskawco, że - między nami

mówiąc - nie jest źle dla lepszego porządku i większej pokory podwładnych naród odchudzić,

wygłodzić. Już nasza religia nakazuje, aby połowę dni w roku przestrzegać ścisłego postu, a

przykazanie nasze mówi, że kto post łamie, dopuszcza się ciężkiego grzechu i cały zaczyna cuchnąć

siarką piekielną. W postnym dniu nie można jeść więcej niż raz dziennie. a i to nic innego jak

kawałek przaśnego placka z przyprawą korzenną. A dlaczego taką surową regułę narzucili nam

ojco-, wie, polecając ciało bez końca umartwiać? A dlatego, że człowiek jest z natury istotą złą,

której potępieńczą rozkosz sprawia uleganie pokusom, a zwłaszcza pokusie nieposłuszeństwa,

posiadania i rozpusty. Dwie żądze plenią się bowiem w duszy człowieka - żądza agresji i żądza

kłamstwa. Jeżeli nie pozwolić mu. żeby krzywdził innych, będzie sobie samemu zadawał krzywdę,

jeżeli nie napotka nikogo, aby go okłamać, sam siebie w myślach okłamie. Słodki jest człowiekowi

chleb kłamstwa, powiada księga przypowieści, a potem napełniają się piaskiem usta jego. Jakże

teraz zaradzić tej groźnej istocie, jaką jawi się człowiek, jaką my wszyscy jesteśmy, jakże ją

okiełznać i poskromić? Jak rozbroić tę bestię, jak ją obezwładnić? Jeden jest tylko na to sposób,

przyjacielu - osła-

bić człowieka. Tak jest - odebrać mu siły, bo nie mając ich, nie będzie mógł czynić zła. A właśnie

post osłabia, głodówka pozbawia sił. Taka jest nasza amharska filozofia i o tym pouczają nasi

ojcowie. A wszystko to sprawdzone jest w doświadczeniu. Człowiek głodzony przez całe życie

nigdy nie będzie się buntować. Na północy nie było żadnego buntu. Nikt tam nie podniósł ani

głosu, ani ręki. Ale niechże tylko podwładny zacznie jeść do syta, a potem zechcesz odebrać mu

misę, zaraz powstanie do buntu. Ta jest pożyteczność w głodowaniu, że głodnemu tylko chleb na

myśli, cały jest zaprzątnięty myśleniem o strawie, resztki sił na to wytraca, a już mu nie staje ani

głowy, ani woli, żeby szukać rozkoszy w pokusie nieposłuszeństwa. Zważ tylko, kto zniszczył nam

cesarstwo, kto je zburzył? Ani ci, którzy mieli dużo, ani ci, którzy nie mieli nic, a jedynie ci, którzy

mieli trochę. Tak, tak, trzeba zawsze wystrzegać się tych, którzy mają trochę, bo to najgorsza, naj-

bardziej żądna siła, to oni najgorliwiej prą do góry. Z.S-K.:

Wielkie niezadowolenie, a nawet potępienie, oburzenie panowało w pałacu z powodu onej

nielojalności rządów europejskich, które zezwoliły, aby pan Dimbleby i jego spółka poczynili tyle

wrzawy na temat śmierci głodowej. Część dostojników była za tym, żeby nadal zaprzeczać, ale to

było już niemożliwe, skoro sam minister oznajmił korespondentom, że jaśnie udzielny pan

przywiązał do głodu najwyższą wagę. Dalejże tedy na nową drogę wstępować i wzywać zagranicz-

nych dobroczyńców na pomoc! Sami nie mamy, niechże inni przyłożą, ile mogą. I nie minęło wiele

czasu, kiedy wieści pomyślne nadeszły. To jakieś samoloty przyleciały ze zbożem, to jakieś statki z

mąką i cukrem. Przyjechali lekarze i misjonarze, ludzie z dobroczynnych organizacji, studenci z

zagranicznych uczelni, a także przebrani za pielęgniarzy korespondenci. Wszystko to pociągnęło na

północ, do prowincji Tigre i Wollo, a także na wschód, do Ogadenu, gdzie, powiadają, całe

plemiona śmiercią głodową ginęły. W cesarstwie zrobił się ruch międzynarodowy! Od razu

powiem, że w pałacu nie było z tego powodu wielkiego zadowolenia, bo nigdy nie jest dobrze

wpuścić tylu cudzoziemców, gdyż ci to wszystkiemu się dziwują, a jeszcze krytykują. I wyobraź

sobie, Mister Richard, że przeczucie nie zawiodło naszych dostojników. Bo oto, kiedy owi

misjonarze, lekarze i pielęgniarze - ci ,ostatni, jak wspomniałem, to przebrani korespondenci -

dotarli na północ, zobaczyli, jak opowiadają, rzecz dla nich najbardziej niesły-, chaną, a mianowicie

tysiące umierających z głodu, a obok rynki i sklepy pełne jedzenia. Jest jedzenie, jest jedzenie, po;

wiadają, tylko był zły urodzaj, chłopi całe zbiory musieli oddać panom i z tego powodu nic im nie

zostało, a spekulanci wykorzystali sytuację i tak podnieśli ceny, że mało kto może kupić choćby

garść zboża i stąd cała bieda. Przykra sprawa, Mister Richard, ponieważ to nasi notable byli owymi

spekulantami, a jakże tak można nazwać oficjalnych przedstawicieli czcigodnego pana? Oficjalny i

spekulant? Nie, nie, tak przecież nie można powiedzieć! Dlatego, kiedy krzyk owych misjonarzy,

pielęgniarzy doszedł do stolicy, w pałacu zaraz podniosły się głosy, żeby wszystkich tych

dobroczyńców, filozofów z cesarstwa wydalić. Ale jakże - powiadają inni - wydalić? Przecież

niepodobna przerwać akcji głodowej, skoro dobrotliwy pan przywiązał do niej najwyższą wagę! I

znowu nie wiadomo co robić, wydalić - źle, zostawić - też źle, pewna taka wytworzyła się

chwiejność i niejasność, kiedy nagle nowy piorun spada. Oto pielęgniarze, misjonarze podnoszą ra-

ban, że transporty mąki i cukru do głodujących nie docierają. Coś takiego dzieje się, mówią

dobroczyńcy, że pomoc zni-, ka po drodze, a trzeba by ustalić, gdzie ona przepada, i już na własną

rękę zaczynają myszkowanie, ingerowanie, nosa wści-bianie. Znowu okazuje się, że spekulanci całe

transporty do swoich magazynów pakują, ceny śrubują, kieszenie ładują. Jak to zostało wykryte,

trudno dziś dociec, chyba musiały zdarzyć się jakieś przecieki. Wszystko bowiem było tak ustalone,

Ryszard Kapuścinski - Cesarz.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: