Słowniczek logopedyczny
Ø przedrostek a- oznacza brak danej czynności (np. brak mowy na skutek uszkodzenia pewnych struktur korowych nazywamy afazją, niemożność tworzenia głosu – afonią)
Ø przedrostek dys- wskazuje na fakt zniekształcenia danej czynności (np. dyslalia, dysartria)
- system leksykalny języka – zasób słownictwa biernego i czynnego
- system gramatyczny języka :
· morfologiczny – odmiana wyrazów (fleksja), budowa wyrazów (słowotwórstwo)
· składniowy – budowa grup wyrazowych i zdań
- system fonologiczny – artykulacja głosek, wymowa wyrazów (wzorce kinestetyczno – ruchowe wyrazów)
PODSTAWOWE POJĘCIA STOSOWANE W LOGOPEDII:
1. logopedia
(gr. logos = słowo, paideia = wychowanie) – nauka
o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad wymowy oraz nauczanie mowy w przypadku jej braku lub utraty,
2. surdologopedia
(łac.surdus = głuchy) – zajmuje się kształtowaniem mowy osób z uszkodzonym narządem słuchu,
3. fonetyka –
dział logopedii zajmujący się stroną fizjologiczną procesu mówienia i rozumienia, a więc ruchami narządów mowy, czyli stroną akustyczną,
4. fonologia –
ustala i bada tylko cechy istotne (dystynktywne) dla procesu komunikacji,
5. fonacja –
wydawanie głosu przez człowieka,
6. fonem –
najmniejszy element języka, który jest abstrakcyjny, wymawia się i słyszy jego realizację – głoskę,
7. głoska –
realizacja fonemu w żywym słowie, najmniejszy element wymawianiowy, słyszany,
8. słuch mowny (fonematyczny) –
ogólnie - różnicowanie
i identyfikowanie dźwięków mowy ludzkiej, a także dokonywanie ich analizy i syntezy; szczegółowo - różnicowanie głosek różniących się tylko jedną cech artykulacyjną, a więc dźwięcznych i bezdźwięcznych, np.: p-b, k-g, dentalizowanych, np.: s-sz, s-ś, s-c, twardych i miękkich; wyróżnia się słuch fonemowy (niedokształcony lub zaburzony przy substytucji) i fonetyczny (niedokształcony przy deformacji),
9. kinestezja – czucie ułożenia;
kinetyka – ruch,
10. dyslalia
(syn. zaburzenia artykulacyjne, zaburzenia wymowy, wady wymowy, wady artykulacyjne, nieprawidłowe realizacje fonemów, zniekształcenia substancji fonicznej w płaszczyźnie segmentalnej) - to nazwa kategorii zaburzeń, których istotą jest nieprawidłowa realizacja dźwięków mowy,
Dyslalia (gr. dys - zaburzenie, lalia - mowa) - zaburzenia mowy polegające na nieprawidłowej realizacji fonemów (najmniejszych elementów składowych wyrazów) wg zazwyczaj ustalonych norm społecznych spowodowane wadami w ukształtowaniu lub uszkodzeniu peryferyjnych organów artykulacyjnych (takich jak wargi, zęby, język czy podniebienie) dotyczące tylko aspektu artykulacyjnego języka.
Wg Ireny Styczek dyslalia to opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych.
Inną definicje przedstawia Genowefa Demelowa twierdząc, że jest to nieprawidłowość w realizacji jednej głoski, kilku głosek, a nawet wszystkich lub niemal wszystkich od razu, tzw. bełkot. Zachowane są rytm, melodia, akcent, ale mowa jest zatarta, mało zrozumiała lub zupełnie niezrozumiała.
11. metateza (przestawka) –
przestawienie fonemów wewnątrz wyrazu (np.: lokomotywa = mokolotywa, Inka = Nika – przyp. autorki) lub zmiana szyku wyrazów w słowie i w piśmie,
12. elizja (mogilalia) –
brak osobnej realizacji jakiegoś elementu, całkowite opuszczenie głoski, np. yba (ryba),
13. substytucja (paralalia) –
zamiana jakiejś głoski przez inną prawidłowo wymawianą, np. kula ( kura),
14. asymilacja –
upodobnienia głosek w zależności od sąsiedztwa fonetycznego (wsteczna, postępowa), np.: noga = goga,
zęby = memby
15. deformacja –
zachodzi wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu wykracza poza właściwe normie pole realizacji tego fonemu – głoski nietypowe dla danego systemu fonetycznego (np.: seplenienie lateralne, międzyzębowe),
16. afazja –
częściowa lub całkowita utrata umiejętności posługiwania się językiem (czyli systemów znaków i reguł gramatycznych), spowodowana uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych,
17. oligofazja –
niedokształcenie mowy na skutek upośledzenia umysłowego,
18. dysartia (anartia) –
zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania w wyniku uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne (artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe); zaburzenia dysartryczne u dzieci towarzyszą najczęściej dziecięcemu porażeniu mózgowemu,
19. schizofazja –
mowa osób z zaburzeniami myślenia wynikającymi
z zaburzeń psychicznych,
20. jąkanie –
zaburzenie płynności mowy (rytmu i tempa), przejawiające się skurczami mięśni artykulacyjnych, fonacyjnych, oddechowych,
21. logoneurozy (nerwice mowy: mutyzm, afonia) –
polega na całkowitym braku mowy lub zaburzeniach tempa, modulacji, siły czy wysokości głosu, charakterystyczna u osób chorujących na nerwice,
22. dysfonia –
według foniatrii jest określeniem wielopostaciowych zaburzeń głosu dotyczących częstotliwości natężenia, czasu trwania i barwy, afonia jest skrajnym stanem zaawansowania dysfonii,
23. dysglosja –
zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy (nieprawidłowości zgryzu, rozszczepy podniebienia), ankyloglosja - krótkie wędzidełko,
24. opóźnienie rozwoju mowy
(ORM) (syn. niedorozwój mowy, mowa opóźniona w rozwoju, opóźniony rozwój języka) – to najogólniejszy termin służący nazwaniu zjawiska występującego u dzieci, polegającego na wolniejszym niż u rówieśników wykształcaniu się zdolności ekspresyjnych lub/i percepcyjnych, co powoduje, że dynamika ich rozwoju jest odmienna od normalnej,
25. alalia
(słuchoniemota, niemota pochodzenia centralnego, afazja rozwojowa) – charakteryzuje się brakiem rozwoju języka i w konsekwencji opóźnieniem w rozwoju mowy,
26. palatolalia -
termin ten jest stosowany do określenia sprzężonych zaburzeń mowy, tj. dyslalii (wielorakiej, złożonej) oraz rynolalii (nosowania), występujących w przypadkach roszczepów podniebienia,
27. autyzm -
(z grec. autos – sam) polega na zamykaniu się we własnym świecie i nie odpowiadaniu na płynące z zewnątrz bodźce,
28. echolalia –
automatyczne powtarzanie zasłyszanych dźwięków, słów, zwrotów (bezpośrednia, odroczona),
29. dysfunkcja połykowa
(syn. infantylne połykanie, niemowlęca pozycja języka) – brak pionizacji języka, w czasie połykania język w pozycji poziomej z napięciem mięśni warg; z tym zaburzeniem współwystępuje najczęściej zgryz otwarty i artykulacja międzyzębowa wielu głosek.
30. afazja:spowodowane organicznym uszkodzeniem mózgowych ośrodków mowy lub ich połączeń częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy (nadawanie i odbiór) u człowieka, który uprzednio już opanował te czynności.
31. tachylalia:bardzo szybkie tempo mówienia, powodujące opuszczanie albo powtarzanie sylab lub słów
32. afonia:
brak lub niedostateczne powstawanie głosu.
33. rynolalia:
głoski nosowe wymawiane są jak ustne lub ustne jak nosowe.
34. echolalia:
niekontrolowane powtarzanie zdań i wyrazów.
35. giełkot:
mowa bezładna, czyli mówienie "bez ładu i składu".
36. glottodydaktyka:
metoda nauki czytania i pisania opracowana przez prof. B. Rocławskiego.
37.nosowanie:
trudności w wymowie głosek nosowych; wymawianie głosek ustnych nosowo.
38. metoda:
systematycznie stosowany sposób pracy z pacjentem, zespół celowych, jasno określonych czynności, realizowanych za pomocą odpowiednio dobranych i uznanych środków, które doprowadzą do rozwiązania danego problemu.
39. słuch fonematyczny:
słuch mowny, fonologiczny, fonemowy; zdolność do kwalifikowania wyróżnionych z potoku mowy głosek jako przynależnych do określonych, fonologicznie zdeterminowanych klas głosek; możliwość rozróżniania słów, które są zbudowane z głosek danego języka; rozwija się najintensywniej między 1 a 2 rokiem życia w miarę utrwalania się wzorców słuchowych nowo poznanych wyrazów.
40. seplenienie:
sygmatyzm; nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych, jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów tj. ś, ź, ć, dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż.
41. bradylalia:
zbyt wolne tempo mówienia.
42. Wada mowy
to odchylenie od przyjętej w języku polskim normy językowej spowodowana zmianami narządów mowy lub dysfunkcją mechanizmów mowy.
43. Wada wymowy
/dyslalia/ zaburzenie mowy to wadliwa realizacja fonemów odbiegających od ustalonej przez tradycję normy.
44. Diagnoza logopedyczna
wg G. Jastrzębowskiej to "określony sposób postępowania badawczego, którego celem jest potwierdzenie bądź wykluczenie istnienia zjawisk logopedycznych oraz przewidywanie ich tendencji rozwojowych na podstawie objawów, patogenezy i patomechanizmów."
Diagnoza logopedyczna nie stanowi aktu jednorazowego. Kształtuje się ona przez wielokrotny, dłuższy kontakt z dzieckiem, jak również z jego opiekunami oraz specjalistami innych dziedzin (ortodontą, laryngologiem, foniatrą, psychologiem, pedagogiem).
Prawidłowo postawiona diagnoza stanowi podstawę do opracowania odpowiedniego programu terapii logopedycznej.
45. terapia logopedyczna
rozumiemy całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań ukierunkowanych na usunięcie wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się (od prostych wad wymowy do niemożności mówienia włącznie). Oddziaływania te mają na celu:
· usuwanie zaburzeń mowy,
· przywracanie mowy, która się nie wykształciła,
· wyrównywanie opóźnień rozwoju mowy,
· wypracowanie odpowiedniego poziomu sprawności językowej,
· likwidację przyczyn i skutków pierwotnych oraz wtórnych, do których zalicza się zarówno psychologiczne jak i pedagogiczne konsekwencje zaburzeń mowy.
Literatura:
1. Logopedia, pod red. T. Gałkowskiego i G. Jastrzębowskiej, Opole 2001.
2. I. Styczek: Logopedia, Warszawa, PWN 1980.
3. L. Kaczmarek: Nasze dziecko uczy się mowy, Wyd. Lubelskie, Lublin 1966.
4. Słownik wyrazów obcych, Warszawa, PWN 1980.
5. http://www.logopedia.net.pl/slownik.html
pedagogika.logopedia