Jerzy Aleksandrowicz „Psychopatologia zaburzeń nerwicowych i osobowości”.
ZABURZENIA NERWICOWE
1. Zaburzenia lękowe w postaci fobii:
· Lęk wywołany przez pewne określone sytuacje, czy przedmioty, które nie są obiektywnie niebezpieczne; w wyniku takiego lęku osoba w charakterystyczny sposób unika tych sytuacji lub z przerażeniem przezywa ich pojawienie się; lek na samą myśl o znalezieniu się w sytuacji wyzwalającej fobię (lęk antycypacyjny);
· Fobie mogą dotyczyć lęku przed śmiercią,, utratą kontroli, chorobą psychiczną, ale mogą także wtórnie powodować takie przeżycia; zwykle dotyczą realnych przedmiotów, sytuacji;
· W przypadku fobii: przemieszczenie lęku przed realnym zagrożeniem (którego pacjent nie jest świadomy) na rzeczywisty obiekt (symbol tego zagrożenia);
· Fobie mogą być też wynikiem „wyuczenia”; doświadczanie lęku w rzeczywiście zagrażającej sytuacji może wytworzyć skojarzenie pomiędzy elementami tej sytuacji (przedmiotem, dźwiękiem) a przeżyciem lęku;
· AGORAFOBIA: „lęk przed wystąpieniem lęku”; 18-35 r. ż.; u podłoża może tkwić nieuświadomiony konflikt lub przeżycie urazowego epizodu w przeszłości;
· FOBIE SPOŁECZNE: lęk dotyczy kompromitacji i krytycznych ocen na jakie można się narazić; prowadzi to do unikania sytuacji społecznych i innych ludzi (anthropofhobia); przygnębienie, poczucie braku radości życia, zmniejszenie aktywności mogą sprawiać wrażenie depresyjności; uogólniona postać fobii (na wszystkie sytuacje społeczne) jest bliska „nieśmiałości”; brak trudności przebywania z dala od domu (anonimowy tłum, pusta przestrzeń - nie wywołują lęku); specyficzne fobie – gdy lęk tylko w kontaktach z określonymi osobami (na których choremu zależy); samoocena zwykle niska lub niestabilna, aspiracje wysokie, mała tolerancją na krytykę; „kompromitujące” objawy somatyczne: czerwienienie się, drżenie rąk itp.;
· FOBIE SPECYFICZNE (IZOLOWANE): lęk pojawia się wyłącznie w sytuacjach kontaktu z jakimiś szczególnymi przedmiotami (zwierzętami, przedmiotami nieożywionymi) lub w szczególnych sytuacjach; niektóre z nich powstają na skutek warunkowania; najprawdopodobniej pełnią też funkcję obronną: zamieniają nieokreślone, nieuświadamiane zagrożenie na mniejsze
2. Inne zaburzenia lękowe:
· Główne objawy tych zaburzeń stanowią wyraz lęku, a występowanie ich nie jest ograniczone do jakiejkolwiek szczególnej sytuacji środowiskowej; mogą w nich występować objawy depresji czy natręctwa, pod warunkiem, że są one wyraźnie wtórne lub nasilone;
· Współwystępują często objawy somatyczne, obniżenie nastroju, bezsenność;
· ZABURZENIE LĘKOWE Z NAPADAMI LĘKU: ataki paniki jako forma przejawiania się lęku; w okresie pomiędzy atakami lękowe oczekiwanie; katastroficzna interpretacja bodźców interoceptywnych;
· UOGÓLNIONE ZABURZENIE LĘKOWE: przewlekłe stany wolno płynącego niepokoju, niemodyfikowanego zewn sytuacją niepokoju i poczucia nieokreślonego zagrożenia; od kilku dni do kilku miesięcy; niepokój ruchowy i trudności koncentracji uwagi; zab somatyczne: drżenie i napięcie mięśniowe, przyspieszenie akcji serca, pocenie się itp.; bezsenność; rozpoznanie wg DSM-IV – gdy przez ponad 6m-cy utrzymują się: lęk, zamartwianie się i lękowe oczekiwanie i przynajmniej 3 z: niemożność wypoczynku, łatwa męczliwość, trudności koncentracji uwagi, drażliwość, napięcie mięśniowe, zaburzenia snu;
· ZABURZENIE DEPRESYJNE I LĘKOWE MIESZANE: podobne nasilenie lęku i obniżenia nastroju u danej osoby; wiąże się to z występowaniem objawów autonomicznych (tachykardią, zaburzeniami przewodu pokarmowego, drżeniem); mają przebieg przewlekły, a okresowe nasilenia nie mają związku z wydarzeniami życiowymi;
· INNE MIESZANE ZABURZENIA LĘKOWE;
· INNE OKREŚLONE ZABURZENIA LĘKOWE: jednakowo nasilone objawy lękowe i dysocjacyjne (histeryczne);
3. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw):
· Istotną cechą tego zaburzenia są nawracające myśli natrętne lub czynności przymusowe (pojawiają się wbrew woli, budzą wewnętrzny sprzeciw, uważane są za własne);
· Rozpoznanie gdy: 1. myśli i impulsy uważane są przez chorego za własne; 2. dążenie do przeciwstawienia się im jest nieskuteczne; 3. podporządkowanie się przymusowi myślenia i/lub wykonywania czynności natrętnych jest nieprzyjemne; 4. myśl, wyobrażenie lub impuls pojawiają się przez większość dni w ciągu co najmniej 2 kolejnych tygodni;
· Mogą być wyrazem uszkodzenia OUN, wewnętrznych konfliktów;
· Przewaga funkcji wyobrażeniowej nad symbolizacją (pojęcia i słowa są traktowane tak, jakby były wyobrażeniami przedmiotów);
· Główne tematy natręctw: agresywne działania, czystość, zarażenie, kontrola, bluźnierstwa, wątpliwości;
· „sztywność” jest gł cechą „obsesyjno-kompulsywnego stylu” funkcjonowania, jej konsekwencją jest utrata poczucia realności i zaburzenia w doświadczaniu przez jednostkę swej autonomii;
· Natręctwa łączą się z obniżeniem nastroju;
· ZABURZENIA Z PRZEWAGĄ MYŚLI/RUMINACJI NATRĘTNYCH: w przeżywaniu chorych na pierwsze miejsce wysuwają isę natrętne myśli lub impulsy do działania, sprawiające choremu przykrość; ich treść często sprzeczna z jego świadomymi postawami;
· ZABURZENIA Z PRZEWAGĄ CZYNNOŚCI NATRĘTNYCH: kompulsje sprawiają, że chorzy są często nadmiernie aktywni; mają one na ogół charakter rytuałów, których celem jest ochrona przed lękiem lub neutralizacja wyobrażonego zagrożenia ze strony otoczenia;
· MYŚLI I CZYNNOŚCI NATRĘTNE MIESZANE: nasilone w podobnym stopniu i powiązane ze sobą;
4. Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne:
· Rozpoznanie nie tylko na podstawie kryteriów i przebiegu, ale również na podstawie 1/2 czynników przyczynowych: wyjątkowo stresującego wydarzenia życiowego, powodującego ostrą reakcję na stres, albo istotnej zmiany życiowej prowadzącej do pojawienia się stałych, nieprzyjemnych okoliczności, które są przyczyną zaburzeń adaptacyjnych;
· OSTRA REAKCJA NA STRES: krótkotrwała, zazwyczaj natychmiastowa reakcja na wyjątkowy stres fizyczny i/lub psychiczny, na ogół przemija w ciągu kilku godzin lub kilku dni;
· ZABURZENIE STRESOWE POURAZOWE: reakcje na ostry, krótkotrwały stres mogą wystąpić nawet po kilkumiesięcznym okresie utajenia (do 6m-cy wg ICD-10); może prowadzić do zaburzeń osobowości; ostry zespół (do 3 m-cy), przewlekły (dłużej), opóźniony (gdy po 6 m-cach);
· ZABURZENIA ADAPTACYJNE: wyraz trudności w zaadoptowaniu się do zmiany życiowej, nowych okoliczności; reakcje o charakterze zespołów napięcia i niepokoju, przygnębienia i niestabilności emocjonalnej w jakiś czas po zaistnieniu nowej sytuacji; mogą trwać od kilku miesięcy do kilku lat;
5. Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne):
· Ich wspólną cechą jest częściowa lub całkowita utrata prawidłowej integracji pomiędzy wspomnieniami z przeszłości, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą dowolnych ruchów ciała; wcześniej klasyfikowane jako różne rodzaje „histerii konwersyjnej”; uważane za psychogenne, ściśle związane w czasie z wydarzeniami urazowymi, nierozwiązywalnymi, trudnymi do zniesienia problemami lub zaburzonymi związkami z innymi ludźmi; konwersja – zakłada, że nieprzyjemne uczucie, spowodowane problemem czy konfliktami, których jednostka nie może rozwiązać, jest w jakiś sposób przekształcane w objaw;
· Objawy konwersyjne są często odbiciem wyobrażeń pacjenta o tym, jak przejawiałaby się choroba somatyczna; mogą rozwijać się w związku ze stresem psychologicznym i pojawiają się nagle; ustępują po kilku tygodniach lub miesiącach; przewlekłe, gdy wiążą się z nierozwiązywalnymi problemami lub trudnościami interpersonalnymi;
· „Zespół histeryczny” – przez wiele lat oznaczał współwystępowanie dolegliwości konwersyjnych i zaburzeń przeżywania (labilność, emocjonalna, egocentryzm, fantazjowanie i dominacja „życia uczuciowego”, „teatralność”, tendencja do przesadnej ekspresji itp. ) oraz szczególnych cech osobowości;
· Przewaga funkcji symbolizowania – silne symbolizowanie wyobrażeń i związanych z nimi uczuć, przekształcanie ich i zamienianie w słowa; koncentracja chorego na świecie symboli; fantazjowanie;
· Korzyści z choroby: działanie 2 mech patogenetycznych: wypieranie (korzyści pierwotne bo obniżenie lęku) i uniknięcie niechcianego działania (korzyści wtórne);
· „myślenie życzeniowe” – zakłócenie interpretacji informacji i naginanie wnioskowania do tego, jakie są życzenia lub chęci i lęki podmiotu;
· Nadmierna zależność jednostki (o charakterze manipulacyjnym) od innych (męcząca dla otoczenia); niedojrzałość, infantylność, domaganie się zainteresowania bez względu na okoliczności;
· AMNEZJA DYSOCJACYJNA: niepamięć jakiegoś okresu, epizodu, szczególnie bieżących wydarzeń mających charakter urazu, tragedii lub przykrości; (może dotyczyć nawet bardzo odległych wydarzeń; mniej lub bardziej rozległe); często towarzyszy poczucie zagubienia, zachowania przyciągające uwagę – zwłaszcza ekspresją faktów; krótkotrwałe 1-2 dni; amnezja: wsteczna, następcza, wysepkowa; to zaburzeni powstaje pod wpływem silnego lęku, np. związanego z katastrofą; często jest elementem ostrej reakcji na stres; objawy towarzyszące: obniżenie nastroju i zagubienie;
· FUGA DYSOCJACYJNA: pozornie celowa, w rzeczywistości niczym nie uzasadniona podróż poza miejsce zamieszkania lub pracy, w czasie której zachowane są podstawowe, adekwatne do sytuacji formy funkcjonowania, ale której towarzyszy całkowita amnezja i związane z nią objawy; cele takich podróży są mające szczególnie emocjonalne znaczenie okolice; często utrata orientacji co do własnej tożsamości; może trwać od kilku cni do kilku miesięcy;
· OSŁUPIENIE DYSOCJACYJNE/STUPOR: na pierwszy plan wysuwa się zahamowanie psychoruchowe: brak lub znaczne ograniczenie ruchów dowolnych, brak reakcji na bodźce zewn, brak kontaktu werbalnego; częste zawężenie, ograniczenie świadomości i uwagi; zwykle występuje bezpośrednio po wydarzeniu stanowiącym uraz lub nasilającym konfliktowe problemy w przeżywaniu; może być elementem ostrej reakcji na stres; pojawia się nagle i zwykle jest krótkotrwałe;
· TRANS & OPĘTANIE: niezależna od woli chorego i nie chciana utrata poczucia tożsamości i orientacji w otoczeniu, zawężenie pola świadomości i uwagi, w przeżywaniu pojawia się odczucie „innego stanu świadomości”, „nadświadomości”, „owładnięcia przez tajemne siły”, opętania przez złe duchy itp.; pozycja i ruchy ciała ograniczone, wypowiedzi ubogie i powtarzające się; rzadko występuje w naszym kręgu kulturowym;
· DYSOCJACYJNE ZABURZENIA RUCHU: czynnościowe niedowłady lub porażenia kończyn, narządów mowy, powiek itp.; najczęściej: utrudnienia poruszania kończynami, trudności wydobycia głosu, zaburzenia równowagi i niemożność stania bez pomocy (astazja-abazja) związane z zakłóceniem koordynacji ruchów (ataksja); niesprawność pomaga choremu w ucieczce od sytuacji konfliktowej lub wyrażeniu nieakceptowanych przez otoczenie emocji; niedowłady często niezgodne z wiedzą medyczną;
· DRGAWKI DYSOCJACYJNE: podobne do napadu padaczkowego, ale nie występują uszkodzenia (np. przygryzienie języka); świadomość może być w pełni zachowana, często jednak jest zmieniona; można przerwać silnym bodźcem bólowym; określane jako „napady rzekome” (histeryczne); napadów takich obecnie prawie w ogóle się nie spotyka, a drgawki dysocjacyjne są rzadkie i mają charakter bezładnego pobudzenia ruchowego, często połączonego z zawężeniem świadomości, śmiechem lub płaczem, niekiedy upadkiem („pseudoomdlenia”) lub „osłupieniem”;
· DYSOCJACYJNE ZNIECZULENIA I UTRATA CZUCIA ZMYSŁOWEGO: znieczulenia w różnych obszarach skóry – zaburzenia czucia bólu lub dotyku (często połączone z parestezjami), zaburzenia widzenia i słyszenia, węchu itp., mają zazwyczaj bardzo spektakularny charakter; często niezgodność objawów z wiedzą anatomiczną; pojawiają się pod wpływem silnych przeżyć, ustępują czasem pod wypływem „cudów”, energii bioterapeuty;
· MIESZANE ZABURZENIA DUSOCJACYJNE: opisane powyżej formy często łączą się i współwystępują u jednej osoby;
· INNE ZABURZENIA DYSOCJACYJNE (KONWERSYJNE): psychogenne stany zaburzeń przeżywania przypominające psychozę, zazwyczaj schizofreniczną lub zaburzenia świadomości; w „psychozach histerycznych ” halucynacje, urojenia, częste jest podniecenie ruchowe; stany „pseudodemencji” (zespół Gansera) – zaburzenia myślenia sprawiające wrażenie niedorozwoju umysłowego, stan przejściowy, reaktywny, u więźniów, oskarżonych; „osobowość mnoga” – przeżywanie i zachowanie chorego sprawia wrażenie funkcjonowania co najmniej 2 osobowości; „stan pomroczny” – przejściowe zaburzenia konwersyjne, często pojawiające się w okresie dziecięcym, dorastania oraz psychogenne zakłócenia świadomości, pojawiające się pod wpływem silnych przeżyć, przymglenie świadomości;
6. Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną:
· Ich główną cechą są powtarzające się skargi na objawy somatyczne (fizyczne), wraz z uporczywym domaganiem się kolejnych badań, pomimo ich negatywnych wyników i zapewniania przez lekarzy o braku fizycznych podstaw do występowania objawów;
· W zachowaniu chorych dominuje ciągłe demonstrowanie dolegliwości i dysfunkcji, domaganie się badań; obojętność wobec czynników psychicznych związanych z powstaniem zaburzeń;
· Powstawanie zaburzeń: zaburzenia jako reakcja na sytuacje, ż którą jednostka nie może sobie poradzić; te treści wypierane a na pierwszy plan przesuwają się komponenty somatyczne;
· ZABURZENIA SOMATYZACYJNE (Z SOMATYZACJĄ): nawracające, zmienne zaburzenia somatyczne, dotyczące rozmaitych narządów i układów ciała, utrzymujące się co najmniej 2 lata; co najmniej 6 objawów z różnych zakresów; towarzyszą im zakłócenia w zakresie zachowań społecznych; zaburzenia przeżywania mają nieznaczne nasilenie, ujawniają się w bardzo szczegółowym badaniu; dolegliwości wiążą się z przeżywaniem trudnych sytuacji i okresowych zakłóceń funkcji narządów; często dotyczą układu sercowo-naczyniowego; lęk nie jest objawem pojawiającym się jako świadomie dostrzegany element zaburzenia; uwaga koncentruje się na samych dolegliwościach, a nie na ewentualności choroby;
· ZABURZENIA WYSTĘPUJĄCE POD POSTACIĄ SOMATYCZNĄ, NIEZRÓŻNICOWANE: rozmaite i zmienne dolegliwości somatyczne utrzymujące się zazwyczaj przez krótki okres (mniej niż 2 lata); objawy są mniej liczne, mogą dotyczyć tylko 1 układu, ich nasilenie jest słabsze; nie towarzyszą im na ogół: zaburzenia przeżywania, cierpienie związane z dolegliwościami nie jest tak absorbujące; zab zach dotyczą jedynie koncentracji na bezskutecznym i uporczywym poszukiwaniu uwolnienia od dolegliwości, nie upośledzają funkcjonowania społecznego;
· ZABURZENIA HIPOCHONDRYCZNE: objawy to nadmierne zainteresowanie czynnościami ciała oraz lęk, niepokój, których treścią jest zagrożenie życia i zdrowia, lękowe oczekiwania zapadnięcia na ciężką chorobę, a nawet przekonanie,, że jest się ciężko somatycznie chorym; liczne dolegliwości mają bardzo zmienny i krótkotrwały charakter; brak zaburzenia czynności narządów; dominuje doznanie bólu lokalizowanego w różnych okolicach ciała; mogą być „ucieczką w chorobę”; hipochondria pierwotna (doganianie dolegliwości jest przyczyną niepokoju) i wtórna (jest konsekwencją lęku); lęk tez jako element zespoły objawów; wg ICD-10 należy też nozofobia – lęk przed chorobami (nowotworową, AIDS itp.); towarzyszą im zakłócenia percepcji doznań cenestetycznych (interoceptywnych), prowadzące do zaburzeń obrazu ciała (to poczucie defektu ma charakter dysmorfofobii); hipochondria często wyzwalana przez działania jatrogenne, wynikające z nadmiernej ostrożności lekarza; AIB – zaburzone zachowanie w chorobie, nieadekwatny i utrudniający adaptację sposób spostrzegania, oceny i działań odnoszących się do stanu zdrowia jednostki; 3 patomechanizmy: 1. odwrócenie zainteresowania od obiektów zewn i skierowanie na siebie, 2. potrzebę karania się opartą na poczuciu winy, 3. przemieszczenie lęku;
· ZABURZENIA (DYSFUNKCJE) AUTONOMICZNE WYSTĘPUJĄCE POD POSTACIĄ SOMATYCZNĄ: zespoły dolegliwości związanych z istnieniem rozmaitych zaburz narządowych i układowych w zakresie pozostających pod kontrolą układu autonomicznego, np. sercowo-naczyniowego, i często połączone są z objawami pobudzenia układu wegetatywnego; 2 grupy zaburzeń: 1. dolegliwości o charakterze subiektywnych doznań wiązanych z określonym narządem (objawy niespecyficzne i niezmienne, nie upoważniające do podejrzewania choroby), towarzyszą im „obawy o stan zdrowia”; 2. związane z obiektywnym pobudzeniem układu autonomicznego, np. przyspieszona akcja serca, towarzyszy im uczucie niepokoju o stan zdrowia; objawy liczne, rozpoznanie oparte na stwierdzeniu co najmniej 2 obj aut i co najmniej 1 z : dyskomfort i pobolewania w klatce piersiowej, utrudnienie oddechu lub hiperwentylacja, męczliwość, aerofagia, czkawka, uczucie palenia w klatce piersiowej lub nadbrzuszu, „kruczenie” w jelitach lub uczucie „rozpierania” i ciężkości, wzdęcia, biegunki, niestrawności, dysuria, częstomocz; „nerwice narządowe” – dolegliwości dotyczą zwykle konkretnego narządu;
· PSYCHOGENNE UPORCZYWE BÓLE / PSYCHALGIA: częste zlokalizowane w różnych częściach ciała dolegliwości bólowe, których nie można wyjaśnić chorobami somatycznymi ani okolicznościami fizjologicznymi, są spowodowane konfliktami psychicznymi i problemami psychospołecznymi; ich pojawianie i nasilanie pozostaje w związku z okolicznościami; też psychogenne bóle krzyża;
· INNE ZABURZENIA WYSTĘPUJĄCE POD FORMĄ SOMATYCZNĄ: rozmaite zaburzenia niespowodowane chorobą somat ani dysfunkcjami układu wegetatywnego, lokalizowane w jednym narządzie lub układzie i wiązane w czasie z wydarzeniami o charakterze stresu lud z pojawieniem się w życiu problemów, które trudno rozwiązać; np. psychogenne zaburzenia połykania, psychogenny kręcz karku, bezwiedne zgrzytanie zębami, dysmenorrhoea (napięcie przedmiesiączkowe); objawy: rozdrażnienie, napięcie, obniżenie nastroju, wybuchowość, płaczliwość.
7. Inne zaburzenia nerwicowe:
· NEURASTENIA: 2 podstawowe odmiany zachodzące na siebie: 1. dominują skargi na wzmożone zmęczenie po wysiłku umysłowym, często związane z pewnym obniżeniem sprawności zawodowej i efektywności wykonywania codziennych zajęć; męczliwość psychiczna jest najczęściej opisywana jako nieprzyjemne dla przeżywającego pojawienie się rozpraszających skojarzeń, wspomnień, trudności w koncentracji i ogólnie mniej efektywne myślenie; 2. cielesne uczucie osłabienia fiz i wyczerpania nawet po minimalnym wysiłku, któremu towarzyszy uczucie bólów mięśniowych i niemożność odprężenia się (ICD-10); hipo- (poczucie wyczerpania, zmęczenia, obniżenia sprawności i niepokój) i hipersteniczna (rozdrażnienie, wybuchy złości i gniewu, napięcie i nadwrażliwość na bodźce); często towarzyszą dolegliwości somatyczne;
· ZESPÓŁ DEPERSONALIZACJI-DEREALIZACJI: zaburzenie, w którym osoba skarży się, że jej aktywność psychiczna, ciało lub/i otoczenie ulegają jakościowej zmianie, stają się nierealne, odległe lub zautomatyzowane; na ogół epizodyczne, nagle powstające i stopniowo ustępujące; poczucie utraty kontroli nad sobą i sytuacją; towarzyszy im deja vu i deja vecu; skargi na utratę uczuć oraz poczucie obcości lub dystansu wobec własnych myśli, ciała czy otaczającego świata; pacjent jest świadomy, że zmiany te nie odpowiadają rzeczywistości, postrzeganie zmysłowe jest normalne, nienaruszona możliwość ekspresji emocjonalnej;
INNE OKREŚLONE ZABURZENIA NERWICOWE:
· ZESPÓŁ BRIQUETA: zaliczny dawniej do zespołów histerycznych; rozpoznawany częściej u kobiet; zaczyna się między 20 a 30 r.ż; współwystępuje wiele dolegliwości, głównie somatycznych, których leczenie staje się najważniejszą rzeczą w życiu chorego; towarzyszą elementy depresji, lekomania, niepotrzebne operacje;
· „NERWICE ZAWODOWE”: nerwice związane z trudnościami w obszarze życia zawodowego; pojawiają się m.in. specyficzne...
kasiulka0071