Rucker-Embden , H. Sterlin , N. Wetzel , M. Wirsching , Pierwszy wywiad z rodziną, rozdział 5, 6
Nie można ustalić standardowej procedury, którą można by stosować w pierwszym wywiadzie z rodziną. Terapeuta musi okazać się elastycznością, zrozumieniem i spontanicznością.
Gdzie powinna odbywać się terapia rodziny?
Najczęściej odbywa się w miejscu znanym terapeucie, czyli w jego gabinecie. Pomieszczenie powinno być na tyle duże, aby każdy mógł usiąść w odpowiedniej odległości od innych, aby miał poczucie bezpieczeństwa.
Ciasnota może powodować dyskomfort, napięcie. Powinno być także odpowiednie oświetlenie, które umożliwia obserwację wszystkich osób.
W gabinecie powinny znajdować się, w łatwo dostępnym miejscu, zabawki dla każdej grupy wiekowej (ale nie za dużo), ale nie takie które absorbują.
Często wykorzystuje się pomoce audiowizualne – kamera i magnetofon, które:
1) umożliwiają terapeucie kontrolowanie własnej pracy, zwłaszcza jeśli otrzymuje dużo informacji
2) narzędzia te spełniają funkcje terapeutyczne – rodzina może obejrzeć nagranie z sesji, aby mogła zastanowić się nad zachowaniem i skorygować je, trzeba się jednak zastanowić czy ewentualne korzyści terapeutyczne równoważą potencjalne niebezpieczeństwo – konfrontacja może być bolesna
3) narzędzia te pomagają w szkoleniu i w badaniach, jeśli rodzina wyrazi zgodę
Najdokładniejszą obserwację daje lustro weneckie, które powinno być tak duże by obejmowało cały pokój
Co po kolei?
· Do pierwszego kontaktu dochodzi najczęściej wtedy, gdy matka (rzadziej ojciec lub nastolatek) dzwoni do poradni lub terapeuty i prosi o spotkanie. Już ten kontakt ma znacznie. Nie należy zostawiać wiadomości na sekretarce, tylko bezpośrednio rozmawiać z terapeutą. Ten pierwszy kontakt telefoniczny nie powinien przerodzić się w „indywidualny” wywiad z rozmówcą, inne osoby też powinno się zapytać
· Terapeuta musi się dowiedzieć co spowodowało, że osoba zadzwoniła do niego i musi nakreślić wstępny profil rodziny
· Równocześnie musi dążyć do zbudowania emocjonalnego związku z klientem
· Zadawane przez terapeutę pytania mogą zmienić spojrzenie klienta na problem
· Terapeuta musi się umówić na pierwszy wywiad, w którym uczestniczą wszyscy członkowie rodziny
Terapeuta musi być przygotowany na to, że propozycja przeprowadzenia wywiadu z całą rodziną zostanie przez klienta przyjęta ze zdumieniem i powinien udzielić mu przekonywającego wyjaśniania. Sposób w jaki rozmówca zareaguje na to wyjaśnienie może zaważyć na planowanym wywiadzie i dostarcza informacji o potencjalnym oporze. Należy spróbować określić lęk i opór oraz ocenić do jakiego stopnia są udziałem innych członków rodziny
Postawa terapeuty musi być przekonywująca, ale nie autorytarna. Musi podkreślać wagę spotkania, ale nie nalegać na obecność wszystkich członków jeśli nie mogą. Musi być elastyczny w organizowaniu terminu spotkania
Ważne jest by w czasie pierwszego wywiadu udział wzięli udział wszyscy członkowie rodziny. Takie spotkanie może przynieść dziecku ulgę. W gabinecie może się otworzyć, porozmawiać o skrywanych uczuciach itd. Dzieci często ucieleśniają główne zasoby rodziny i mogą okazać się nieocenioną pomocą dla terapeuty
Ważnym zadaniem terapeuty jest zneutralizowanie niszczycielskiej mocy sekretów rodzinnych, które stanowią podłoże konfliktów, nieporozumień. Z drugiej strony nie należy jednak za mocno wkraczaj w sferę intymną ( np. nie rozmawiać o seksie przy dzieciach)
Jeśli któryś z członków rodziny bierze udział w terapii, psychoanalizy itd. to należy zapytać tamtego terapeutę o zgodę na przeprowadzenie wywiadu. Ważna jest ścisła współpraca
Rozdział 6 Wywiad jako podejście:
cyrkularne fazowe
Podejście cyrkularne
Wg szkoły mediolańskiej, termin „cyrkularność” oznacza zdolność terapeuty do zbierania informacji na podstawie tego, jak rodzina reaguje na jego pytania dotyczące rodzinnych relacji, a co za tym idzie różnicy i zmiany”. Terapeuta stosujący podejście okrężne pyta daną osobę jak ona spostrzega, czy też sobie wyobraża relację pomiędzy dwoma innymi członkami rodziny. Należy zwracać się do każdego członka rodziny tak by nikt nie poczuł się pokrzywdzony. Terapeuta formułuje pytania na podstawie informacji, które dostarcza mu rodzina, koncentrując się na charakterze relacji.
W tym podejściu terapeuta jest neutralny
Podejście fazowe
Za J. Haleyem. Wyróżnia się tu:
1) fazę wstępną
a) powitanie
b) rozpoczęcie wywiadu
2) fazę środkową
3) fazę końcową i pożegnanie
1.Faza wstępna
a) Prosi się, aby rodzina przybyła 30 minut wcześniej niż spotkanie. Spisujemy dane, możemy poddać testowi, obserwujemy ich zachowanie. Jeśli ktoś nie przychodzi należy poruszyć tą kwestię. Na podstawie tego jak rodzina usiadła w gabinecie możemy wyciągnąć wstępne wnioski na temat istniejących koalicji, konfliktów, bliskości i dystansu, a także np. funkcji dziecka, które odgrywa czasami rolę bufora pomiędzy rodzicami. Terapeuta musi zapytać na początku o imiona członków rodziny. Na wstępie pokazuje wyposażenie gabinetu. Wyjaśnia po co są pomoce audiowizualne. Mówi o lustrze weneckim. Tłumaczy cel i charakter wywiadu. Jeśli chodź jedna osoba nie życzy sobie nagrywania nie robimy tego. b)
b) Po przywitaniu itd. terapeuta przejmuje kontrole i rozpoczyna sesję. Na podstawie otrzymanych już informacji terapeuta powinien sformułować wstępne hipotezy na temat rodzinnej dynamiki relacji i zdecydować się na określony model i konkretną strategię
* terapeuta musi przy całej rodzinie powtórzyć informacje, które uzyskał od rozmówcy telefonicznego
* pytamy się każdego z członków rodziny o cel wizyty
* zwykle nie zwracamy się do w pierwszej kolejności do osoby, która we wcześniejszej rozmowie telefonicznej została oznaczona jako pacjent
* jawna lub ukryta walka o pierwszeństwo w zabieraniu głosu może dostarczyć informacji na temat hierarchii rodziny, choć nie zawsze osoba, która odpowiada jako pierwsza ma w rodzinie największą władzę
* czasami nie ma potrzeby pytać członków rodziny o powód przybycia, gdyż na naszych oczach od razu zaczyna rozgrywać się rodzinny dramat
* podczas powitania niedoświadczony terapeuta może zostać uwikłany w zdawkową konwersację i mieć kłopoty z jej zakończeniem, trudno wyróżnić wówczas kurtuazyjną pogawędkę od prawdziwej terapii
ð Dla wielu rodzin przybycie na pierwszą sesję stanowi duże osiągnięcie, wymagające przezwyciężenia poczucia winy i niepokoju. To powinno zostać docenione, niezależnie od faktu, że rodzina sama poprosiła się o pomoc
ð Jeżeli członkowie rodziny są zirytowani zbyt długim czekaniem albo, że zostali poddani jakiemuś testowi, należy okazać im zrozumienie, a jednocześnie docenić punktualne przybycie
ð Lęk i brak zaufania blokują rozmówcę więc terapeuta powinien być w swoim zachowaniu spokojny i zdecydowany, może rozładować atmosferę żartem, okazując ludzkie uczucia
ð Niezależnie od stylu prowadzący musi chcieć u umieć wziąć na siebie główną odpowiedzialność za wywiad z rodziną, jest odpowiedzialny za przebieg całej rozmowy, musi przerywać gadułą, a zachęcać małomównych
ð Ważną wskazówką jest nie tylko to co mówią członkowie rodziny, ale to, co robią i jak mówią
Ukryty konflikt relacyjny w łonie rodziny można postrzegać jako „GESTALT”. Od chwili rozpoczęcia wywiadu terapeuta próbuje zyskać jakieś pojęcie o tym gestalcie, formułując hipotezę na temat funkcji objawu w całej konfiguracji relacji rodzinnych. Podczas pierwszego wywiadu rola terapeuty ogranicza się do akceptowania tego, co mówi rodzina, i zadawania odpowiednich pytań
2. Faza środkowa
Koncepcja indywiduacji relacyjnej nasuwa następujące pytanie: do jakiego stopnia każdy członek rodziny jest w stanie oddzielić własne uczucia, oczekiwania, potrzeby, pomysły od uczuć, oczekiwań itd. reszty rodziny?
Przez pojęcie delegacji rozumiemy wyznaczenie członkowi rodziny misji, która nadaje jego życiu znaczenie i kierunek, a opiera się na silnej choć często niewidocznej więzi lojalności. Wypaczenia procesu delegacji przejawiają się nadmiernymi wymaganiami i zbyt obciążającymi misjami, a także konfliktami lojalności.
Podczas pierwszego wywiadu terapeuta może ocenić stopień tych wypaczeń zadając sobie pytanie np. Czy oczekiwania rodziców są adekwatne do wieku i zdolności dziecka? Itd.
· dzięki pytaniom o dawnych czasach rodziców rodzina może zacząć rozumieć rolę dziedzictwa i zobowiązań, które przechodzą z pokolenia na pokolenie
· Żeby ocenić, czy rodzina jest uwięziona w złośliwym pacie czy klinczu, terapeuta prowadzący wywiad powinien rozważyć, w jakiej mierze członkowie rodziny są jeszcze skłonni nawiązać dialog
3. Faza końcowa
Cele pierwszego wywiadu:
a) sformułowanie hipotezy na temat dynamiki relacji rodzinnych o ocena motywacji klientów
b) stworzenie rodzinnej motywacji do uczestnictwa w terapii
c) zawarcie z rodziną kontaktu terapeutycznego
d) ustalenie dalszego kierunku leczenia
Terapeuta musi podsumować uzyskane informacje. Ważna koncentracja na pozytywnych aspektach rodziny. Musi wyjaśnić rodzinie, że objawy osoby oznaczonej jako pacjenta są skutkiem i wyrazem problemu nurtującego całą rodzinę. Musi zdecydować, czy konieczne jest ograniczenie terapii w czasie. Na zakończenie wywiadu prowadzący musi wraz z rodziną ponownie określić i umocnić cele terapeutyczne. Konieczna jest jednomyślność co do celów i zakresu przyszłych wspólnych wysiłków. Jednomyślność stanowi podstawę kontaktu terapeutycznego.
=> Po wyjściu klienta terapeuta i obserwatorzy powinni omówić szczegóły tj. dynamika rodziny. Interwencje terapeuty i wrażenia obserwatorów. Na podstawie dyskusji należy sporządzić raport (jasny, precyzyjny i zwięzły, a zarazem szczegółowy i wyczerpujący)
Anna-Helena1