ab, abs, a - przyimek (2 abl.): od; przez (kogo - wskazuje sprawcę, przyczynę) 4
ab-eo, -ire, -ii, -itum- odchodzę, oddalam się 16
aberam - odm. ab-sum abii - zob. ab-eo
absens, gen. -entis - part. piaes. od ab-sum
ab-solvo, -ere, -solvi, -solutus - odwiązuję; uwalniam; uwalniam od odpowiedzialności, uniewinniam od oskarżenia (przed sądem); doprowadzam do końca, kończę 2
ab-sum, ab-esse, a-fui, a-futurus - jestem z dala, jestem nieobecny 27
ac - zob. abpie
ac-cedo, -ere, -cessi, -cessus - dochodzę, przystępuję 16 aceepi - zob. ac-cipio
acceptilatio, -onis, /. - formalne zwolnienie od długu, akceptylacja 51 acceptus, -a, -um - zob. ac-cipio
ac-cido, -ere, -cidi - spadam, upadam; wypadam, zdarzam się 46 ac-cipio, -ere, -cepi, -ceptns - przyjmuję, otrzymuję; pojmuję; biorę; odbieram 21
ac-commodo, -are, -avi, -atus- przyprawiam; przystosowuję 35; nkl.: nadaję; udzielam 34
ac-cuso, -are, -avi, -atus - stawiam przed sąd, oskarżam 21 acer, acris, acre - ostry; surowy 19
ajc-quiro, -ere, -quisivi, -quisitus - dorabiam, (przez nabycie) dodaję; uzyskuję, nabywam (dla siebie - z dat.) 48
actio, -dnia, /. - działanie, czynność, akcja 31; postępowanie (także: sądowe); skarga (= możność postępowania sądowego przeciwko pozwanemu) 10; także: formuła czynności procesowej 35
actor, -oris, to.- poganiacz; działacz; w języku prawniczym: powód (= ten, kto prowadzi sprawę sądową) 2
actus, -us, to. - gnanie, pędzeni*; przegon (np. bydła); także: prawo (służebność) przegonu 52
ad - przyimek (z oce.): do (kogo), ku (komu) 4
ad-huc - do teraz, dotąd; nkl.: nadto, jeszcze 32
ad-didi - zob. ad-do
ad-do, -ere, -didi, -ditus - dodaję 14 adest - indie, praes. od as-sum
ad-hibeo, -ere, -hibui, -hibitus - przykładam, stosuję, używam (czego - z acc.) 9
ad-hortor, -ari, -atus sum (dep.) - zachęcam, pobudzam 16 ad-icio, -ere, -ieci, -iectus - dorzucam, dodaję 48
adiectio, -ónis, /. - dorzucenie, dodanie, (dodatkowe) zamieszczenie 17 ad-impleo, -ere, -evi, -etus (nkl.) - dopełniam; doprowadzam do końca 33 ad-ipiscor, -ipisci, -eptus sum (dep.) - dosięgam, osiągam; uzyskuję, nabywam 38
adiudicatio, -onis, /. - przysądzenie (części uzyskanej przez podział wspólnoty);
adjudykacja (= część formułki procesowej zawierająca skierowane do
sędziego upoważnienie do dokonania przysądzenia) 37 ad-iungo, -ere, -iunxi, -iunctus -? dołączam (do czego - z dat.), dodaję 20 administratio, -onis, f. - zarządzanie, zarząd 45
ad-ministro, -are, -avi, -atus - załatwiam, wykonuję; kieruję, zarządzam 44 admirabilis, -e - godny podziwu, zadziwiający, zdumiewający 8
admiratio, -onis, f. - podziwianie, podziw 5
ad-numero, -are, -avi, -atus - dobczam, zaliczam (do czego - z dat.) 9 adoptator, -óris, m. - ten, kto przysposabia, przysposabiający 11 adoptio, -onis, /. - przysposobienie, adopcja 10 ad-opto, -are, -avi, -Stus - przysposabiam, adoptuję 11
adulescens (także: adolescens), gen. -entis - dorastający, młody; rzeczoicn.:
młodzieniec, młoda dziewczyna 45 advena, -ae, m.f.-przybysz 4
ad-venio, -Ire, -veni, -ventum - dochodzę, nadchodzę, przybywam 16 adversarius, -a, -um - stojący naprzeciw, przeciwny; rzeczown. adversarius,
-ii, m.-przeciwnik, nieprzyjaciel; także: przeciwnik procesowy 36 aedes lub aedis, -is, /. - izba mieszkalna, pokój: plur. często: dom 52 aedificium, -ii, n. - budynek, budowla 49 aedifico, -are, -avi, -atus - wznoszę budynek, buduję 49 aequitas, -atis, /.-równość; słuszność, sprawiedliwość; poczucie słuszności,
sprawiedliwości 24 aequus, -a, -um - równy; sprawiedliwy 20
aerarius, -a, -um - pieniężny; rzeczownikowo: aerarium, -ii, n. - skarbiec, kasa państwowa 15
aes, aeris, n. - miedź, spiż; kruszec miedziany jako środek płatniczy; pieniądze 22
aetas, -atis,/.-wiek (część życia); czas (okres czasu), epoka, era; także:
ludzie żyjący w określonym czasie, pokolenie 18 aeternus, -a, -um .-wieczny, nieprzemijający 31 af-fero, -ferre, at-tuli, al-latus - donoszę, przynoszę; dodaję 20 af-fligo, -ere, -flixi, -flictus - powalam (na ziemię); przenośnie: unieszczęśli-
wiam 22
ager, agri, m. - pole (uprawne), rola 10
agnatio, -onis, /. - stosunek zachodzący pomiędzy osobami, które podlegają władzy ojcowskiej tego samego naczelnika domu, bądź podlegałyby jej, gdyby naczelnik domu jeszcze żył: pokrewieństwo agnatyczne, agnacja 46
agnatus, -i, m. - (poniekąd: "dołączony do rodziny przez urodzenie") krewny przez to, że podlega władzy ojcowskiej tego samego naczelnika domu, krewny agnatyczny, agnat 10
ago, -ere, egi, actus - gnam, pędzę; działam; prowadzę (sprawę) 2
aio (występuje w niektórych tylko formach) - twierdzę, powiadam, mówię 36
alacer, -cris, -cre - ochoczy, gorliwy, szybki 7
alicui - odm. aliqui(s), -qua(-quae), -quod(-quid)
alieno, -are, -avi, -atus - oddaję, odstępuję (drugiemu), zbywam, pozbywam 50
alienus, -a, -um - obcy, cudzy 22 alii -? odm. alias, -a, -ud
aliquando-niekiedy, czasem 37; kiedyś, raz 12
aliqui, aliqua (-quae), aliquod (gen. alicuius, dat. alicui) - jakiś; rzeczown.
aliquis, aliquid - ktoś, coś 36 aliquot (nieodm.) - kilka, kilku, kilkoro 31 aliter-przysłówek: inaczej 50
alias, -a, -ud (gen. alterius, dat. alii) - inny 7; alius ... alius--jeden ... drugi 47
alluvio, -Snis, /. - wezbranie wody; naniesiony przez wodę muł, przymu-lisko 48
alter, -a, -um (gen. alterius, dat. ałteri)-jeden (z dwóch); także: drugi 28
ambiguitas, -atis,/.- dwuznaczność; także (nkl.): wątpliwość 48
ambitna, -us, m. - obejście, obieg; ubieganie się (o urząd) zwłaszcza w sposób niedozwolony 21
ambo, -ae, -o (dat. i obli -obus, acc. m. -o albo -os) - obaj, obie, oba; obydwaj, obydwie, obydwa 16
ambulatorius, -a, -um - odnoszący się do przechadzki; dający się przesuwać, ruchomy; mogący ulec zmianie, zmienny 8 s
ambulo, -are, -avi - przechadzam się, spaceruję 17
amicitła, -ae, /. - przyjaźń 4
amicus, -a, -um - przyjazny; rzeczown. amicus, -i, m.- przyjaciel 3 a-mitto, -ere, -misi, -missus - wypuszczam; tracę 43
ampłus, -a, -um - przestronny, obszerny, wielki; przenośnie: okazały, dostojny, wspania)y 30 an (down. anne) - wprowadza pytanie: czy, czy może 36 ancflfa, -ae, /. - służąca; niewolnica 40 anima, -ae, /. - powiew; dech; dusza 26 s
animal, -alis, n. - istota żywa, stworzenie (zarówno człowiek jak zwierzę) 29 animus, -i, m. - duch; uwaga, świadomość; umysł, myśl; usposobienie; także:
zamiar 3 ?one - zob. an
annus, -i, m.-rok 21
antę-przysłówek: z przodu, na przedzie (o miejscu); przedtem, uprzednio
(o czasie) 48; przyimek (z acc): przed 26 antea - przedtem, dawniej 33
antecessor, -oris, m. -ten, kto idzie przed innymi: poprzednik; nkl. zwierzch-
nik (w hierarchii urzędniczej); ten, kto przewodzi uczniom: nauczyciel,
zwłaszcza: profesor prawa 33 ante-pono, -ere, -posui, -positus -? stawiam przed, kładę przed (kim - z dat.);
daję pierwszeństwo 6 s anterior, -ius (compar.) - wcześniejszy, poprzedni 18 s antiquus, -a, -um - dawny; starożytny 5
ap-pareo, -ere, -parni, -pariturus - pojawiam się, ukazuję się; okazuję się 24 ap-pello, -are, -a.fi, -atus - zwracam się po imieniu (do kogo - z oce.); także:
nazywam (= nadaję imię) 18 ap-prehendo, -ere, -endi, -ensns - chwytam 36 apud - przyimek (z acc): u, przy; przed, w obecności 8 aqua, -ae, /. - woda 23
aquae-ductus lub aquae ductus, -us, m.-wodociąg; także: prawo (służebność)
doprowadzania wody z cudzego gruntu 52 arbor (dawn. arbos), -oris, /. - drzewo 35
arceo, -ere, arcui - zamykam (w ryzach); powstrzymuję, odpieram 7 argentum, -i, n. - srebro 47
argumentom, -i, n. - środek dowodowy, dowód, argument 15 s arma, -oram, n. (tylko plur.) - broń, oręż 4 armo, -are, -avi, -atus - uzbrajam 33
ar-ripio, -ere, -ripui, -reptus - chwytam (szybko), zagarniam, porywam 10 arrogatio, -dnis, /. - przysposobienie ("przez pytania" na zgromadzeniu ludowym) 42
arrogator, -oris, m.-ten, kto przysposabia, przysposabiający (syna) 11 ar-rogo, -are, -avi, -atus - (dosł. "dosięgam, nabywam przez pytania") usy-nawiam, przysposabiam (syna "przez pytania" na zgromadzeniu ludowym) 11
ars, artis, /. - sztuka, umiejętność 8
articulus, -i, m.- staw (ruchome połączenie kości), przegub; członek (część
ciała); człon, część 47 as, assis (gen. plur. assium), m.-jednostka wagi: funt (rzymski); jednostka
monetarna: as (pierwotnie bryla miedzi wagi jednego funta) 36 asperitas, -atis, /. - szorstkość; surowość, srogość 40 as-sum, ad-esse, af-fui - jestem tuż, jestem obecny 10 a-stringo, -ere, -striruri, -strictus - przywiązuję, związuję, wiążę 51 at - a, zaś, natomiast 42
atque (także: ac) - spójnik: (a) i, jak również, a także 9; po wyrazach podobieństwa : (tak) jak 35; zob. per-inde, atrocitas, -atis, /. - okropność; srogość 46
at-tineo, -ere, -tinui. -tentus - sięgam (do czego - z oce.); dotyczę (czego - z oce.) 12 s
attuli - zob. af-fero
auctoritas, -atis, /. - (czynne) przyzwolenie, aprobata; upoważnienie, umocowanie (do działania); rękojmia; powaga, znaczenie; autorytet 13 audax, gen. -acis - śmiały; zuchwały 7 audio, -ire, -ivi, -Itus - słucham 13 aaditor, -óris, m. - (stały) słuchacz, uczeń 17 augeo, -ere, auxi, auctus - pomnażam, powiększam 32
aurę os, -a, -om - ze złota, złoty 27; rzeczoum. anreus, -i, m. - moneta
złota: "złoty" 51 aurom, -i, m. - złoto 47 aut - lub, albo 19 autem - zaś, natomiast 6
auxilium, -ii, n.-pomoc, wsparcie 21; także: odsiecz 23 avus, -i, m. - dziad, dziadek 43
bellura, -i, n. - wojna 14
bene - przysłówek od bonus, -a, -ma (zob. L. 20, uw. 2) 52 benignus, -a, -um - życzliwy; szczodry 20 s bis - dwakroć, dwukrotnie, dwa razy 22 s bonitas, -atis, /. - dobroć 24
bonus, -a, -um - dobry 7; plur. neutr. rzeczoten. bona, -orum - dobra (= majątek) 47 brevis, -e - krótki 8
caelum, -i, n. - niebo, przestwór niebieski 29 calamitas, -atis, /. - strata; nieszczęście; klęska 25 campus, -i, m. - pole 3
cano, -ere, cecini, canta tum - śpiewam; opiewam 5 capio, -ere, cepi, captus - chwytam, biorę 23 capio, -ónis, /. - zabór, zabranie (czego) 35
captivitas, -Stis,/. - niewola (= sytuacja, w jakiej znajduje się jeniec wojenny); także: wzięcie do niewoli 40 captus, -a, .om - zob. capio, -ere
caput, -itis, n.- głowa; przenośnie: rzecz główna; ustęp, rozdział (w książce);
pojedyncza osoba, jednostka; osoba jako podmiot praw i obowiązków 44;
osobowość prawna 46 carmen, -inis, n. -formuła modlitwy lub zaklęcia; pieśń (śpiewana w ramach
kultu); później także ogólnie: pieśń, utwór poetycki, poemat 5 castra, -óruru, n. (tylko plur.) - obóz (wojskowy) 23 casus, -us, m. - upadek; wypadek, przypadek 48
causa, -ae,/. - przyczyna; sprawa (także sądowa) 7; podstawa, tytuł (prawny) 36; causa (abl.)-przyimkowo (po gen.): z powodu, dla 10 cautns, -a, -um - zob. caveo
caveo, -ere, cavi, cautus - mam się na baczności, strzegę się (przed kim - z acc); dbam, troszczę się (o kogo - z dat.); robię zastrzeżenie, zastrzegam (w akcie prawnym); rozporządzam, stanowię; także: układam formułę czynności prawnej 23
cavillatio, -dnis, /. - szydzenie; przymówka; rozumowanie oparte świadomie na nieścisłościach, sofizmat; wybieg prawniczy, wykręt, kruczek 24 8
cedo, -ere, cessi, cessus - idę (posuwam się naprzód), kroczę; przechodzę; odchodzę, ustępuję 23; przechodzę (na kogo - z dał.), przypadam (komu) 49
celo, -are, -iivi. -atus -- zakrywam, ukrywam 8 s
censeo, -ere, censui, census - oceniam, szacuję 29
censor, -óris, m. - (ten, kto ocenia) cenzor 14
censorius, -a, -um --? należący do cenzora, cenzorski 24
census, -us, m. - (dokonywany zwykle co pięć lat w Rzymie) spis obywateli
według klas majątkowych, cenzus 14 centum (nieodm.) - liczebnik: sto 51 certamen, -inis, n. - walka, bój, zapasy 5
certus, -a, -um ?-pewny, niewątpliwy; przysłówek: certę - z pewnością 21 cesso, -are. -avi - zwlekam; spoczywam, ustaję (w działaniu) 8 ceteri, -ae, -a - pozostali, reszta 29
charta, -ae, /. (wyraz pochodzenia greckiego) - karta, arkusz (z papirusu) 49 cingo, -ere, cinxi, cinctus - otaczam (pasem, kręgiem) 22 civilis, -e - obywatelski, cywilny 7; także: liczący się z interesem ogółu, z interesem współobywateli; uczciwy 20 s civis, -is, m.f. - obywatel, obywatelka; także (w stosunku do króla): poddany, poddana 6
civitas, -atis,/. - obywatelstwo (= prawo obywatelstwa); ogół obywateli: gmina, miasto, państwo 14
damo, -are, -lvi, -atus - (głośno) wołam, krzyczę 22 clarus, -a, -um - jasny, wyraźny; sławny 12
co-alesco, -ere, -alui, -alitus - razem rosnę, zrastam się; rosnę 49
coepi, coepisse, coeptus (tworzy tylko formy od tematu perf.) - zacząłem (się),
rozpocząłem (się) 18 co-erceo, -ere, -cui, -citus - trzymam razem; trzymam w ryzach; ograniczam;
karcę, karzę 15 cogitatio, -onis, /. - myślenie, myśl; zamysł, zamiar 10 s cogito, -are, -avi, -atus - myślę; zamyślam, zamierzam 25 cognatio, -ónis, /. - stosunek oparty na węzłach krwi, pokrewieństwo naturalne, kognacja 46
cognitio, -onis, /. - pozna(wa)nie; znajomość; w języku prawniczym: rozpoznawane (sprawy) (35) co-gnosco, -ere, cognovi, cognitus - poznaję; badam; rozpoznaję (sprawę) 19 cogo, -ere, coegi, coactus - zbieram, spędzam (razem); zmuszam 40 collitna, -a, zob. eon- fero
colleetaa, -a, -nm - zob. col-ligo
col-ligo, -ere, -legi, -lectus - zbieram, składam (razem) 28 col-loquor, -loqui, -locutus sum (dep.) - prowadzę rozmowę, rozmawiam 16 colo, -ere, colui, cultus - uprawiam, obrabiam (np. ziemię); zamieszkuję (np. miasto); pielęgnuję; wykonuję, stosuję (np. prawo); dochowuję (np. wierności) 27
comitia, -oram, n. (tylko plur.) - zgromadzenie (ludowe) 21 comitor, -ari, -atus sum (dep.) - towarzyszę, dotrzymuję towarzystwa (komu - z oce.) 17
commentarius, -ii, przeważnie plur. commentarii, -orum. m. - pamiętnik,
dziennik; zapis(ek) 34 commodo, -are, -avi, -atus - daję w wygodzenie, użyczam 50 commodum, -i, n.-wygoda; pożytek, korzyść 12 s
com-moveo, -ere, -móvi, -mótus- poruszam (z miejsca); wprawiam w poruszenie (lub wzburzenie) 21 communico, -are, -avi, -atus - czynię wspólnym, łączę (w jedno) 49 com-munio, -ire, -lvi, -itus - umacniam, obwarowuję 52 commiiniB, -e - wspólny 25 commutatio, -onis, /. - zmiana 46
com-muto, -are, -avi, -atus - zamieniam (jedną rzecz na inną); zmieniam 46
com-paro, -are, -fivi, -atus - porównuję, równam 23; przygotowuję, przyrządzam, sporządzam 38
com-pes, -pedis, częściej plur. compedes, -um - dyby (= kajdany na nogi) 19
competitor, -oris, m. - ten, kto ubiega (ubiegał) się wspólnie z innymi; współ-
ubiegający się, konkurent 21 com-peto, -ere, -petivi lub -petii, -petitus - dążę razem (do jednego celu),
sięgam razem; zbiegam się (w czasie), wypadam jednocześnie; (dosięgam)
wystarczam; nkl.: przysługuję, przypadam (komu), należę się 35 com-pleo, -ere, -evi, -etus- wypełniam, napełniam; dopełniam; kończę 45 com-plures, -plura o/6o (rzadko) -pluria, gen. -plurium - dużo, wielu, wiele 35 com-póno, -ere, -posui, -positus - ustawiam, układam (razem) 31 com-pos, gen. -potis (06/. -e, gen. plur. -um) - władający (czym-przeważnie
z gen.) 44
compositio, -onis, /. - zestawienie, ułożenie 33 compositns, -a, -om - zob. com-póno
com-probo, -are, -avi, -atus - uznaję za dobre, potwierdzam; ustalam 30 computatio, -onis, /. - zliczanie, Uczenie; rachuba (= sposób liczenia), kompu-tacja 17
com-puto, -are, -avi, -atus - zliczam (razem), obliczam 17
con-cedo, -ere, -cessi, -cessus - ustępuję, odchodzę; ustępuję (miejsca komu - z dat.); odstępuję, oddaję, przyznaję (komu) 48
conceptio, -onis,/.-ujęcie, zestawienie, układ; verborum conceptio - wyrażenie, zwrot (= szereg słów), formuła (słowna) 38
eoneeptns, -a, -um - zob. con-cipio
concesai - zob. con-eedo
con-cipio, -ere, -cepi, -ceptus - przyjmuję (do siebie); utrzymuję (razem), zestawiam, układam 37
con-curro, -ere, -curri, -cursus - zbiegam się, schodzę się w (jedno miejsce); przenośnie: jestem zgodny (np. w brzmieniu, w treści) 30
condemnatio, -onis, /. - skazanie, zasądzenie; kondemnacja (= część formuły procesowej zawierająca skierowane do sędziego warunkowe polecenie i wskazanie sposobu zasądzenia) 37
con-demno, -are, -avi, -atus - skazuję 2
eondicio, -onis,/.-ugoda, układ; warunek (ugody, układu); położenie, sytuacja 39
condictio, -onis, /. (arch.) - zap o wiedzenie, oznajmienie 35 conditus, -a, -um - zob. eon-do
con-do. -ere, -didi, -ditus - (dosł. "daję razem") składam, zakładam (od podstaw); daję początek (czemu - z oce), ustanawiam, tworzę 21 confeci - zob. con-ficio
con-fero, -ferre, -tuli, collatus- znoszę (w jedno miejsce); zestawiam 25 confessio, -ónis, /. - wyznanie; przyznanie (winy) 5 s
con-ficio, -ere, -feci, -fectus - robię, wykonuję; doprowadzam do końca 34 con-firmo, -are, -avi, -atus - wzmacniam, umacniam; utwierdzam, potwierdzam 45
con-fiteor, -eri, -fessus sum (dep.)-wyznaję; przyznaję (fakt); uznaję (żądanie) 13 s
confiidi - zob. con-fundo
con-fugio. -ere, -fugi - chronię się (ucieczką), uciekam 40
con-fundo, -ere, -fudi, -fiisus - zlewam (razem); mieszam; part. perf. pass.
confusus, -a, -um - (bezładnie) pomieszany, pogmatwany 20 confusio, -onis, /. - zlanie, zmieszanie (płynów) 49 confusus, -a, -um - zob. con-fundo
coniugatio, -ónis, /. - sprzężenie (wspólnym j arzmem); złączenie, połączenie 29 con-scribo, -ere, -scripsi, -scriptus - spisuję, zapisuję (= pokrywam pismem) 16 con-seero, -are, -avi, -atus - powierzam bogom, poświęcam 47 consensi - zob. con-sentio
consensus, -us, m. - zgoda; wyrażenie zgody; zgodne oświadczenie woli 14 con-sentio, -ire, -sensi, -sensus - myślę podobnie; zgadzam się; uzgadniam 51 con-sequor, -sequi, -secutus sum (dep.)-następuję (po kim - z oce); prześladuję; naśladuję; doganiam, dopadam; osiągam, zdobywam 41 con-servo, -are, -avi, -atus - przechowuję, zachowuję 15
con-sisto, -ere, -sliti - staję (razem); zatrzymuję się; powstaję, składam się
(z czego - ex z abl.) 51; polegam (na czym - in z abl.) 28 consolatio, -ónis, /. - pocieszenie, pociecha 25 consonantia, -ae, /. (nkl.) - zgodność (głosów), harmonia 33 constans, gen. -antis - stały, trwały 28
con-stituo, -ere, -ui, -utus - zestawiam (razem), ustawiam; ustalam: ustanawiam; postanawiam; powołuję (np. kolegium) 14
constitutio, -ónis, /. - urządzenie; ustalenie; ustanowienie; rozporządzenie (cesarskie), ustawa (cesarska), konstytucja 30
con-sto, -are, -stiti, -staturus- stoję razem; składam się (z czego) 17; nie-osobowo: constat - wiadomo (że - z acc. cum inf.) 23
consul, -is, m. - jeden z dwóch jednocześnie sprawujących władzę najwyższych urzędników republikańskich, konsul 14
consularis, -e - odnoszący się do konsula, konsularny 21 consulatus, -us, m. - urząd konsula, konsulat 21
con-sulo, -ere, -sului, -sultus - zwracam się o radę (do kogo - z acc), pytam (o radę) 12; dbam, troszczę się (o kogo -? z dat.) 22; part. perf. pass. rzeczowa. consultum, -i, n. - (dosł. "poradzone", to co poradzone) rada; uchwala (senatu) 14
consultor, -oris, m. - ten, kto pyta o radę (zwłaszcza o poradę prawną) 23 consultum, -i, n. - zob. con-snlo
con-temno, -ere, -tempsi, -temptus - pogardzam (kim - z acc), lekceważę 52 con-tendo, -ere, -tendi, -tentus- (razem) napinam; zestawiam, porównuję,
mierzę (przykładając jedno do drugiego); mierzę się (z kim), walczę 37 con-tineo, -Ere, -tinui, -tentus - trzymam (razem); utrzymuję, zachowuję;
obejmuję, zawieram (w sobie) 47 continuus, -a, -um - nieprzerwany, ciągły; bezpośrednio następujący 17 contra - przysłówek: na odwrót, odwrotnie 20; przyimek (z acc.): przeciw,
przeciwko, wbrew 26 contractus, -a, -um - zob. con-traho
con-traho, -ere, -traxi, -tractus - ściągam, zbieram (razem); zaciągam (zobowiązanie), zawieram (czynność prawną) 21 contrarius, -a, -um - przeciwny, odwrotny 25 controversia, -ae, /. - spór; niezgoda 12 contumelia, -ae, /. - obelga, obraza 13
con-valesco, -ere, -valui - staję się mocnym, wzmacniam się, krzepnę; przychodzę do zdrowia, zdrowieję, odzyskuję moc 14 s
con-venio, -ire, -veni, -ventus - schodzę się (razem); dostaję się (pod co): jestem stosowny, odpowiadam; part. praes. act. conveniens, gen. -entis - stosowny, odpowiedni, właściwy 50
conventio, -onis, /. - porozumienie, układ, umowa 5 s
con-voco, -are, -avi, -atus - zwołuję, przywołuję 33
copia, -ae, /.-(duża) ilość, obfitość; plur. copiae, -arum- (duże) zasoby,
zapasy; także: zastępy, hufce (żołnierzy) 23 coram - przysłówek: wprost w oczy, osobiście 25
coróna, -ae, /.-wieniec; przenośnie: krąg osób otaczających trybunał sądowy 22
corporalis, -e - cielesny; materialny, zmysłowy 47
corpus, -oris, n. - ciało, tułów; osoba; zrzeszenie; także: rzecz (jako rezultat
połączenia różnych części składowych), zespolenie, zespół 49 corrector, -dris, m. - ten, kto poprawia, korektor 6 s
cor-rumpo, -ere, -rupi, -roptus - zrywam; psuję, niszczę; niweczę 46 cos, cotis, /. - osełka (kamień szlifierski) 26
cotoriae, -irum, /. plur. - kopalnie (kamieniołomy) osełek (kamieni szlifierskich) 26
cottidmnus lub cotidianus albo quotidianus, -a, -um - codzienny; powszedni,
zwykły, prosty 34 credhor, -oris, m. - wierzyciel 51
credo, -ere, credidi, creditus - powierzam; ufam, wierzę; uważam, sądzę, myślę 48
creo, -are, -avi, -atus - tworzę, płodzę, powołuję (do życia); wybieram (np urzędnika) 14
crimen, -inis, n. - obwinienie; przestępstwo, zbrodnia 5 s crim initos, -a, >nm - zob. criminor
criminor, -ari, -atus sum (dep.) - obwiniam, oskarżam 31 mi - odm. qui, quae, quod
eoUpie - odm. quis-qoe, quae-crae, quod-qve (quid-que) euhi* - odm, qui, qnae, qnod cnioscnmqne - odm. quj-cumqne, qnae-c., quod-c. cunuque - odm. <jui>-qne, quae-que, quod-que (qnid-qae) culpa, -ae, /. - wina, zawinienie 4 s
cum - przyimek (z abl.): z (kim) 3; jako spójnik wprowadzający zdania poboczne czasowe: gdy, skoro 10; zdania przyczynowe: ponieważ 25
cunabula, -drom, n. (tylko plur.) - kolebka; a (primis) cunabuHs - od kolebki, od zarania 41
cur-partykuła pytająca: dlaczego? 24
cura, -ae, f.-troska; piecza, staranie 33
curatio, -ónis,/.-troszczenie się, pielęgnowanie; kuratela 39
curator, -oris, m. - dozorca, zarządca; opiekun, kurator 45
curia, -ae, /. - zgromadzenie (senatu); miejsce zgromadzeń (senatu); gmach
obrad; dwór (panującego); także: organ sądzący, sąd 24 s euro, -are, -avi, -atus - troszczę się, staram się 23 curro, -ere, cucurri, cursus - biegnę 3
custodio, -ire, -lvi, -itus - pilnuję, strzegę; przestrzegam 6
damnum," -i, n.-uszczerbek, strata, szkoda 14 s dare - zob. do
datio, -oms, /. - dawanie, danie 41 datus, -a, -om - zob. do
de - przyimek (z abl.): od, z (kogo); o (kim); o (kogo) 12
debeo, -ere, debui, debitus-jestem winien, powinienem; pass. debeor - należę się 2 debitor, -oris, m. - dłużnik 25 dębni - zob. debeo
de-cedo, -ere, -cessi, -cessum - odchodzę, oddalam się; odchodzę (ze świata),
umieram 21 s decem (nieodm.) - dziesięć, dziesięciu, dziesięcioro 31
de-cipio, -ere, -cepi, -ceptus - zwodzę - biorę podstępem, nabieram, oszukuję 23
de-cliiro, -are, -avi, -atus - czynię jasnym (widocznym); oznajmiam, ogłaszam; wypowiadam, wyrażam, oświadczam 25 decoro, -are, -avi, -atus - zdobię; uświetniam 33
decretum, -i, n.-rozstrzygnięcie; zarządzenie, dekret (= konstytucja cesarska będąca formalnie orzeczeniem wydanym przez cesarza jako sędziego) 30 dedi - zob. do
dediticius, -a, -um - taki, kto poddał się (Rzymianom w walce); plur. de-diticii, -órum - rzeczown. poddani (w odróżnieniu od sprzymierzeńców) 41 de-duco, -ere, -&v J, -ductus - sprowadzam; odprowadzam 47 de-fendo, -ere, -fendi, -fensus - (dosł. "odbijam") odpieram; bronię 21 defensio, -onis, /. - bronienie, obrona 9
de-finio, -ire, -ivi, -itus - ograniczam; określam, definiuję 44 definitio, -onis, /. .-? określenie, definicja 7 s defnnctus, -a, -um - zob. de-fungor
de-fungor, -fungi, -functus sum (dep.) - doprowadzam sprawę do końca; dokonuję (życia); umieram; part. perf. pass. defnnctus, -a, -um - zmarły 25 s deinde - potem, następnie 4 delecto, -are, -5vi, -atus - zachwycam 5 delictum, -i, n. - czyn przestępny, przestępstwo 18 s
de-łinquo, -ere, -liqui, -lictus - popełniam wykroczenie, popełniam przestępstwo 8 s
de-minuo, -ere, -minui, -minutus - zmniejszam, uszczuplam, osłabiam 25 deminutio, -onis, f. - zmniejszenie, uszczuplenie 46
demonstratio, -onis, /. - wskazanie; wyniszczenie; demonstracja (= część formuły procesowej, wskazująca niektóre okoliczności stanu faktycznego, uzasadniające roszczenie powoda) 37
de-monstro, -are, -avi, -atus - pokazuję, wskazuję; określam 12 s
denique- wreszcie, w końcu; zresztą 47 denuo-? od nowa; znowu, ponownie 12
de-póno, -ere, -posui, -positus - składam, układam; umieszczam; odkładam 44 de-porto, -are, -avi. -atus - znoszę (w dół); zbieram; zsyłam (na wygnanie) 46 deposui - zob. de-póno
de-rogo, -are, -ivi, -atus - uchylam, znoszę; odbieram moc (np. ustawie -
z dat.) 5 s
de-scendo, -ere, -scendi, -scensum - schodzę, zstępuję (w dół); takie: pochodzę (od kogo) 29 de-scribo, -ere, -scripsi, -scriptus-wykreślam, określam; opisuję 52 descriptio, -onis, /. - opisywanie, opisanie, opis 5
de-sidero, -are, -avi, -atus - (wyglądam, wypatruję) pożądam, pragnę (czego -
z acc.) (35)
de-sino, -ere, -sii, -situs - przerywam (czynność), przestaję 11
de-spero, -are, -avi, -atus - tracę nadzieję; part. perf. pass. deeperatus, -a,
-um -. uznany za beznadziejnego: nie rokujący nadziei, beznadziejny 33 desuetudo, -inis,/. - odzwyczajenie; w języku prawniczym: zwyczajowe zaniechanie stosowania (przepisu ustawy) 34 de-sum, -esse, -fui, -futurus - jestem nieobecny, brakuję 8 deus, -i, m. (plur. także: nom. di albo dii; gen. deum; dat. i abl. dis albo diis) -
bóstwo, bóg, Bóg 33 detrimentum, -i, n. - zniszczenie; uszczerbek, szkoda 23 s dialecticus, -a, -um (wyraz pochodzenia greckiego) - dotyczący prowadzenia sporu (dysputy), dialektyczny; rzeczownikowo: dialectica, -ae, /. (= ars dialectica) - w znaczeniu starożytnym: sztuka wykazywania prawdy i fałszu, sztuka polemizowania, dialektyka 20 dico, -ere, dixi, dictus- wskazuję; nazywam 14; mówię, powiadam 12; także: opowiadam 30; causam dico - (przez zabieranie głosu przed sądem) prowadzę sprawę 9
dictator, -oris, m. - nadzwyczajny, najwyższy urzędnik rzymski o nieograniczonej władzy, powoływany w czasach republiki dla odwrócenia zagrożenia państwa, dyktator 15
dictum, -i, n. -? (to, co zostało powiedziane) powiedzenie, wypowiedź 20
dictus, -a, -um - zob. dico
dies, -ei, m.f. - dzień, (oznaczony przez wskazanie dnia) termin 17 differentia, -ae, /.-rozbieżność; różnica 39 dif-ficilis, -e - niełatwy, trudny 7
di-gero, -ere, -gessi, -gestus-rozkładam, rozdzielam; porządkuję; układam; part. perf. pass. rzeczown. digesta, -órum, n. plur. - u jurystów okresu klasycznego: księgi zawierające przedstawienie prawa urzędniczego (ius honorarium) łącznie z prawem cywilnym (ius civile); u Justyniana: usystematyzowany zbiór wyjątków z pism jurystów, zwany także z grecka pan-dektami 34
dignitas, -atis, /. - okazałość; godny wygląd; dostojność, godność; (wysokie)
stanowisko, ranga 46 diis - zob. deus
diligens, gen. -entis - staranny, dokładny, sumienny; uważny 24 diligentia, -ae, /. - staranność, dokładność, sumienność; uwaga 13 dimidium, -ii, n. - połowa 50
di-mitto, -ere, -misi, -missus - rozsyłam; pozwalam odejść; uwalniam; wypuszczam (z ręki), tracę 52
di-ruo, -ere, -rui, -rutns - rozrywam, rozwalam, burzę 25
...
Wilotta