E U R O P E J  S K I E  P R A W O  W S PÓ L N O T O W E

Europejskie prawo wspólnotowe – są różne nazwy: prawo unijne, prawo integracyjne, prawo wspólnotowe.

Prawo europejskie – nie zajmuje się prawem stanowionym w Europie, dlatego ta nazwa nie jest odpowiednia.

OBWE – też może aspirować do roli twórcy prawa europejskiego.

Prawo unijne – ta nazwa jest dopuszczalna, bo to europejskie prawo wspólnotowe jest tworzone w ramach UE.

Unia Europejska:

I filar – prawo wspólnotowe

II filar – polityka zagraniczna i bezpieczeństwa

III filar – sprawy wewnętrzne

Ta trójfilarowa struktura jest powoli zamazywana. Uwieńczeniem tego będzie konstytucja; konstytucja wchłania traktat wspólnotowy.

Prawo integracyjne (prawo integracji) – to określenie też nie jest precyzyjne pod względem geograficznym; np. prawo Beneluxu jest prawem integracyjnym.

Są także przepisy prawa unijnego, że ich naruszenie automatycznie uruchamia jurysdykcję Trybunału Sprawiedliwości i sankcje Trybunału Sprawiedliwości (art. 46 traktatu o UE).

Prawo, którym nie zajmuje się Trybunał Sprawiedliwości nie jest prawem wspólnotowym; prawo wspólnotowe ma ponadnarodowy charakter.

Fundamentalne zasady prawa wspólnotowego (to też cechy p. wspólnot.):

1. pierwszeństwo prawa wspólnotowego – polega na prymacie nad prawem

krajowym, jest to pojęcie funkcjonujące w doktrynie, w żadnym traktacie nie jest ta cecha zapisana (projekt konstytucji wprowadza ta zasadę).

2. skutek bezpośredni norm prawa wspólnotowego – ta cecha urasta do rangi zasady; mogą być powoływane przez jednostki (podmioty prywatne) przed sądami krajowymi. Nie każda norma p. wspólnotowego ma tą cechę, musi być jasna, precyzyjna.

Cechy, na które wskazuje Trybunał Sprawiedliwości, to:

- pierwszeństwo prawa wspólnotowego, skutek bezpośredni jego norm, gospodarcza natura prawa wspólnotowego, transgraniczny charakter, autonomia prawa wspólnotowego względem prawa krajowego.

Gospodarcza natura prawa wspólnotowego: EWG – wspólnota miała charakter gospodarczy. Nowe traktaty (np. z Maastricht, Nicei, Amsterdamu) dołączają nowe kompetencje, wykraczające poza sferę gospodarki. Jednolity akt europejski wprowadził kompetencje z zakresu ochrony środowiska. Włącza się też kwestie polityczne (azyl i swoboda przepływu osób – rozszerzone obecnie te kwestie).

Transgraniczny charakter p. wspólnotowego – co do zasady nie reguluje sytuacji stricte wewnętrznych (czysto narodowych). Jego celem jest regulowanie sytuacji, w których przedmiotem lub przedmiotem regulacji są elementy pochodzące z różnych państw członkowskich. Obywatel państwa członkowskiego nie może być dyskryminowany na terenie innego państwa członkowskiego. Można dyskryminować swoich obywateli względem obywateli innych państw.

Z tą cechą wiążę się zasada subsydiarności (wspólnoty mogą działać tylko wtedy, gdy osiągnięcie celu przewidzianego traktatem możliwe jest w sposób lepszy jedynie przez podjęcie działań na poziomie wspólnotowym, a nie krajowym).

Autonomia prawa wspólnotowego:

- w relacji do prawa międzynarodowego,

- w relacji do prawa krajowego.

Zasadne jest uznanie prawa wspólnotowego jako podsystemu pub. p. międzynarodowego.

Z punktu widzenia źródeł prawa prawo wspólnotowe to prawo międzynarodowe (prawo pierwotne to umowy międzynarodowe).

Także prawo pochodne nie jest czymś nieznanym pr. między. pub. (dyrektywy, rozporządzenia przyjmowane głownie przez Radę Europejską)

Prawo wspólnotowe rządzi się swoimi zasadami i prawo krajowe nie może przesądzać o jego treści.

Autonomia – system prawny, który ma swoją hierarchię norm, a terminologia, którą posługuje się ustawodawca wspólnotowy nie musi być tożsama z terminologią w prawie krajowym, mimo, że pojęcia są te same.

ZAKRES PRAWA WSPÓLNOTOWEGO:

- zakres materialny (przedmiotowy), zakres terytorialny, zakres personalny, zakres temporalny.

Zakres materialny – gospodarczy charakter przedmiotowego prawa wspólnotowego zmienia się. Ta natura jest nadal co do istoty zachowana, ale całość to ma constans. Natura prawa wspólnotowego cały czas się poszerza.

Są dwie metody poszerzania:

- modyfikacje traktatów założycielskich prawa pierwotnego (dodawanie nowych). Do celów wspólnoty są dopisywane nowe. Główne przesłanki są ekonomiczne, poszerza się znaczenie, np. terminów, np. obywatele UE.

Art. 308 traktatu wspólnotowego przewiduje, ze Rada UE nawet, gdy ma nieprzewidziane kompetencje, a dla celów ważnych może działać – instytucje wspólnotowe nie mogą działać, gdy nie ma upoważnienia (Rada UE jednak na wniosek Komisji Europejskiej, po konsultacji z Parlamentem podejmuje działania).

Konferencje międzyrządowe modyfikujące były bardzo rzadko. Dlatego potrzebny był art. 308, który pozwala na poszerzanie tego prawa przedmiotowego. Zaciera się różnica między filarami, coraz częściej posługują się prawo Unii. W ten sposób prawo wspólnotowe ewoluuje w stronę jedności.

Acquis cummu novtaire – dorobek wspólnotowy

Na szczycie tego zasada poszanowania i rozwijania dorobku wspólnotowego. Ten dorobek może się zmieniać, jest kilka dorobków, np.: acquis Schengen.

Na użytek akcesji nowych państw respektowanie całości acquis. Nie ma odstępstw (jeśli są to przepisy przejściowe, np. na 15 lat).

Accession acquis - zasada wzmocnionej współpracy (silniejsza współpraca).

Zakres terytorialny

Gdzie prawo wspólnotowe obowiązuje?

Na terytorium państw członkowskich – nie ma terytorium Unii, ale wspolnotowy obszar celny.

W układzie z Schengen jest fikcja praktyczna – prawna, wrażenie, że terytorium jest jednolite (brak granic, techniczne udogodnienia), ale i tak państwa zachowują swoje granice.

Art. 299 traktatu wspólnotowego mówi do jakich terytoriów ma zastosowanie traktat.

Każdy traktat akcesyjny zmienia terytorium. Stolica apostolska jest związana umową z Włochami, które podpisały traktat z Maastricht, należą do Unii Monetarnej (stolica apostolska + Włochy). Stolica może emitować EURO z papieżem.

Formy poszerzania terytorium - umowy:

1. umowa o EWG – swobodny przepływa towarów rolnych i rybołówstwa. Umowy stowarzyszeniowe, np. umowa z Polską z 1991 r.

2. umowy akcesyjne

3. inkorporacja – złączenie terytorium państwa trzeciego z państwem wspólnotowym, np. NRD do RFN

Pomniejszanie zakresu terytorialnego:

1. wygaśnięcie umów z państwami trzecimi

2. wystąpienie – unijny akt wspólnotowy nie przewiduje klauzuli wystąpienia, ale w praktyce jest to możliwe.

Traktat grenlandzki – Grenlandia przestała być częścią UE mimo, że należy do Danii, która to należy do UE.

969 – klauzula rebus sic stantibus (konwencja wiedeńska w braku wyraźnych przepisów przyjęła wystąpienie za zgodą wszystkich państw – consensus).

Projekt konstytucji przewiduje wystąpienie w ciągu 2 lat a po tym okresie już nie.

Przeciwieństwo inkorporacji – pozbycie się.

Zakres personalny prawa wspólnotowego

Są trzy kategorie podmiotów objętych prawem wspólnotowym:

1. instytucje wspólnotowe nie mają osobowości prawnej,

2. państwa członkowskie mają określone obowiązki, są adresatami prawa wspólnotowego,

3. jednostki (osoby fizyczne i osoby prawne):

a) obywatele państw członkowskich (obywatele UE),

b) osoby prawne mające siedzibę na terytorium unijnym (są traktowane w zasadzie jak obywatele UE).

Zakres temporalny prawa wspólnotowego

Traktaty są zawarte na czas nieograniczony. Prawo wspólnotowe nie ma ograniczeń w czasie. Okresy przejściowe dotyczą sytuacji, gdy nie od razu wejdą w życie przepisy prawa materialnego. Mają dwojaką naturę. Mogą być:

-etapy tworzenia instytucji prawa materialnego (np. unia celna),

-przygotowanie państw do przejęcia dorobku wspólnotowego.

Kompetencje wspólnotowe jako wyznacznik zakresu materialnego prawa wspólnotowego

Zasada zwana atrybucji (uprawnień) lub zasadą kompetencji powierzonych.

Państwo nie jest suwerenne, to nie jest podmiotem prawa międzynarodowego.

Przykłady naruszenia suwerenności państwa:

- odejście od zasady consensusu przy podejmowaniu decyzji,

- nadanie organom organizacji międzynarodowych uprawnień do wydawania aktów prawotwórczych,

- tworzenie organów w składzie, którym nie będą reprezentowane wszystkie państwa,

- powierzenie uprawnień prawotwórczych organom składającym się z funkcjonariuszy państwowych organów ponadnarodowych.

Na suwerenność składa się szereg uprawnień na rzecz, których państwa mogą zrezygnować na rzecz kolektywnego wykonywania tych uprawnień przez organizacje międzynarodowe.

Suwerenność:

- potencjalna (państwo może z niej korzystać, lecz nie musi)

- pierwotna zdolność do podejmowania ostatecznych decyzji (przez nikogo nie nadawana, państwo powstając nabywa suwerenność).

Zasada uprawnień powierzonych (kompetencji powierzonych) – każda z instytucji działa w granicach jej przyznanych niniejszym traktatem o wspólnocie europejskiej (art. 7).

Traktat z Maastricht o UE dodał art. 36 czyli zmodyfikował traktat o ustanowieniu WE.

UE nadal pozostaje organizacją międzynarodową, bo cecha suwerenności jej nie przynależy.

WE może działać tylko i wyłącznie na podstawie powierzonych uprawnień przez państwa. Gdy mają charakter specyficzny, to muszą być te kompetencje wymienione w traktacie. Niektóre kompetencje mogą być wyinterpretowane z przepisów. Cele stanowią wyznacznik czy wspólnota może podejmować określone działanie.

Art.2 à cele, art. 3 à środki realizacji tych celów; enumeratywne wyliczenie (opłaty celne, polityka w sferze społecznej).

KOMPETENCJE WSPÓNOTOWE (podział):

1. wg kryterium ich przedmiotu

a) zewnętrzne (relacja miedzy wspólnotą a państwami trzecimi) i wewnętrzne (działania wewnątrz wspólnoty),

b) ustawodawcze, wykonawcze, sądownicze,

c) prawo karne, prawo cywilne, prawo administracyjne.

Kompetencje zewnętrzne są przedłużeniem kompetencji wewnętrznych, WE ma prawo do zawierania umów międzynarodowych.

Kompetencje WE mają głównie charakter prawodawczy. W mniejszym stopniu mają charakter wykonawczy.

Sfera władzy sądowniczej – istnieje sąd wspólnotowy (Trybunał Sprawiedliwości), jest to jedyny organ sądowniczy, ale nie jest hierarchicznie usytuowany wyżej niż sądy krajowe. To sądy krajowe są powszechnym sądownictwem w prawie wspólnotowym.

Większość regulacji dotyczy prawa administracyjnego – dotyczy regulacji gospodarczych.

2. kryteria ze względu na sposób ich przekazania:

a) kryteria wyraźne

b) kryteria dorozumiane

c) kryteria uzupełniając (niektórzy uważają, że są to kompetencje tożsame z dorozumianymi)

Określenie czy kompetencje jasno wynikają z przepisu, czy trzeba je wyinterpretować.

Kompetencje uzupełniające – art. 308 WE pozwala rozciągnąć kompetencje wspólnotowe.

3. podział kompetencji ze względu na stopień ich przekazania

Zasada pomocniczości (subsydiarności):

a) wyłączne – całkowite pozbawienie się państwa działania w jakiejś dziedzinie,

b) niewyłączne – są to tzw. kompetencje konkurencyjne lub dzielone między państwa a wspólnoty.

Kompetencje wyłączne (Komisja):

- zniesienie barier w swobodnym przepływie towarów,

- wspólna polityka handlowa,

- wspólna polityka organów rynków rolnych,

- zachowanie zasobów rybnych morza,

- ogólne reguły konkurencji i istotne elementy polityki transportowej.

Rada UE sformułowała katalog kompetencji niewyłącznych, w których zasada pomocniczości może mieć zastosowanie:

- ochrona środowiska,

- kwestia oświaty,

- ochrona zdrowia,

- ochrona konsumentów,

- ochrona prawa pracy,

- badania i rozwój technologiczny.

WE zawłaszcza kompetencje do tej pory niewyłaczne (tzw. prawo pierwokupu).

Kompetencje niewyłączne – w ich ramach możemy wyróżnić niezastrzeżone kompetencje narodowe. Ich podstawą są klauzule derogacyjne w traktacie, pozwalające na stosowanie przez państwa odstępstw od reguł.

Wspólnota nie dysponuje kompetencjami narodowymi zastrzeżonymi – art. 295 (np. jeśli jest uregulowane posiadanie  - w to wspólnota nie może ingerować, to sfera zastrzeżona narodowa).

Przemysł zbrojeniowy jest wyjęty spod regulacji wspólnotowej – art. 296.

Projekt konstytucji porządkuje zasadę uprawnień powierzonych (art. 9). UE działa w ramach kompetencji powierzonych jej na mocy konstytucji. Nowością są kategorie kompetencji określone w art. 11.

Kompetencje dzielone – unia i państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawno-wiążące.

Kompetencja uzupełniająca – art. 11 ust. 5.

Kompetencje wyłączne – art. 12:

- reguły konkurencji niezbędne do funkcjonowania rynku wewnętrznego,

- polityka pieniężna w odniesieniu do państw które przyjęły euro,

- polityka handlowa,

- unia celna,

- zachowanie morskich zasobów w ramach wspólnej polityki rybołówstwa.

Dziedziny kompetencji uzupełniających – art. 16:

- przemysł, ochrona zdrowia, kultura, edukacja, szkolenia zawodowe, młodzież i sport.

Zasada pomocniczości – wprowadzona traktatem z Maastricht.

Do traktatu z Amsterdamu dołączono protokół (badanie przez instytucje wspólnotowe zasadności wprowadzenia aktu prawnego).

Zaniechanie działania przez wspólnotę jeśli to nie jest konieczne.

Jeśli już decyduje się na działanie – to powinny stosować awaryjne metody regulacji: środki niewiążące w miejsce wiążących.

Wybierać dyrektywy kosztem rozporządzeń, które wiążą bezpośrednio państwa.

Dyrektywy ramowe w miejsce szczegółowych.

Zasadę pomocniczości utrzymuje konstytucja.

AKSJOLOGIA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO (SYSTEM WARTOŚCI)

Początkowo traktaty wspólnotowe abstrahowały od systemu wartości (ideologicznego).

Pierwszy dokument polityczny – Deklaracja o tożsamości europejskiej z 1973 r., zawierający elementy aksjologiczne.

Drugi dokument – Deklaracja kopenhadzka Rady Europy z 1978 r. w sprawie demokracji.

Uroczysta deklaracja o UE z 1983 r. – odniesienie do praw człowieka.

Pierwsze akty prawne, który podnosiły kwestię zasad wartości:

1. Jednolity Akt Europejski z 1986 r.,

2. Traktat z Maastricht z 1992 r.,

3. Traktat o UE – art. 6, zasada:

- wolności,

- demokracji,

- poszanowania praw człowieka,

- państwa prawnego

- poszanowania tożsamości narodowej państw członkowskich.

ZASADA WOLNOŚCI

Nie ma definicji formalnej. Promowanie idei obszaru przestrzeni wolności i sprawiedliwości – swoboda działania jednostek i organizacji (przepływ osób, swoboda przepływu kapitału, płatności itd.). Jest to wolna działalność gospodarcza podmiotów wspólnot europejskich. Kategoria wolności nie jest bezwzględna, może być ograniczona. Konieczność ograniczeń zakazów w zakresie swobód do: koniecznych, proporcjonalnych i odpowiednich.

ZASADA DEMOKRACJI

Demokracja (gr.) – rządy ludu.

W europejskim prawie wspólnotowym demokracja to:

- rządy narodów (a nie ludu, bo Europa to nie państwo) w miejsce narodu wchodzi wspólnota europejska,

- obywatelstwo unijne pozwala wyróżnić wspólnotę unijną,

- pewien pluralizm polityczny, który wyraża się przez istnienie partii politycznych,

- reprezentacja interesów grup społecznych lub lokalnych,

- przedstawicielski charakter władzy (np. Parlament Europejski).

Obywatelstwo unijne – cz. druga TWE ustanawia w art. 17 obywatelstwo UE.

Obywatelem UE jest każda osoba mająca przynależność państwa członkowskiego. To obywatelstwo nie zastępuje obywatelstwa krajowego. Łączy UE z osobą fizyczną – jest to więź obywatelstwa unijnego z jednostką. Obywatelstwo krajowe występuje oddzielnie, uzupełnia je tylko obywatelstwo unijne. Jest to więź personalna. Obywatelstwo to stosunek prawny suplementarny (uzupełniający). Nie można być bezpaństwowcem, aby mieć tylko obywatelstwo unijne, musi być obywatelstwo kraju członkowskiego. Obywatelstwo unijne jest więzią pozorną, obywatelstwo krajowe wymaga efektywności od jednostki. Prawo wspólnotowe nie wnika do państw członkowskich w sferę obywatelstwa krajowego. Są wydawane paszporty unijne.

UPRAWNIENIA OBYWATELA UE:

- swoboda przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich,

- prawo do uczestniczenia i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego,

- prawo uczestniczenia w wyborach lokalnych,

- prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej,

- prawo petycji do Parlamentu Europejskiego,

- prawo składania skarg Rzecznika Praw Obywatelskich,

- prawo dostępu do dokumentów instytucji wspólnotowych (art. 255 TWE) – nie wymienione w części dot. praw obywatelskich.

Nie wszystkie te prawa przynależą tylko do państw członkowskich, a niektóre dotyczą też osób, które maja miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium UE, a nie posiadają obywatelstwa unijnego.

Prawo do przemieszczania się i przebywania na terenie państwa członkowskich – początkowo była to wolność ekonomiczna. Od 1958 r. nie było to prawo bezwzględne. Wolność ta związana była z działalnością gospodarczą. Na przełomie lat 80 i 90-tych zaszły zmiany. Uznano, że jest to prawo europejskie.

Przyjęto 3 dyrektywy, które rozszerzyły tą swobodę na:

- osoby, które zakończyły ekonomiczną aktywność (emeryci, renciści),

- osoby, które nie zaczęły ekonomicznej aktywności (studenci),

- pozostali.

W 1992 r. Traktat z Maastricht uznał to prawo całkowicie, ale dyrektywy zostały w mocy.

Prawo wyborcze do udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego – zostało stworzone w 1976 r. Od 1979 r. są to wybory powszechne i bezpośrednie. W 2001 r. poszerzono to prawo: nie łączenie funkcji deputowanego do Parlamentu Europejskiego z funkcją deputowanego do krajowego parlamentu.  Prawo udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego obywateli państw członkowskich mieszkających poza tym państwem (na mocy Traktatu z Maastricht). Art. 19 ust. 2 – prawo wyborcze; delegacja Rady do aktu wykonawczego (dyrektywa 93/109). Ta dyrektywa określa pewne zasady, które trzeba respektować (np. obywatel Niemiec został pozbawiony praw publicznych, to zostaje pozbawiony prawa wyborczego w innym kraju; można głosować w 1 wybranym kraju; jeśli udział w głosowaniu jest obligatoryjny, to wyborca z innego kraju ma obowiązek wzięcia udziału jeśli wyrazi taką chęć).

W dyrektywie są odstępstwa od zasad ogólnych: jeśli na terytorium państwa odsetek obywateli UE mających miejsce zamieszkania, a nie posiadający obywatelstwa przekracza 20%, to są pewne ograniczenia, np. czynne prawo wyborcze – osoby zamieszkujące na terytorium 5 lat, a bierne prawo wyborcze – 10 lat.

Prawo głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych – jest to nowe uprawnienie. Art. 19 ust. 1 – rada może wydać przepisy wykonawcze do tego art. Jest to dyrektywa 94/80 – dotyczy obywateli innego państwa mieszkających w państwach członkowskich. Zasada traktowania narodowego – jako standard w tej i poprzedniej dyrektywie. Mówi, o tym, że osoby te mają prawo do głosowania tak jak obywatele tego państwa. Art. 2 dyrektywy – wybory lokalne mają wybrać organy samorządowych organ...