Neoklasycyzm (łc. classicus ‘pierwszorzędny’) –nawiązujących do klasycystycznego lub baroku
MUZYKA 1760–1820
- klasycyzm rozwinął się we Francji (reforma operowa Ch.W. Glucka, działalność kompozytorów fr. czasów rewolucji) i zwł. w Wiedniu — działalność tzw. klasyków wiedeńskich: J. Haydna, W.A. Mozarta, L. van Beethovena, przygotowana w muzyce instrumentalnej przez szkołę mannheimską; i starowiedeńską, w dziedzinie opery zaś (Mozart) przez ośrodki fr., wł. (późna szkoła neapolitańska) i niem. (singspiel).
- skrystalizował się ostatecznie funkcyjny system dur-moll
- nastąpiło rozwinięcie faktury instrumentalnej, zwł. orkiestrowej (sprecyzowanie składu orkiestry symfonicznej), ściśle związanej z formą dzieła;
- nowe środki harmoniczne i fakturalne, zasada budowy okresowej i pracy tematycznej doprowadziły do wykształcenia gł. formy klasycyzmu — cyklu sonatowego, który był podstawą wszystkich zasadniczych gatunków klas. muzyki instrumentalnej (sonata, symfonia, koncert, kwartet smyczkowy);
- nastąpił także bujny rozwój formy wariacyjnej;
- w Polsce na okres klasycyzmu przypadają początki muzyki symfonicznej (A. Milwid, W. Dankowski), opery (M. Kamieński, J. Stefani) i muzyki fortepianowej (M.K. Ogiński, M. Szymanowska).
- Tendencje klasycyzujące były żywotne w XIX w. w szkołach nar. (np. w Rosji), odżyły w 2 poł. XIX w. w twórczości J. Brahmsa i M. Regera, w XX w. zaś stały się punktem wyjścia neoklasycyzmu.
- Niekiedy klasycyzm w muzyce rozumie się szerzej jako okres ok. 1720–1820 — obejmujący również szkoły przedklas. (berlińską, mannheimską, starowiedeńską, a także późnych klawesynistów fr. i D. Scarlattiego
NEOKLASYCYZMU MUZYKA.
- był reprezentowany w XIX w. przez twórczość J. Brahmsa (nawiązanie do L. van Beethovena), C. Francka i M. Regera (nawiązanie do J.S. Bacha);
- teoret. rzecznikiem neoklasycyzmu w muzyce był F. Busoni, a gł. przedstawicielami — S.S. Prokofjew (Symfonia klasyczna 1917), I.F. Strawinski (balet Pulcinella 1919), kompozytorzy fr. z Grupy Sześciu, A. Casella, P. Hindemith, A. Honegger, E. Křenek.
Z kompozytorów pol. do neoklasycyzmu nawiązywali: G. Bacewicz, S. Kisielewski, A. Malawski, K. Sikorski, M. Spisak, B. Szabelski, A. Szałowski, B. Woytowicz i inni.
- Neoklasycyzm przeciwstawiał się neoromantyzmowi i ekspresjonizmowi, postulował obiektywizm wyrazu, kultywowanie form (sonata, symfonia, koncert, wariacje, fuga) i środków wczesnego klasycyzmu i baroku w połączeniu z nowocz. harmoniką i instrumentacją. Zbliżone tendencje reprezentował w Niemczech nurt tzw. Nowej Rzeczowości (Neue Sachlichkeit). Z. HELMAN Neoklasycyzm w muzyce polskiej XX wieku, Kraków 1985.
Dodekafonia, muzyka dodekafoniczna - technika kompozytorska w muzyce współczesnej oparta na rozszerzonej gamie diatonicznej. Na początku XX wieku była to awangardowa technika w muzyce współczesnej sformułowana przez Arnolda Schönberga i stosowana przez kompozytorów tzw. drugiej szkoły wiedeńskiej. Najwybitniejszymi jej przedstawicielami byli: Alban Berg, Arnold Schönberg i Anton Webern. W Polsce Józef Koffler. Po Drugiej Wojnie Światowej technika dodekafoniczna została upowszechniona w Europie dzięki R. Leibowitz, póżniej T. Bairda i K. Serockiego.
Zasady dodekafonii:
Podstawą dodekafonicznych (czyli dwunastotonowych) technik kompozytorskich jest odrzucenie tonalności. W konsekwencji tego neguje się fakt uprzywilejowania pewnych dźwięków jako mocnych punktów (np. tonika, dominanta, medianta). Pierwszym postulatem dodekafonii było więc, że każdy dźwięk z dwunastostopniowej skali jest jednakowo uprawniony. Drugim postulatem było, że żaden dźwięk nie powinien być powtórzony, dopóki nie zostaną użyte wszystkie dźwięki skali.
O ile sama dodekafonia miała dość krótki żywot ograniczający się do okresu życia i twórczości kompozytorów drugiej szkoły wiedeńskiej, o tyle technika serialna była kultywowana potem przez kompozytorów szkoły darmsztadzkiej (Stockhausen, Nono, Boulez, Maderna) skupionej wokół instytucji kursów letnich (Ferienkurse) w Darmstadt i przez pewien czas była powszechnie uznawanym wyznacznikiem postępowości i awangardowości w muzyce. W tych czasach ku technice dodekafonicznej i serialnej zwrócili się także kompozytorzy, którzy za życia Schönberga nie wykazywali nią większego zainteresowania (Benjamin Britten, Dymitr Szostakowicz), albo nawet pozostawali do niej w opozycji (Igor Strawiński). Dodekafonia wywarła duży bezpośredni lub pośredni wpływ na praktycznie wszystkich kompozytorów polskich pierwszego pokolenia powojennego (Krzysztof Penderecki, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki), niektórych ze starszej generacji (Bolesław Szabelski, Lutosławski) oraz pokolenia młodszego (Krzysztof Meyer, Paweł Szymański).
Warto zauważyć, że sam Schönberg w swojej - Tonalność rozumiał nie w wąskim zakresie jako system dur-moll, ale ogólnie, jako system porządkowania materii dźwiękowej. W takim rozumieniu jego system miał być "nową tonalnością"
Najczęściej wymienianym "wynalazcą" dodekafonii jest Arnold Schönberg .Jako innych prekursorów wymienia się Aleksandra Skriabina, który w swoich późnych dziełach stosuje pewne struktury dźwiękowe jako podstawę materiału zarówno melodycznego jak i harmonicznego. Matthiasa Hauera (tropy Hauera) i Jefa Gołyszewa,
Dodekafonia nie powstała w próżni, ale jako odpowiedź na konkretną potrzebę wypracowania nowych zasad porządkowania atonalnego materiału dźwiękowego.
zoldiar