Tolerowanie kształtu i położenia
Oznaczenie tolerancji kształtu lub położenia składa się ze znaku tolerancji i jej wartości liczbowej w milimetrach. Dane te wpisuje się w ramkę prostokątną podzieloną na dwa (tolerancja kształtu) lub trzy (tolerancja położenia) pola: w lewym polu umieszcza się znak tolerancji, w prawym jej wartość liczbową.
Ramkę oznaczenia tolerancji umieszcza łączy się linią zakończoną grotem z linią zarysu (lub jej przedłużeniem) tego elementu przedmiotu, do którego odnosi się tolerancja. Ramkę należy rysować w położeniu poziomym, a jeżeli się nie da to w położeniu pionowym tak, aby można ją było czytać od prawej strony rysunku. Linia łącząca powinna wychodzić z lewej strony ramki (z jej środka lub brzegu). Linia łącząca może być kilkakrotnie łamana.
Jeżeli tolerancja dotyczy osi lub płaszczyzny symetrii jakiegoś elementu, to koniec linii łączącej powinien leżeć na przedłużeniu linii wymiarowej tego elementu (a). W przypadku braku miejsca grot linii łączącej może zastąpić grot linii wymiarowej (b). W ten sam sposób oznacza się tolerancję walca podziałowego gwintu (c).
a) b) c)
Wartość liczbowa tolerancji odnosi się do całkowitej długości pola tolerowanego elementu przedmiotu. Jeżeli tolerancja ma obowiązywać na mniejszej długości (lub na części pola powierzchni), to tę długość lub wymiary części pola powierzchni podaje się za wartością tolerancji, oddzielając od niej pochyłą kreską (a). Gdy tolerancja tej mniejszej długości (lub części pola) dotyczy określonego miejsca, miejsce to oznacza się linią punktową i wymiaruje się jego położenie (b).
a) b)
Jeżeli na rysunku powtarza się ta sama tolerancja, to oznaczenie podaje się tylko raz, prowadząc odgałęzienia linii łączącej do wszystkich jednakowo tolerowanych elementów przedmiotu (a). Gdy zaś dla jednego elementu trzeba podać dwie różne tolerancje, to ramki oznaczeń można połączyć (b).
Rodzaje tolerancji
tolerancja kształtu - dotyczy jednego elementu przedmiotu
tolerancja położenia - dotyczy dwóch elementów: elementu tolerowanego i elementu odniesienia (bazy)
tolerancja kształtu i położenia - dotyczy dwóch elementów: elementu tolerowanego i elementu odniesienia (bazy).
Tolerancja prostoliniowości tworzących i osi powierzchni obrotowych
Odchyłka prostoliniowości rzeczywistej tworzącej walca nie może przekroczyć 0.3 mm na długości 300 mm w dowolnym miejscu całej długości walca, przy czym może on mieć kształt tylko walcowy lub lekko beczułkowaty, a nie wklęsły.
Tolerancja okrągłości
Odchyłka okrągłości zarysu rzeczywistego powierzchni walcowych a i b nie może przekroczyć 0.02 i 0.03 mm w dowolnym przekroju prostopadłym do osi, na całej długości każdej z powierzchni (zarys powierzchni w dowolnym przekroju musi się znaleźć między dwoma współśrodkowymi okręgami, odległymi od siebie o wartość tolerancji).
Tolerancja płaskości
Odchyłka płaskości wspólnej płaszczyzny nie może przekroczyć 0.1 mm we wszystkich kierunkach i na całej płaszczyźnie (rzeczywisty kształt obu płaszczyzn cząstkowych musi się zawierać między dwiema poziomymi płaszczyznami odległymi od siebie o 0.1 mm).
Tolerancja równoległości dwóch osi
Odchyłka równoległości osi otworu I względem osi otworu II nie może przekroczyć w żadnym kierunku 0.1 mm (oś otworu I musi znaleźć się wewnątrz walca o średnicy 0.1 mm i o osi równoległej do osi otworu II).
Tolerancja prostopadłości dwóch osi
Odchyłka prostopadłości osi otworu względem bazy B nie może przekroczyć 0.04 mm w żadnym kierunku i na całej długości otworu (oś rzeczywistego otworu musi się znaleźć wewnątrz walca o promieniu 0.02 mm, którego oś jest prostopadła do płaszczyzny B).
Tolerancja współosiowości powierzchni
Odchyłka współosiowości otworu I względem otworu II (bazy) nie może przekroczyć 0.04 mm na długości l (oś rzeczywistego otworu I musi się znaleźć wewnątrz walca o średnicy 0.04 mm, współosiowego z otworem II).
Tolerancja bicia poprzecznego
Bicie poprzeczne powierzchni a i b względem osi otworu nie może przekroczyć 0.02 mm (rzeczywisty zarys każdej z powierzchni – a i b – musi znaleźć się między dwoma okręgami współśrodkowymi z osią otworu A i oddalonymi od siebie o 0.02 mm).
Tolerancja bicia wzdłużnego
Bicie wzdłużne płaszczyzny kołnierza względem osi otworu (bazy), mierzone na średnicy 100 mm, nie może przekroczyć 0.05 mm (rzeczywisty zarys płaszczyzny powinien się znaleźć na powierzchni walca o średnicy 100 mm, między dwiema płaszczyznami prostopadłymi do jego osi i oddalonymi od sienie o 0.05 mm).
Tolerancja złożona prostopadłości i płaskości
Sumaryczna odchyłka każdej z rzeczywistych powierzchni a i b nie może przekroczyć 0.15 mm (każda z tych powierzchni musi się znaleźć między dwiema płaszczyznami prostopadłymi do drugiej powierzchni i oddalonymi od siebie o 0.15 mm).
Tolerancja niezależna – występuje wtedy, gdy jej wartość jest niezmienna, niezależnie od rzeczywistych wymiarów tolerowanego elementu przedmiotu i elementu odniesienia.
Tolerancja zależna – występuje wtedy, gdy jej wartość może się zmieniać, zależnie od rzeczywistych wymiarów tolerowanego elementu przedmiotu i elementu odniesienia. Znakiem tolerancji zależnej jest litera M w kółku.
ajerkiewicz