Europejska Wspólnota Węgla i Stali
W latach 1948 - 1950 inicjatywę na rzecz integracji zachodnioeuropejskiej przejęła Francja. Nie z powodu wyjątkowo dużego nagromadzenia idei integracyjnych w tym kraju, ale dla doraźnych celów politycznych i ekonomicznych. Sytuacja pomiędzy Francją a Niemcami była zaogniona. Toczył się spór o status Saary. Poza tym Francja potrzebowała gwarancji, że odbudowane państwo niemieckie będzie państwem pokojowym. Francuscy politycy chcieli osiągnąć to poprzez ścisłe powiązanie przemysłów węglowo-stalowych Francji, Niemiec, a także innych państw Europy. Miało to wyeliminować zagrożenie wojny. Poza tym Francja przystąpiła do odbudowy swojego potencjału militarnego i swojej pozycji wielkomocarstwowej, czemu służyć miało zwiększenie produkcji sektora węglowo-stalowego. Produkcja wielokrotnie przewyższała zapotrzebowanie wewnętrzne, zaczęto więc szukać sposobu na sprzedaż nadwyżek.

W takiej atmosferze, generalnie sprzyjającej zjednoczeniu, francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman, w dniu 9 maja 1950 roku wystąpił z oświadczeniem, w którym proponował połączenie przemysłów węgla i stali Francji i Niemiec (a także innych państw) oraz podporządkowanie ich organowi ponadnarodowemu. Oświadczenie nie pozostało bez odpowiedzi. Plan francuskiego ministra doczekał się zmaterializowania 18 kwietnia 1951 roku, gdy w Paryżu uroczyście podpisano układ o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali, do której przystąpiło sześć krajów: Belgia, Republika Federalna Niemiec, Francja, Włochy, Luksemburg i Holandia. Układ wszedł w życie 23 lipca 1952 roku. Ówczesna prasa zachodnioeuropejska pełna była prognoz, że postanowienia z Paryża są początkiem zjednoczonej Europy oraz, że następnym krokiem powinna być konstytucja europejska. Traktat został zawarty na 50 lat od dnia, w którym wszedł w życie, co oznacza, że w 2002 roku utraci swą ważność. W 1991 roku Komisja Wspólnot opowiedziała się za jego wygaśnięciem w tym terminie, co oznacza przejęcie jego zadań przez Wspólnotę Europejską.

Europejska Wspólnota Gospodarcza i Europejska Wspólnota Energii Atomowej
Po powstaniu EWWiS (Europejska Wspólnota Węgla i Stali) podejmowane były próby rozszerzenia zakresu działania o cele obronne i polityczne, lecz na to było jeszcze za wcześnie. W czerwcu 1954 roku szefowie dyplomacji krajów Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali podjęli kolejna inicjatywę w tym zakresie. W Messynie zdecydowano, że słuszna i najmniej kontrowersyjna jest integracja w obszarze gospodarczym, niż w jakimkolwiek innym. Przygotowanie stosownego raportu powierzono zespołowi pod kierownictwem ministra spraw zagranicznych Belgii Paulowi Henri Spaakowi. 21 kwietnia 1956 roku Komisja Spaaka zdała sprawę ze swej pracy uzupełniona opinią "Trzech Mędrców". Rok póżniej, 25 marca 1957 roku, zwołano w Rzymie konferencję, na której zostały podpisane: Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą - EWG, powszechnie nazywaną Wspólnym Rynkiem oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - EWEA, powszechnie nazywaną Euratomem. Oba traktaty znane są pod nazwą Traktatów Rzymskich. Traktaty ustanawiające EWG i EWEA zostały podpisane przez sześć państw członkowskich EWWiS i weszły w życie 1 stycznia 1958 roku. Obydwa Traktaty zawarte zostały na czas nieokreślony.

Powstanie Unii Europejskiej.

Po tak owocnych latach pięćdziesiątych procesy integracyjne zostały nieco zahamowane. Nie znaczy to, że Europa zapomniała, bądź zaniechała jednoczenia, nie. Początek lat szesćdziesiątych to także czas niewątpliwego sukcesu gospodarczego Wspólnot. Wraz z rozwojem gospodarczym coraz częściej wracano do pierwotnej idei do dyskusji nad sposobem osiagnięcia równocześnie politycznej integracji.

Ambasador Francji w Danii, Christian Fouchet otrzymał, na bońskim spotkaniu szefów krajów szóstki, misję przygotowania projektu statutu politycznego "unii narodów europejskich". Zespół, którym kierował francuski dyplomata, niestety bez powodzenia, dwukrotnie próbował przekonać państwa członkowskie do swych propozycji. Niepowodzenia te były jednak tak trwałe, że w Paryżu, 17 kwietnia 1962 roku podjęto decyzję o zawieszeniu rokowań. Mimo tego, opracowania komisji Foucheta nie były tak całkowicie bezowocne, bowiem w przyszłości do nich powrócono; tymczasem otrzymały nazwę I i II planu Foucheta.

Taką postawę politycznych decydentów w krajach szóstki nie bardzo można wytłumaczyć. W tym czasie pełno było w prasie dyskusji o potrzebie pogłębiania procesów integracyjnych, a nawet utrwaliło się określenie o deficycie inicjatyw na rzecz zjednoczenia i głoszono postulat stworzenia podstaw do coraz ściślejszego połączenia narodów europejskich. Przez niemal osiem lat nie osiągnięto w tym czasie wyrażnego, efektywnego postępu, co nie oznacza, że nie dyskutowano na ten temat w czasie wielu międzynarodowych konferencji dyplomatycznych. Przełom osiągnięto w Hadze, gdzie w grudniu 1969 roku szefowie państw wydali zalecenie, aby w latach 1972 i 1974 (są to lata, na które zaplanowano kolejne konferencje dyplomatyczne, tym razem w Paryżu) skonkretyzować instrument i nowy cel zjednoczenia gospodarczego i politycznego, w ten sposób proklamowano stworzenie unii europejskiej. Tym razem premier Belgii, Leo Tindemans otrzymał od szefów rządów innych krajów zadanie opracowania całościowej koncepcji unii europejskiej.

Opracowanie-raport Tindemansa przewidywał kilka bardzo konkretnych zaleceń, wśród nich:

·         rok 1980 jako urzeczywistnienie idei unii;

·         reformę instytucji Wspólnoty;

·         wspólną politykę zagraniczną, regionalną oraz społeczną.

Dziś wiemy, że tego ambitnego planu nie udało się dokonać w przewidzianym przez belgijskiego premiera terminie. Trudność wynikała ze zbyt wielkich różnic w spojrzeniu poszczególnych państw na koncepcję struktury konstytucyjnej Unii oraz na sprawy związane z reformami jej instytucji. Nie oznacza to, że w latach siedemdziesiątych nie osiągnięto postępu. Wprowadzono ważny, jeżeli nie najważniejszy instrument Europejską Współpracę Polityczną.

Jednolity Akt Europejski
Po wielu latach, pierwszym znaczącym krokiem w kierunku Unii Europejskiej było podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego w dniach 17 i 28 lutego 1986 roku (trzy państwa ówczesnej dwunastki Wspólnot - Włochy, Gracja i Dania podpisały go w drugim terminie). Traktat, który jest w zasadzie umową międzynarodową nazwę swą zawdzięcza temu, iż wprowadzał zmiany do traktatów założycielskich Wspólnot, a także zawierał postanowienia kład?ce fundament pod obecny II filar Unii Europejskiej (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa). Istotnym składnikiem JAE (Jednolitego Aktu Europejskiego) była deklaracja o Europejskiej Współpracy Politycznej, która była w zasadzie sformalizowaniem już istniejących od 1970 roku kontaktów między państwami członkowskimi Wspólnot. Ważnym punktem JAE było ustanowienie Rady Europejskiej, w której skład wchodzą szefowie państw lub rządów państw członkowskich oraz przewodniczący Komisji Wspólnot, którzy są wspomagani przez ministrów spraw zagranicznych i jednego członka Komisji. Spotkania Rady Europejskiej odbywają się dwa razy do roku. JAE wzmocnił pozycję Parlamentu Europejskiego.

Traktat z Maastricht
W następnym roku, po wejściu w życie Jednolitego Aktu Europejskiego, zebrana w Hanowerze Rada Europejska podjęła decyzję o rozszerzeniu Rynku Wewnętrznego przez Unię Gospodarczą i Monetarną. Na posiedzeniu Rady w czerwcu 1989 roku w Madrycie postanowiono zwołać konferencję rządów państw członkowskich w celu utworzenia Unii Gospodarczej i Monetarnej. Ponieważ w owym czasie pojawiły się problemy na południu Europy (Jugosławia) postanowiono wzmocnić pracę nad unią polityczną, a także w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Traktat o Unii Europejskiej podpisany w Maastricht 7.02.1992 stanowi nowy etap integracji europejskiej. Przyjął on kalendarium na wprowadzenie wspólnej waluty euro, będącej logicznym zakończeniem procesu tworzenia rynku bez granic. Rozszerzył on pojęcie obywatelstwa mieszkańców Unii Europejskiej przez przyznanie im nowych praw (czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach lokalnych i europejskich, prawo petycji, prawo odwołania się do Rzecznika Praw Europejskich). Przyznano nowe uprawnienia parlamentowi Europejskiemu, zwłaszcza prawo "współdecydowania" z Radą.

Obie konferencje zostały zwołane zgodnie z zaleceniami Rady Europejskiej obradującej w dniach 14 i 15 grudnia 1990 roku w Rzymie. Następnie podczas posiedzenia Rady w Maastricht w dniach 9 i 10 grudnia 1991 roku, oba projekty zostały połączone w jeden projekt Traktatu o Unii Europejskiej, który 7 lutego 1992 roku został podpisany przez dwanaście państw członkowskich Wspólnot.

Jednak Unia Europejska nie miała powstać bez bólu. Zgodnie z założeniami Traktat miał wejść w życie 1 stycznia 1993 roku, po wymaganej w art. G Traktatu o Unii Europejskiej ratyfikacji przez państwa podpisujące. Konstytucje Królestwa Danii i Irlandii przewidywały obligatoryjne przeprowadzenie referendum (dla informacji Konstytucja Rzeczpospolitej nie wymaga przeprowadzenia referendum, może ono mieć miejsce jedynie w celu pomocniczym, o czym zadecyduje Rząd i Parlament). Referendum w Danii z 2 czerwca 1992 roku dało wynik negatywny, co spowodowało przyjęcie podczas obrad Rady Europejskiej w Edynburgu w grudniu 1992 r., specjalnych uregulowań dla Danii dotyczących obywatelstwa UE, Unii Gospodarczej i Walutowej oraz polityki bezpieczeństwa. Po kolejnym referendum, przeprowadzonym 18 maja 1993 roku, uzyskano wynik pozytywny. Pewne ustępstwa poczyniono na rzecz Wielkiej Brytanii (polityka socjalna i Unia Gospodarcza i Walutowa). Jako ostatnie państwo Republika Federalna Niemiec, po oczekiwaniu na orzeczenie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego co do zgodności Traktatu z konstytucją, ratyfikowała Traktat. Wszedł on w życie 1 listopada 1993 roku. Traktat wprowadził zmianę nazwy EWG na Wspólnotę Europejską oraz umocnił pozycję Parlamentu Europejskiego.

Traktat Amsterdamski
Trzy lata po wejściu w życie Traktatu o Unii Europejskiej potrzebna się stała jej reforma instytucjonalna. Projekt jej przygotowywany był na konferencji międzyrządowej trwającej od marca 1996 roku. Projekt przedłożony później pod obrady Rady Europejskiej (15 - 18 czerwiec 1997) w Amsterdamie został przyjęty i po ratyfikacji wszedł w życie 1 maja 1999 roku.
Nowy traktat odpowiada w większym lub mniejszym stopniu na następujące oczekiwania:

zbliżyć się do obywatela, jego oczekiwań, jego niepokojów, potwierdzić jego prawa;

znieść przeszkody w wolnym przepływie, czyniąc równocześnie z Europy bezpieczną przestrzeń;

sprawić, by głos Europy był lepiej słyszany w świecie;
doprowadzić do tego, by w perspektywie zbliżającego się rozszerzenia instytucje Unii były skuteczniejsze.

Potwierdza także konieczność koordynowania działań na rzecz zatrudnienia. Umacnia politykę wspólnotową w dziedzinie spraw socjalnych, środowiska naturalnego i zdrowia publicznego.

Z szóstki w pietnastkę.

Traktaty ustanawiające Wspólnoty podpisywało sześć państw: Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Republika Federalna Niemiec i Włochy. Później Wspólnoty powiększały się o:

22 stycznia 1972 - Traktat o przystąpieniu do Wspólnot: Danii, Irlandii, Wielkiej Brytanii i Norwegii. Norwegia w wyniku referendum nie ratyfikowała Traktatu, który wszedł w życie 1 stycznia 1973 roku. Z "szóstki" zrobiła się "dziewiątka".
28 maja 1979 - do Wspólnot przystępuje Grecja. Wejście w życie: 1 stycznia 1981 roku.
12 czerwca 1985 - Traktaty o wejście Hiszpanii i Portugalii do wspólnot. Wejście w życie: 1 styczeń 1986 r.
24 czerwiec 1994 - Traktat o przytąpieniu do Unii Europejskiej Austrii, Norwegii (Norwegowie znów mówią nie, póki ropy, póty nadziei), Szwecji i Finlandii. Wchodzi w życie: 1 stycznia 1995 roku. W ten właśnie sposób "szóstka" zmieniła się w "piętnastkę".

Jednakże wiele państw złożyło swą kandydaturę do grona "piętnastki". Są to następujące państwa: Turcja (1987), Maroko (1987), Malta (1990), Cypr (1990), Szwajcaria (1992), Węgry (1994), Polska (8 kwietnia 1994), Rumunia (1995), Słowacja (1995), Estonia (1995), Czechy (1995), Słowenia (1996) oraz Litwa, Łotwa i Bułgaria. O ile wniosek Turcji jest w pełni zrozumiały (są tylko "małe" problemy z przestrzeganiem praw człowieka...), o tyle wniosek Maroka wymagałby zmiany art. 51 Traktatu o Unii, który nie pozwala przyjmować innych państw niż europejskich

Podstawy prawne funkcjonowania UE 

Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS)

18.04.1951 r. - podpisanie TEWWiS

25.07.1952 r. – wejście w życie TEWWiS

23.07.2002 r. – wygaśnięcie TEWWiS

Cele EWWiS (art. 2 TEWWiS)

Główne postanowienia TEWWiS:

·         ustanowienie wspólnego rynku węgla i stali (zniesienie wielu ograniczeń w handlu)

·         struktura instytucjonalna: Wysoka Władza, Wspólne Zgromadzenie, Specjalna Rada Ministrów, Trybunał Sprawiedliwości

Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG)

25.03.1957 r. - podpisanie TEWG

1.01.1958 r. – wejście w życie TEWG

zmiana nazwy: Traktat o Wspólnocie Europejskiej (TWE) na mocy Traktatu z Maastricht

Cele WE (art. 2 TWE) – mechanizmy realizacji celów WE (art. 3 TWE)

Główne postanowienia:

·         cele gospodarcze: osiągnięcie unii celnej, a w dalszej perspektywie – wspólnego rynku

Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom)

25.03.1957 r. - podpisanie TEWEA

1.01.1958 r. – wejście w życie TEWEA

Cele Euratomu (art. 1 TEWEA) – mechanizmy realizacji celów Euratomu (art. 2 TEWEA)

Główne postanowienia:

·         rozwój energetyki jądrowej we Wspólnocie

Konwencja o niektórych wspólnych instytucjach Wspólnot Europejskich

(przyjęta łącznie z TWE i TEWEA, 25. 03.1957)

- jedno Zgromadzenie i Trybunał dla wszystkich Wspólnot (EWG i Euratom: własna Rada Ministrów i Komisja)

Traktat o fuzji

08.04.1965 r. – podpisanie Traktatu 

1.07.1967 r. – wejście w życie Traktatu (Traktat o Fuzji uchylony na mocy art. 9 ust. 1 Traktatu Amsterdamskiego)

Główne postanowienie:

- jedna Rada i Komisja dla 3 Wspólnot 

Jednolity Akt Europejski (JAE) (Single European Act – SEA)

Nawiązuje do włosko-niemieckiego projektu „Aktu Europejskiego” z 4.11. 1981 r. (plan Genscher–Colombo) oraz przedstawionego przez Parlament Europejski projektu traktatu ustanawiającego Unię Europejską z 14.02.1984 r.

W czerwcu 1985 r. podczas konferencji międzyrządowej w Mediolanie przedstawiono tzw. Raport Dooge’a i Białą Księgę Komisji dotyczącą utworzenia rynku wewnętrznego. Dokumenty te stały się podstawą rokowań w sprawie rewizji traktatów wspólnotowych. 

17 i 28 lutego 1986 r. – podpisanie JAE

1 lipca 1987 r. – wejście w życie JAE

Główne postanowienia:

-    podstawy prawne funkcjonowania Rady Europejskiej

·         koncepcja rynku wewnętrznego + instrumenty jego wdrażania

·         poszerzenie kompetencji Wspólnot o nowe dziedziny: badania naukowe, rozwój techniczny, środowisko naturalne

·         rozszerzenie możliwości delegowania kompetencji na Komisję

·         wprowadzenie procedury współpracy (Parlament Europejski włączony w proces stanowienia prawa)

·         rozszerzenie procedury zgody (PE) na przypadku przystępowania nowych państw członkowskich i stowarzyszenia z nimi

·         zmniejszenie ilości przypadków, gdy Rada decydowała jednomyślnie (17 przypadków z listy 46)

·         postanowienia przewidujące utworzenie Sądu Pierwszej Instancji przy Europejskim Trybunale Sprawiedliwości

Traktat z Maastricht (Traktat o Unii Europejskiej –TUE)

Poprzedzony pracą nad koncepcją unii gospodarczo-walutowej (raport J. Delorsa z 17.04.1989 r.; decyzja Rady Europejskiej ze szczytu w Strasburgu 8-9.12.1989 r.)

Wdrożenie unii gospodarczo-walutowej (UGW) wymagało wspólnej polityki gospodarczej oraz zmian w zakresie procesów decyzyjnych

7.02.1992 r. – podpisanie TUE

1.11.1993 r. – wejście w życie TUE

Główne postanowienia:

·         ustanowienie Unii Europejskiej

·         powiązanie Wspólnot ze Wspólną Polityką Zagraniczną i Bezpieczeństwa (II.filar) oraz Współpracą w Dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (III.filar)

·         przyznanie kompetencji w zakresie UE Radzie Europejskiej („stymuluje rozwój Unii i określa ogólne kierunki jej polityki” – art. 4 TUE)

·         ustanowienie unii gospodarczo-walutowej

·         utworzenie Europejskiego Banku Centralnego

·         wprowadzenie procedury współdecydowania (Parlament Europejski „współustawodawcą”)

·         PE: uprawnienia do zatwierdzania członków Komisji Europejskiej i jej przewodniczącego

·         zmniejszenie przypadków procedury jednomyślności w Radzie

·         przedłużenie kadencji Komisji (z 4 do 5 lat)

·         ustanowienie obywatelstwa Unii (art. 8 TUE)

·         możliwość składania petycji do Parlamentu

·         powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich (Ombudsmana)

·         wprowadzenie nowego organu doradczego – Komitetu Regionów

·         wprowadzenie Trybunału Obrachunkowego (działał od 1977 r.) do systemu instytucjonalnego UE

·         prawne podstawy funkcjonowania Sądu Pierwszej Instancji

·         nowe kompetencje Wspólnoty: kultura, sieci transeuropejskie, przemysł, szkolenia zawodowe, młodzież 

Traktat Amsterdamski (TA)

konferencja międzyrządowa, której celem miała być rewizja postanowień traktatów, przewidziana w art. N ust. 2 TUE (tzw. Maastricht II) – ostatecznie rozpoczęła się w marcu 1997 r. w Turynie

2.10.1997 r. – podpisanie TA

1.05.1999 r. – wejście w życie TA

Główne postanowienia:

·         rozszerzenie (i uproszczenie) procedury współdecydowania

·         ograniczenie procedury współpracy (do spraw UGW; zastąpiona procedurą współdecydowania)

·         ustalenie maksymalnej liczby członków PE (700)

·         wprowadzenie instytucji Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB

·         włączenie dorobku Schengen (tzw. Schengen acquis) do dorobku prawnego UE

-     uporządkowanie prawa pierwotnego

·         skreślenie części przepisów dotyczących rynku wewnętrznego

·         zmiana nazwy III filaru na „współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych”

·         wprowadzenie możliwości nawiązywania bliższej współpracy między poszczególnymi państwami członkowskimi

Traktat Nicejski (TN)

26.02.2001 r. – podpisanie Traktatu

1.02.2003 r. - wejście w życie

Główne postanowienia:

·         reforma instytucjonalna – usprawnienie pracy organów poprzez m.in. ograniczenie liczby członków

·         Komisja Europejska – nie więcej niż 27 komisarzy, po przystąpieniu 27. państwa – system rotacji (mniej komisarzy niż państw członkowskich), przewodniczący wybierany przez Radę UE działającą w składzie szefów państw i rządów

·         Rada UE – nowy podział głosów (max 345 głosów) 

·         PE – po przystąpieniu 27. państwa – 732 deputowanych

·         nowy podział kompetencji między Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości a Sądem Pierwszej Instancji

Traktat Konstytucyjny

(Traktatu ustanawiającego ustrój / Konstytucję dla Europy)

14-15 grudnia 2001 r. – szczyt Rady Europejskiej w Laeken

·         zwołanie Konwentu Europejskiego w sprawie przyszłości Europy

Deklaracja z Laeken (Agenda Laeken):

·         podział kompetencji

2.       uproszczenie systemu prawnego UE

3.       zwiększenie demokratyczności, przejrzystości, efektywności UE

4.       przygotowanie Konstytucji dla Europy

Projekt Traktatu Konstytucyjnego przedstawiony po raz pierwszy Radzie Europejskiej na szczycie UE w Salonikach, 20 czerwca 2003 r.

Przyjęcie projektu Traktatu Konstytucyjnego – 18 czerwca 2004 r.  

29 października 2004 r. , Rzym – podpisanie Traktatu Konstytucyjnego

- podpisany przez 25 państw członkowskich UE oraz 3 państwa kandydujące

- proces ratyfikacji w toku (ratyfikacja parlamentarna lub referendum)

·...