Wydział Nauk Historycznych i Społecznych Kościół a ekonomia i proces globalizacji ks. dr Artur Wysocki
IV. Podstawowe zasady KNS w życiu ekonomicznym
1. Przegląd
• Personalizm – godność osoby ludzkiej
• Dobro wspólne i powszechne przeznaczenie dóbr
• Solidarność
• Pomocniczość
• Miłość i sprawiedliwość społeczna
• Prawda i wolność - wartości
» Jedność wszystkich zasad i wartości
2. Personalizm – godność osoby ludzkiej
• Szczególna godność człowieka – społeczeństwo, jego organizacja, życie społeczne – rola służebne w rozwoju człowieka; równość co do godności
• Człowiek – „drogą Kościoła” (RH 14);
• Wymiar ekonomiczny podporządkowany charakter w służbie człowiekowi;
• Prawa i obowiązki człowieka (w sferze ekonomicznej):
– Prawo do pracy; prawo do sprawiedliwej zapłaty; prawo do strajku; prawo do wypoczynku;
– Prawo do własności prywatnej; prawo do współwłasności środków produkcji; prawo do korzystania z dóbr materialnych dla zaspokojenia potrzeby rozwoju integralnego i prowadzenia godnego życia (w rodzinie)
– Prawo do inicjatywy gospodarczej
– W nauce chrześcijańskiej korelatem praw są zawsze obowiązki
• Praca jako czynnik produkcji – człowiek nie jest tylko jednym z elementów procesu produkcji, jest podmiotem pracy i ostatecznym jest sensem i znaczeniem
3. Dobro wspólne i powszechne przeznaczenie dóbr
• PPD a DW [natura (stworzenie) - kultura (całość wytworów ludzkich)]
– PPD – naturalny i pierwotny charakter prawa; Bóg stwarza i oddaje świat człowiekowi; obecnie to zdobycze techniczne i naukowe decydują o bogactwie i sile narodów, ich podział również musi uwzględniać PPD (CA 32)
– DW – całość wytworów ludzkich, ale także dobro otrzymane w akcie stworzenia – por. podziałały ziemi, oceanów, przestrzeni powietrznej, czy kosmosu (początki)
• PPD a własność prywatna (podporządkowany charakter)
• Dobro wspólne:
– „suma warunków życia społecznego, jakie bądź zrzeszeniom, bądź członkom społeczeństwa pozwalają osiągnąć pełniej i łatwiej własną doskonałość” (KDK 26)
• Zasada dobra wspólnego ukierunkowuje działalność całej społeczności (państwa, czy całej ludzkości)
• Każdy człowiek i cała społeczność, zobowiązani do tworzenia dobra wspólnego oraz mają prawo z niego korzystać (min. właściwy podział dóbr materialnych)
• Dobro wspólne a dobro indywidualne (element, cześć)
• Dobro wspólne a dobro osoby (nie może być sprzeczności – osoba podstawa i „kryterium” dobra wspólnego)
• PPD a opcja preferencyjna wobec ubogich
4. Pomocniczość
• Sformułowana przez Piusa XI
– „… niewzruszoną przecież pozostanie najwyższa zasada filozofii społecznej, której ani podważać, ani osłabiać nie wolno: jak jednostkom ludzkim nie wolno odejmować i przekazywać społeczności tego, co jednostki te z własnej inicjatywy i własną mogą wytworzyć pracą, tak samo jest naruszeniem sprawiedliwość, gdy się to, co mniejsze i niższe społeczności wykonać i dokonać mogą, przydzielić większym i wyższym władzom społecznym; poza tym wyrządza to szkodę wielką i podrywa porządek społeczny. Wszelka czynność społeczna bowiem powinna w pojęciu i istocie swojej wspomagać członki ciała społecznego, nigdy zaś ich nie rozbijać, ani nie wchłaniać” (QA 80)
• Potrzeba-konieczność pomocy-interwencji:
– a) niezdolność do wypełnienia swoich obowiązków
– b) zadanie możliwe do wypełnienia tylko przez większą jednostkę
• Schemat:
Państwa, organizmy społeczne większe i silniejsze
Jednostki, małe grupy, małe i słabe państwa i instytucje
• Podstawa tej zasady także w osobie ludzkiej – pierwszeństwem jej i jej rozwoju nad państwem, większą społecznością
• Wymaga rozwoju wszelkiego typu struktur pośrednich w społeczeństwie – wynika z natury człowieka (por. QA)
• Por. np. odpowiedzialna praca, inicjatywa gospodarcza, zarządzanie poszczególnymi działami gospodarki w krajach rozwijających się
5. Solidarność
• Szerzej omówiona przez Pawła VI w „Populorum progressio”, następnie rozwinięta przez JPII w SRS i BXVI CV.
• Oznacza: wspólne realizowanie wyznaczonych celów; zgodność w działaniu i wzajemne wspieranie się
• Realne zobowiązanie i zaangażowanie na rzecz dobra wspólnego (nie jest to kwestia uczuć i chęci)
• Podstawą – społeczna natura człowieka
• Dla chrześcijan dodatkowe uzasadnienie w solidarności Boga z człowiekiem w osobie Jezusa Chrystusa
• Jej rozwój spowodowany szczególnym wzrostem współzależności międzyludzkiej i między narodami – na płaszczyźnie globalnej (SRS 38)
• Szczególnie ważna przy realizacji zadań wymagających zaangażowania wielu ludzi, czy nawet państw, zadań na płaszczyźnie globalnej, por. kwestia zmian klimatycznych
• Współpraca, ale też pomoc słabszym
6. Miłość i sprawiedliwość społeczna
• Sprawiedliwość – oddać każdemu to, co mu się należy
• Św. Tomasz z Akwinu: 3 wymiary sprawiedliwości
prawna (legalna), rozdzielcza (dystrybucyjna) i wymienna (komutatywna)
społeczność-państwo
jednostka jednostka
• Sprawiedliwość społeczna – wraz z rozwojem „kwestii społecznej”; oddać każdemu to co się mu należy z racji jego niezbywalnej godności wg porządku dobra wspólnego;
• Dotyczy rzeczy i spraw w porządku materialnym i duchowym
• Od Leona XIII, szczególny wkład w rozwój pojęcia Pius XI
• Podstawowa zasada w stosunkach społecznych, regulująca życie międzyludzkie; także w relacjach międzynarodowych
• Jej zadaniem jest budowa ładu, wprowadzanie porządku w relacje społeczne i międzynarodowe
• Jest wymogiem, koniecznością, progiem minimalnym: „przynajmniej to, co się należy według sprawiedliwości”;
• Termin „miłość społeczna” pochodzi najpewniej od św. Tomasza; pełniejsze zastosowanie w KNS i nadanie jej właściwej treści – Pius XI;
• Miłość jako cnota moralna a miłość jako zasada regulująca życie społeczne:
– Benedykt XV, encyklika o pokoju Pacem Dei munus z 23 maja 1920 r.: „Nie ma bowiem innego prawa miłości ewangelicznej dla poszczególnych jednostek, a innego dla państw i narodów, tworzonych przecież z poszczególnych ludzi”
• Społecznotwórczy charakter miłości:
– Św. Augustyn: „Dwie miłości zbudowały dwa miasta: miłość siebie, posunięta aż do pogardy Boga, zrodziła miasto ziemskie; miłość Boga, posunięta aż do pogardy siebie, zrodziła miasto niebieskie” (Państwo Boże XIV, 28)
• Miłość jako podstawowa-najważniejsza zasada życia społecznego:
– „Jednak nawet wówczas, gdyby człowiek wszystko otrzymał, co mu się ze sprawiedliwości należy, zostałoby jeszcze bardzo szerokie pole dla działania miłości. Sprawiedliwość bowiem, nawet najwierniej przestrzegana, sama z siebie może wprawdzie usunąć przyczyny walk społecznych, nigdy jednak nie zdoła złączyć serc i umysłów. […] A bogate doświadczenie dowodzi, że gdy tej łączności braknie zawodzą nawet najmędrsze przepisy” (Pius XI, QA 137)
• Miłość musi mieć jednak oparcie w sprawiedliwości i być w niej zakotwiczona inaczej staje się nieuporządkowanym uczuciem, emocją, która może prowadzić w niewłaściwym kierunku (cf. BXVI – „miłość w prawdzie”)
• „Sprawiedliwość jutra będzie tym, co dzisiaj nazywamy caritas, tak samo jak sprawiedliwość dzisiejsza jest wczorajszą caritas” (Ch. Gide, Solidarité ou charité).
• „Cywilizacja miłości” (Paweł VI, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1977”; JPII, DM 14; SRS 33, CA10).
• „In necessariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus caritas” - Św. Augustyn
7. Prawda i wolność - wartości
• „Wartości społeczne wyrażają ocenę tych określonych aspektów dobra moralnego, które zasady chcą uzyskać, przedstawiając się jako punkty odniesienia dla właściwej budowy i prowadzenia uporządkowanego życia społecznego” (KNSK 197);
• „Wszystkie wartości społeczne są nieodłącznie związane z godnością osoby ludzkiej, sprzyjając jej autentycznemu rozwojowi” (KNSK 197);
• „Prawda, sprawiedliwość i wolność to wartości, które wypływają i czerpią moc do rozwoju z wewnętrznego źródła miłości” (KNSK 205);
• Prawda: „Im bardziej osoby i grupy społeczne starają się rozwiązywać problemy społeczne zgodnie z prawdą, w tym większym stopniu odstępują od samowoli i stosują się do obiektywnych wymogów moralności” (KNSK 198)
• Wolność: to najwyższy znak Bożeg...
emos_xD