WSTĘP 4
Fundusz inwestycyjny jako inwestor instytucjonalny 5
1. Istota działalności operacyjnej funduszu inwestycyjnego 5
2. Prawne formy funduszy inwestycyjnych 12
2.1. Fundusze inwestycyjne otwarte 14
2.2. Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte 15
2.3. Fundusze inwestycyjne zamknięte 15
2.4. Specjalistyczne fundusze inwestycyjne zamknięte 16
2.5. Fundusze inwestycyjne mieszane 17
2.6. Zbiorcze portfele papierów wartościowych 18
3. Ramy inwestycyjne funduszy zbiorowego lokowania w Polsce 18
3.1. Ograniczenia dotyczące funduszy otwartych 19
3.2. Ograniczenia lokat funduszy zamkniętych 21
3.3. Ograniczenia dotyczące funduszy specjalistycznych zamkniętych 22
3.4. Ograniczenia lokat funduszy mieszanych 23
4. Lokowanie środków w fundusz inwestycyjny 24
4.1. Tytuły uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym 25
5. Podział funduszy inwestycyjnych według kryterium dokonywanych lokat 27
6. Fundusze inwestycyjne w Polsce i na świecie 33
Fundusz inwestycyjny na rynku finansowym 36
1. Kierunki lokat funduszu inwestycyjnego na rynku finansowym 36
2. Fundusze inwestycyjne rynku pieniężnego 38
3. Aktywność funduszy inwestycyjnych na rynku kapitałowym w Polsce 43
3.1. Podstawowe zasady polskiego rynku publicznego 48
3.2. Podstawowe instytucje rynku publicznego w Polsce 50
3.3. Giełdowy rynek publiczny w Polsce 58
3.4. Pozagiełdowy rynek publiczny w Polsce 63
3.5. Instrumenty polskiego rynku publicznego wykorzystywane przez fundusze inwestycyjne 66
Stopa zwrotu funduszu inwestycyjnego i jej determinanty 80
1. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych i fundusze inwestycyjne 80
2. Napływ środków do funduszy inwestycyjnych 85
3. Aktywa funduszy inwestycyjnych 87
4. Wpływ pobieranych opłat i prowizji na stopę zwrotu osiąganą przez fundusze inwestycyjne 92
5. Udział w rynku towarzystw i funduszy inwestycyjnych 98
6. Czynniki wpływające na wyniki funduszy inwestycyjnych w latach 1998-2002 101
6.1. Warunki działalności funduszy inwestycyjnych w 2002 roku 104
7. Wyniki funduszy inwestycyjnych w 2002 roku 109
7.1. Fundusze akcyjne 110
7.2. Fundusze hybrydowe 112
7.3. Fundusze obligacji 113
7.4. Fundusze rynku pieniężnego 114
BIBLIOGRAFIA 117
sPIS TABEL 120
SPIS WYKRESÓW 121
SPIS RYSUNKÓW 122
Wstęp
Fundusze inwestycyjne nie są na świecie instytucja nową - mają już prawie stuletnią historię. W Polsce istnieją dopiero od kilkunastu lat, a ich rynek jest jeszcze w fazie rozwoju, o czym najlepiej może świadczyć dynamika wzrostu wielkości ich aktywów za ostatnie dwa lata. W samym tylko 2002 roku fundusze inwestycyjne zanotowały 10,7 miliardowy przyrost aktywów z 12,1 mld PLN w końcu 2001 r. do 22,8 mld PLN w końcu 2002 r., by w końcu 2003 roku osiągnąć wartość nieco ponad 33 mld PLN.
Celem opracowania jest analiza rynku funduszy inwestycyjnych w Polsce w świetle uwarunkowań ekonomicznych oraz prawnych rynku finansowego, na którym funkcjonują. Stopy zwrotu osiągane przez fundusze inwestycyjne wykazują dosyć dużą rozpiętość - od minus kilku, a czasem nawet kilkudziesięciu procent rocznie do kilku, kilkunastu, w niektórych przypadkach i powyżej dwudziestu procent (również w skali roku). Poniższe rozważanie będą weryfikowały hipotezę, że główną determinantą osiąganych przez fundusze inwestycyjne stóp zwrotu jest struktura ich aktywów.
W pierwszym rozdziale scharakteryzowana zostanie sama instytucja funduszu inwestycyjnego. Dokonany będzie również podział funduszy w oparciu o ustawę o funduszach inwestycyjnych oraz o kryterium dokonywanych lokat. Ostatni punkt pierwszego rozdziału zawierać będzie krótki rys historyczny tej kategorii inwestora w Polsce od momentu powstania.
W drugim rozdziale pokazane zostanie jak fundusz inwestycyjny działa na rynku finansowym w Polsce. To znaczy gdzie i w co może inwestować? Powyższy rynek podzielony zostanie z uwzględnieniem wykorzystania papierów wartościowych charakterystycznych dla wymienionych segmentów rynku przez poszczególne rodzaje funduszy inwestycyjnych. Wraz z definicją rynków przybliżone będzie również i krótko opisane ich instrumentarium.
Trzeci rozdział będzie stanowiła analiza wyżej wspomnianych determinantów i ich wpływu na wyniki funduszy inwestycyjnych w Polsce. Na podstawie zebranych danych historycznych opisane zostaną uwarunkowania gospodarcze dla inwestujących w Polsce za ostatnie lata. Analiza dokonana zostanie w oparciu - przede wszystkim - o dane z 2002 roku, na przykładzie którego pokazany będzie wpływ struktury aktywów na stopy zwrotu funduszy z różnych typów w oparciu o wyżej dokonane podziały.
Rozdział pierwszy.
Fundusz inwestycyjny jako inwestor instytucjonalny
1. Istota działalności operacyjnej funduszu inwestycyjnego
Tematyka związana z funkcjonowaniem funduszy inwestycyjnych jest stosunkowo wąska z punktu widzenia całości rynku kapitałowego rozumianego jako pewna tylko część obszerniejszego rynku finansowego. Fundusze inwestycyjne kreują tytuły uczestnictwa – obecnie jeden z ważniejszych instrumentów na rynku kapitałowym, porównywalny – jeśli chodzi o jego atrakcyjność dla osób fizycznych – z możliwościami gromadzenia środków w systemie bankowym. Rozpowszechnione zarówno w Polsce, jak i na świecie fundusze inwestycyjne otwarte stanowią niezwykle korzystną formę alokacji kapitału.
O tym, jak wykorzystuje się tego typu instrument finansowy, wskazuje przykład najbardziej rozwiniętego rynku kapitałowego świata – USA, gdzie nastąpił najgwałtowniejszy przyrost aktywów zgromadzonych w funduszach inwestycyjnych w stosunku do innych form oszczędzania.
Fundusz stwarza wiele możliwości niedostępnych inwestorowi działającemu samodzielnie. Zwykle poszczególni inwestorzy, przy stosunkowo niewielkich środkach finansowych, mogą je ulokować, w co najwyżej dwóch-trzech inwestycjach, zazwyczaj tylko krajowych. Fundusz natomiast, skupiając środki wielu inwestorów, może pozwolić sobie – a najczęściej przepisy prawa wprost to nakazują – na dywersyfikację lokat, co zdecydowanie zmniejsza ryzyko inwestycyjne. Doceniając zalety tak skonstruowanego systemu ustawodawca wprowadził do polskiego prawa instytucję funduszu inwestycyjnego (zwanego początkowo funduszem powierniczym). Kształtując wówczas możliwości funkcjonowania funduszy inwestycyjnych, wybrano połączenie w jednym akcie normatywnym regulacji dotyczących papierów wartościowych w publicznym obrocie z normami określającymi funkcjonowanie inwestora instytucjonalnego (funduszu). Zdecydowano przy tym, by regulacje oprzeć w znacznym stopniu na wymogach Dyrektywy UCITS, regulującej jedynie działanie funduszy otwartych. Założenie ustawodawcy, polegające na przyjęciu zapisów tej dyrektywy za podstawę tworzenia systemu prawnego dla funduszy inwestycyjnych, stało się zapewne główną przyczyną ograniczenia się w Polsce jedynie do tego jednego typu funduszu.[1]
Fundusz inwestycyjny określany jako instytucja zbiorowego lokowania:
· po pierwsze, zapewnia profesjonalne zarządzanie powierzonymi przez inwestorów środkami finansowymi; dba o stałe powiększanie się zarówno możliwości lokacyjnych samych lokat, jak i geograficznego obszaru ich umiejscawiania;
· po drugie, umożliwia dywersyfikacje lokat funduszu; gromadząc środki wielu inwestorów, może bowiem zmniejszyć ryzyko inwestycyjne poprzez rozproszenie inwestycji na różnego typu lokaty;
· po trzecie, zapewnia wysoka płynność inwestycji wraz z gwarancją stosunkowo precyzyjnej oceny zwrotu z dokonanej inwestycji – a jest to szczególnie widoczne w najbardziej powszechnym funduszu otwartym.[2]
Wśród innych cech mogących charakteryzować instytucję funduszu warto zwrócić uwagę na efektywność inwestowania przekładającą się na oszczędności wynikające z wielkości. Jako inwestor instytucjonalny fundusz płaci o wiele mniejsze prowizje za transakcje. Ponadto koszt zatrudnienia profesjonalistów rozkłada się na bardzo wielu inwestorów zaś, jeżeli chodzi o wspomniane już bezpieczeństwo to podstawową kwestią w przypadku funduszy inwestycyjnych jest fakt, iż ich działalność jest ściśle określona przez przepisy prawne – ustawę o funduszach inwestycyjnych wraz z odpowiednimi rozporządzeniami. Ma to duże znaczenie dla powierzonych środków. Po pierwsze, fundusz stanowi odrębną masę majątkową w stosunku do towarzystwa, które go utworzyło. W przypadku ewentualnych kłopotów finansowych towarzystwa środki inwestorów nie są zagrożone, gdyż nie wchodzą w skład jego majątku. Po drugie, działalność inwestycyjna funduszu jest poddana wielu ograniczeniom ustawowym, co m.in. zapobiega podejmowaniu nadmiernego ryzyka przez zarządzających. Po trzecie, nad działalnością funduszy inwestycyjnych stały nadzór sprawuje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Ma on postać obowiązku przekazywania Komisji okresowych sprawozdań i bieżących informacji, dotyczących działalności i sytuacji finansowej funduszy oraz możliwości dokonywania przez Komisję kontroli w siedzibie funduszu. Ponadto rygory prawne, jakim podlegają fundusze inwestycyjne powodują, że bankructwo funduszu jest praktycznie niemożliwe. Co więcej bankructwo towarzystwa funduszy inwestycyjnych, które zarządza funduszem lub banku depozytariusza, w którym przechowywane są aktywa funduszu nie stanowi zagrożenia dla uczestników funduszu, gdyż (inaczej niż np. w bankach) majątek funduszu nie wchodzi w skład tzw. masy upadłościowej, czyli nie może być użyty do zaspokojenia długów wobec wierzycieli banku lub towarzystwa. Dodatkowo bankiem depozytariuszem może zostać wyłącznie renomowany bank, dysponujący odpowiednio wysokim kapitałem własnym, a towarzystwo funduszy inwestycyjnych podlega surowemu nadzorowi ze strony Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, która dba o interes uczestników funduszu, między innymi poprzez monitorowanie sytuacji finansowej towarzystwa. W drastycznych przypadkach komisja może nawet cofnąć towarzystwu zezwolenie na prowadzenie działalności. Wyeliminowanie ryzyka bankructwa nie chroni oczywiście uczestnika przed wszelkim ryzykiem. Przepisy prawne nie zabezpieczają przed błędami popełnionymi przez zarządzających funduszem oraz ryzykiem charakterystycznym dla lokat funduszu (tzw. ryzykiem inwestycyjnym). Czynniki ryzyka są szczegółowo opisane w statucie każdego funduszu.[3] Do tych zagadnień wrócę jednak w dalszej części pracy.
Fundusze inwestycyjne zostały stworzone dla inwestorów, którzy chcieliby zrealizować zyski na rynku finansowym, ale nie potrafią lub nie mają czasu samodzielnie dokonywać analiz finansowych, na bieżąco śledzić zmian zachodzących na rynku kapitałowym i podejmować decyzji inwestycyjnych. Lokowanie środków pieniężnych w zinstytucjonalizowanych formach wspólnego inwestowania - jakimi są fundusze inwestycyjne - zapewnia bezpieczeństwo powierzonych środków, płynność inwestycji, profesjonalne zarządzanie, relatywnie wyższą dochodowość i niższe koszty oraz rozproszenie ryzyka inwestycyjnego w porównaniu z indywidualnym inwestowaniem na giełdzie. Fundusze stanowią także doskonałą alternatywę wobec tradycyjnych lokat długoterminowych w bankach.
Ze względu na fakt, że zarządzanie funduszem inwestycyjnym jest procesem skomplikowanym, wymagającym podjęcia wielu różnych czynności - m.in.: związanych z przechowywaniem aktywów funduszu, podejmowaniem decyzji inwestycyjnych, rozliczaniem transakcji dotyczących aktywów funduszu, wyceną aktywów funduszu, ustalaniem wartości aktywów przypadających na jednostkę uczestnictwa lub certyfikat inwestycyjny, prowadzeniem rejestru uczestników funduszu, dystrybucją jednostek uczestnictwa, czy też emitowaniem certyfikatów inwestycyjnych, w obsługę funduszu jest zaangażowanych kilka podmiotów działalność, których teraz chciałbym usystematyzować. Zapewniają one prawidłowe funkcjonowanie funduszy, a należą do nich:
· Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych
· Depozytariusz
· Agent transferowy
· Dystrybutorzy jednostek uczestnictwa[4]
Towarzystwo funduszy inwestycyjnych jest jedynym podmiotem, który jest uprawniony do tworzenia funduszy inwestycyjnych, zarządzania tymi funduszami oraz reprezentowania ich w stosunkach z osobami trzecimi. Innymi słowy, towarzystwo podejmuje wszelkie działania konieczne dla prawidłowego funkcjonowania funduszu. Zaliczają się do nich np.: podejmowanie decyzji inwestycyjnych i ich realizacja, prowadzenie księgowości funduszu.
Niezbędnym warunkiem prowadzenia przez towarzystwo działalności jest uzyskanie zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.
Towarzystwo funduszy inwestycyjnych prowadzi działalność w formie spółki akcyjnej z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Towarzystwo jest jednocześnie z mocy ustawy organem każdego utworzonego przez siebie funduszu.[5]
Ze względu na przedmiot działalności towarzystwa, powinno ono dysponować odpowiednimi kapitałami niezbędnymi do utworzenia funduszy inwestycyjnych i prawidłowego zarządzania tymi funduszami. Ustawa o funduszach inwestycyjnych wprowadza surowsze wymagania, co do wysokości kapitału zakładowego towarzystwa funduszy inwestycyjnych niż w przypadku zwykłej spółki akcyjnej. Kapitał zakładowy towarzystwa zarządzającego jednym funduszem inwestycyjnym musi wynosić, co najmniej 3.000.000 zł. Jeżeli towarzystwo ma zarządzać więcej niż jednym funduszem, kwota ta ulega powiększeniu o 1.000.000 zł na każdy kolejny fundusz. Takie uregulowanie ma na celu zapewnienie wypłacalności towarzystwa i tym samym ochronę uczestników funduszy tworzonych przez to towarzystwo.[6]
Ponadto, w celu ochrony interesów uczestników funduszu, w ustawie o funduszach inwestycyjnych został zawarty przepis określający zakres odpowiedzialności towarzystwa wobec uczestników funduszu. Zgodnie z tym przepisem, towarzystwo odpowiada wobec uczestników funduszu za wszelkie szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem swych obowiązków w zakresie zarządzania funduszem i jego reprezentacji, chyba, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków spowodowane jest okolicznościami, za które towarzystwo odpowiedzialności nie ponosi.
Jednocześnie ustawa określiła, że powierzenie przez towarzystwo wykonywania niektórych obowiązków osobie trzeciej nie ogranicza odpowiedzialności towarzystwa.
Oznacza to, że fakt złożenia zlecenia przez towarzystwo domowi maklerskiemu zarządzania portfelem inwestycyjnym funduszu lub jego częścią nie zwalnia towarzystwa z odpowiedzialności wobec uczestników funduszu za szkody z tytułu niewłaściwego zarządzania portfelem inwestycyjnym funduszu.
Ponadto ustawa jednoznacznie określiła, że za szkody z tytułu niewłaściwego zarządzania funduszem przez towarzystwo, fundusz inwestycyjny nie ponosi odpowiedzialności.
...
apd61