Irokezi w XVIII wieku
Nazwa grupy etnicznej lub plemienia: Iroquois (Aár-o-kwoi). Nazwa ta pochodzi od algonkińskiej nazwy Irinakhoiw - "Prawdziwe Żmije". Nazwa własna Irokezów to Haudenosaunee (Lud Długiego Domu).
Polska nazwa: Irokezi, Liga Irokezów
Języki: irokeskie należące do fyli makrosiouańskiej.
Krótka charakterystyka: liga plemion (Mohawków, Oneidów, Onandagów, Kajugów i Seneków, a od 1712 także Tuscarora) - Indian Ameryki Północnej zamieszkujących tereny na wschód od Wielkich Jezior i na południe od Rzeki Św. Wawrzyńca, czyli północną cześć stanów Nowy Jork, Penslylwanii i Maine, niemal cały stan Vermont oraz południowe obszary kanadyjskich prowincji Quebec i Ontario.
Sławne postaci: Hiawatha, Joseph Brant
Według legend, zjednoczenia zwalczających się wcześniej plemion dokonał wódz Mohawków Hiawatha w początkach XV wieku. Ligą kierowała rada pięćdziesięciu wodzów reprezentujących poszczególne plemiona. Słowo Irokez pochodzi z języka algonkińskiego, w którym oznacza „wąż” lub „przerażający człowiek”.
Irokezi stworzyli jedną z najbardziej zaawansowanych cywilizacyjnie kultur Indian Ameryki Północnej. Prowadzili osiadły tryb życia i swą gospodarkę, do czasu przybycia Europejczyków, opierali na rolnictwie. Uprawiali kilka odmian kukurydzy fasolę i dynię. Posługiwali się sprawnie metodą wyrębu i wypalania. Mieszkali w tzw. długich domach, (longhouse), które mogły pomieścić kilka rodzin.
Irokezi porywali kobiety sąsiednich plemion na żony i dzieci do adopcji.
Na roli pracowały kobiety, podczas gdy mężczyźni zajmowali się polowaniami i wojowaniem. Znani byli jako znakomici i bezlitośni wojownicy. Kobiety Irokezów miały wysoki status społeczny i do nich należał wybór rady plemiennej.
W chwili, gdy zasoby środowiska Mohikanów uległy wyczerpaniu wskutek intensywnych polowań, Holendrzy z Nowej Holandii zwrócili swe zainteresowania w kierunku handlu z Irokezami. Irokezi rozpoczęli intensywne polowania by zaspokoić popyt. Tereny ich nie były jednak zbyt bogate w zwierzynę. Rozpoczęli więc rozszerzanie strefy swych wpływów na północ, na plemiona Huron i Ottawa (w XVI-XVII wieku Huroni byli potęgą traperską). Częściowo siłą, częściowo niezbyt korzystnymi dla tych drugich umowami handlowymi, Irokezi przejęli kontrolę i zdominowali handel skórami. Sytuację skomplikowało pojawienie się Francuzów i powstanie Nowej Francji. Francuzi nie tylko roztoczyli opiekę nad Indianami z północy, lecz także włączyli ich w swój system ekonomiczny, na dużo lepszych warunkach niż zapewniali to Irokezi. Wynikiem tego była długoletnia wojna pomiędzy Irokezami i Francuzami tzw. wojna bobrowa, w której udział brali także indiańscy sprzymierzeńcy Francuzów. W wyniku tych zmagań plemię Huron uległo niemal całkowitej eksterminacji. Konflikt francusko-irokeski zakończył się w 1701 wraz z podpisaniem tzw. wieczystego pokoju pomiędzy stronami. Irokezi, tracąc tereny handlowe na północy, rozpoczęli poszukiwanie nowych na zachodzie. Z czasem podporządkowali sobie ekonomicznie tereny na południe od Wielkich Jezior aż po Missisipi. Przez cały XVIII wiek Irokezi roztropnie pozostali neutralni w czasie szeregu konfliktów pomiędzy Wielką Brytanią a Francję o dominację w Ameryce Północnej. Ze swych ziem zostali wyparci po amerykańskiej wojnie o niepodległość (1775-1785), kiedy to rosnące w siłę Stany Zjednoczone zmusiły ich do ucieczki na brytyjskie obszary Kanady. Schyłek potęgi Irokezów nastąpił w XIX wieku, gdy futra bobrów wyszły w Europie z mody, w związku z czym znaczenie tego handlu dla Irokezów znacznie spadło.
Grupa Irokezów w 1914 roku
Współcześnie Irokezi są jedną z bardziej tradycyjnych społeczności tubylczych Amerykanów, o silnym poczuciu własnej tożasamości. Znaczna część z nich zamieszkuje rezerwaty po obu stronach granicy USA i Kanady, gdzie po części nadal kultywują tradycje Ligi Irokezów, zachowując pewną autonomię polityczną i ekonomiczną, własną kulturę, religię oraz rewitalizując języki poszczególnych plemion.
Liczebność w roku 2000: Według danych U.S. Census Bureau, podczas spisu powszechnego w 2000 roku 45 212 obywateli USA zadeklarowało, że jest pochodzenia Iroquois a 80 822 oświadczyło, że ma pochodzenie wyłącznie lub między innymi Iroquois. Liczne grupy Irokezów mieszkają też w Kanadzie. Wielu mężczyzn chętnie zatrudnia się okresowo przy pracach wysokościowych, m.in. przy budowie mostów i wieżowców.
leopardg