PSYCHOLOGIA ROZWOJU I WYCHOWANIA
DR MICHAŁ GRYGIELSKI 6 GODZ. 21.03.2009PSYCHOLOGIA ROZWOJU I WYCHOWANIA
DR MICHAŁ GRYGIELSKI 6 GODZ. 21.03.2009
OKRES PRENATALNY-od poczęcia do narodzin. Poczęcie oznacza, że komórki genetyczne rodziców łączą się tworząc niepowtarzalny organizm dziecka.
Okres prenatalny charakteryzuje tworzenie się podstawowych narządów organizmu dziecka.
WCZESNE NIEMOWLĘCTWO- od narodzin do 2,5 mies. życia. Ten 2,5 mies. życia oznacza tworzenie się połączeń korowych i podkorowych, co umożliwia uśmiechanie się i nowe reakcje emocjonalne.
Dla okresu wczesnego niemowlęctwa charakterystyczne jest osiągnięcie harmonii ze środowiskiem.
ŚREDNIE NIEMOWLĘCTWO- od 2,5 mies. do 9 mies. życia; 7-9 mies. charakteryzuje występowanie ostrożności, rezerwa wobec tego co nowe, lęk wobec osób obcych, przywiązanie emocjonalne do osoby stale opiekującej się. W tym okresie (2,5-9) wzrasta pamięć i zdolności sensoryczne-motoryczne. Tworzą się wtedy synapsy i to powoduje, że dziecko odwzajemnia uśmiech.
7-9 mies. zmiana w zachowaniu dziecka: dziecko zaczyna zachowywać niepokój lęk wobec osób obcych; jest to osiągnięcie rozwojowe, dziecko zaczyna rozpoznawać bliskich nim się opiekujących. Punkty zwrotne, kamienie milowe.
PÓŹNE NIEMOWLĘCTWO – TO 9- 24/30 mies. życia, kiedy pojawia się język gramatyczny charakterystyczne jest myślenie symboliczne, poczucie własności samego ja.
WCZESNE DZIECIŃSTWO - 6-11/12 r. życia, kiedy następuje dojrzewanie płciowe i zamyka okres średniego dzieciństwa. Okres ten charakteryzują zajęcia w grupie rówieśniczej, gry oparte na regułach i systematyczne uczenie się.
OKRES ADOLESCENCJI 11/12 – 19/21 r. życia, kiedy następuje podjęcie pełnej odpowiedzialności za siebie oraz odpowiedzialności za wychowanie nowego pokolenia. Charakteryzuje go integracja własnej tożsamości, myślenie formalne, aktywność społeczna uwzględnia płeć.
OKRES DOROSŁOŚCI:
-Wczesna 21/40 r. życia charakteryzuje ją przyjęcie specyficznych, określonych celów życiowych.
-Średnia dorosłość (wiek średni/ środek życia) 40 - 65 r. życia do przejścia na emeryturę, charakteryzuje dokonywanie retrospekcji własnego życia i modyfikowanie własnych planów na dalsze życie.
Późna dorosłość pow. 65 r. życia – dystansowanie się wobec koncentracji na własnych osiągnięciach.
ZMIANY ROZWOJOWE: charakterystyka – jest jednokierunkowa, nieodwracalna, trwała.
1)Jeśli mówimy o JEDNOKIERUNKOWOŚCI ZMIAN ROZWOJOWYCH oznacza, że zachodzące zmiany są stopniowym zbliżeniem się do pewnego oddalonego stanu optymalnego i poszczególne etapy rozwoju są kolejnymi krokami na tej drodze. Każdy z nich stanowi konsekwencję następnego.
2) PROGRESYWNOŚĆ –oznacza, że każda z kolejnych faz przemian charakteryzuje się wyższością w stosunku do poprzednich. Rozwój w tym znaczeniu jest synonimem postępu.
3) CIĄGŁOŚĆ –( ustawiczność ) rozwoju – zmiany są nieustanne, dokonują się w ciągu całego życia człowieka .
4) SĄ UWARUNKOWANE CZYNNIKAMI ŚRODOWO-KULTUROWYMI. Cechą zmian rozwojowych jest uwarunkowanie czynnikami środowiskowo-kulturowymi.
ROZWÓJ – proces stosunkowo długo-trwały w toku, którego dokonują się kierunkowe, prawidłowe, w sposób uporządkowany i zgodny następujące po sobie zmiany prowadzące od form i stanów prostszych, niższych do form wyższych lepiej zorganizowanych.
Istotą rozwoju są zmiany. Psychologia rozwojowa zajmuje się ontogenezą od chwili poczęcia aż do śmierci., bada zarówno postęp jak i regres.
RODZAJE ZMIAN ROZWOJOWYCH
3 KRYTERIA WYODRĘBNIANIA ZMIAN ROZWOJOWYCH
1) Dotyczy czasu dokonywania się zmian , długość trwania tych zmian. Wyróżniamy tutaj ONTOGENEZĘ – oznacza całokształt zmian dokonujących się w psychice i zachowaniu się człowieka w toku życia indywidualnego. Przedmiotem ontogenezy jest rozwój jednostki od stadium zarodkowego do dalszego kresu życia (wzrastanie, uczenie się socjalizacja, wdrukowanie).
MIKROGENEZA - oznacza zmiany, które zachodzą w toku aktualnie przebiegających czynności psychicznych i sprawiają, że w miarę trwania czynności te osiągają coraz doskonalszy poziom, gdy obserwujemy coś lub rozwiązujemy zadanie
Przedmiotem psychologii rozwoju człowieka nie jest filogeneza .i ……
złożonej struktury tych zjawisk oraz procesów. Nie przejawiają się w formie zmiany jakości.
2)CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PROCESU PRZEBIEGU ZMIAN
ZMIANY ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE
ILOŚCIOWE- zmiany w parametrach, które nie naruszają organizacji
Ze zmianami ilościowymi mamy do czynienia, gdy wzrasta dana cecha np. masa ciała poszerza się słownik, zasób pamięci, wzrost liczby zapamiętanych informacji. Dotyczą także spadku np. liczby błędów, albo skracania czasu wykonywania zadania.
JAKOŚCIOWE- oznaczają przekształcanie wewnętrznej organizacji struktur czynności psychicznych i zachowań, powstawanie ich nowych jakościowo postaci. Zmiany jakościowe to zmiany o charakterze przekształceń strukturalnych są podstawą wyodrębniania okresów i stadiów rozwojowych występujących w ciągu życia. Zmiany te oznaczają, że funkcje oznacza się ……………………. Np. Funkcja grzechotania od pamięci mimowolnej do dowolnej, od egocentryzmu do allocentryzmu, od liczenia na palcach do liczenia w pamięci.
WYRÓŻNIA SIĘ RODZAJE ZMIAN ROZWOJOWYCH :
3) Kryterium dotyczy tego kogo te zmiany dotyczą np. czy mają charakter *jednostkowy;
*ponad jednostkowy .
Zmiany INTRAINDYWIDUALNE (wewnątrz jednostkowe) są to zmiany zachodzące w psychice; zachowaniu się danej jednostki; INTERINDYWIDUALNE (między osobnicze) –wspólne ludziom , występujące w sposób mniej lub bardziej podobny w większości z nich.
ZMIANY ROZWOJOWE MOGĄ MIEĆ CHARAKTER:
-wielkości-(ilościowy odpowiednik)
-proporcji zmiana wzajemnych stosunków części w obrębie całości np. ciało, proporcje między zabawą, nauką, pracą
-zanikanie dawnych właściwości np. zębów mlecznych , zanikanie raczkowania, gaworzenia.
-nabywanie nowych właściwości……….
RODZAJE ZMIAN ROZWOJOWYCH WYRÓŻNIANYCH PRZEZ HELLEN BEE:
1)ZMIANY UNIWERSALNE- podlegają im wszyscy ludzie w danej warstwie, grupie wiekowej. Są determinowane biologicznymi procesami dojrzewania i jakością otoczenia fizycznego obejmującego środowisko geograficzne i jego konsekwencje . Występują powszechnie i na całym świecie i w całej historii, są uwarunkowane biologicznymi procesami.
2)ZMIANY WSPÓLNE –to takie zmiany , którym podlegają ludzie podzielający podobne doświadczenie i przeżycia, a więc jest to efekt wpływu środowiska społeczno-kulturowego ; ludzie ci tworzą grupę pokoleniową (kohort) ,pokolenie. Zmiany wspólne są wynikiem pewnych charakterystycznych ……………… grupy ludzi o podobnych doświadczeniach , żyjących w tym samym czasie i miejscu Np. pokolenie ”68 r. we Francji , „baby bomers” komers Ameryce, pokolenie „ JP II < ważne w metodologii badań nad rozwojem.
3) ZMIANY INDYWIDUALNE dotyczą jednostek efektu specyficznych zdarzeń życiowych. Zdarzeń NIEPUNKTUALNYCH w sensie biologicznym opóźnienie lub przyspieszenie dojrzewania , w sensie społecznym – znacznie wyższe niż posiadane kompetencje, co pociąga za sobą wyższe wymagania lub niższe i wymagania wobec tej osoby są niższe . To co powoduje ,że coś dobrego się wydarzyło i jesteśmy w czymś lepsi od np. rówieśników, ale to pociąga za sobą wzrost kompetencji.
Zdarzenia TRAUMATYCZNE - urazowe np. śmierć bliskiej osoby , wypadek, kataklizm. To co powoduje negatywne doświadczenia; ale może to traumatyczne mieć pozytywne konsekwencje.
POJĘCIE ROZWOJU WG. SPENCERA HERBART
Pod koniec XIX w. wprowadził trzy pojęcia
ROZWÓJ:
1)DYFERENCJACJA
2)PORZĄDKOWANIE
3)INTEGRACJA
1)DYFERENCJACJA- zmiany o charakterze ilościowym, obejmuje wzrost, przyrost, pojawianie się nowych elementów.
2-3) – zmiany o charakterze jakościowym , przekształcenie czegoś w coś ,osiąganie nowej jakości, czy też przechodzenie do nowej p[ostaci.
Przebieg procesu rozwoju jako cykl pojawiających się przechodzących po sobie 1,2,3.
Obszary rozwoju : czego mogą dotyczyć zmiany
I) Poziom zmian zachowania (poziom behawioralny)- zmiany które dotyczą przejawów temperamentu, wytrwałości, czasu reakcji, wytrzymałości.
II) Poziom zmian struktur psychicznych – obejmuje zdolności twórcze, uwaga dowolna, siła motywacji, poznawczo-emocjonalno-motywacyjny.
III) Poziom zmian osobowości-odnosi się do takich cech jak potrzeba znaczenia, tendencje osobowościowe, aspiracje, poczucie własnej wartości.
IV) Poziom społeczny – zmiana relacji osoba-otoczenie dotyczy: zmiany pozycji w grupie, zakres władzy, umiejętności interpersonalne, wrażliwość interpersonalna.
CZYNNIKI ROZWOJU: DLACZEGO CZŁOWIEK SIĘ ROZWIJA? CO POWODUJE ZMIANY?
Teoria 4 czynników obejmująca
I) genetyczne uwarunkowania rozwoju
II) środowiskowe, ekologiczne uwarunkowania rozwoju
III) nauczanie i wychowanie jako wyznacznik rozwoju czyli czynniki przyczynowe
IV) aktywność własna jako wyznacznik rozwoju
TE CZYNNIKI MOŻNA PRZEDSTAWIĆ WG. POJĘCIA ZEGARA
1)Zegar biologiczny
2)Zegar środowiskowy
3)
4)
Przyjmowanych założeń teoretycznych wynika , który z tych czynników jest główny
RÓŻNE KONCEPCJE:
Np. Marii Przetacznikowej – przedstawia:
Wyróżnia się czynniki ze względu na charakter ich wpływu:
1) uwarunkowania rozwoju – wyposażenie genetyczne , (zegar biologiczny), środowisko społeczne (zegar społeczny)
2) wyznaczniki rozwoju: są to socjalizacja i edukacja oraz własna aktywność rozwoju
Interakcja (1-2) między nimi prowadzi do rozwoju osoby. Rozwój osoby dokonuje się pod ich wpływem.
KONCEPTUALIZACJA CZYNNIKÓW obejmujący rozwój jako efekt interakcji między dojrzewaniem a uczeniem się . Dojrzewanie obejmuje zmiany neurofizjologiczne i somatyczne. Uczenie się – obejmuje przekaz społeczny (efekt socjalizacji i edukacji) i doświadczenie > pochodzi z aktywności własnej .
· NIESPECYFICZNY – oznacza ,że interakcje społeczne prowadzą do stanu pobudzenia rozwijającej się osoby, a ten stan pobudzenia stymuluje rozwój mózgu, a w rezultacie jednostka może przejść na następny poziom dojrzewania. Każdej osobie wystarczy jakieś minimum pobudzenia.
· SPECYFICZNY –wiąże się z różnymi środowiskami socjalizacyjnymi i edukacyjnymi w jakich przebiega rozwój człowieka i polega na zachęcaniu określonych form aktywności , dzięki czemu jednostka nabywa wiedzę i umiejętności w jakimś obszarze kompetencji.
KIERUNKI ROZWOJU PSYCHICZNEGO ANNA MATCZAK WYRÓŻNIA 2 KIERUNKI :
*OBIEKTYWIZACJA POZNANIA – oznacza że człowiek ujmuje poznawczo rzeczywistość coraz wierniej i dokładniej w sposób coraz bardziej niezależny od relacji w jakich pozostaje z otoczeniem. Z czasem w coraz większym stopniu potrafi wyodrębnić się w zachowaniu dystansu właściwego tzw. Niezależnemu obserwatorowi………………………. W sensie poznawczym………………………
…………………………………………………………………………………………..
*AUTONOMIZACJA DZIAŁANIA oznacza, że w coraz większym stopniu jest ona sterowana (bez pośredniego nacisku) wewnętrznie, uniezależniając się od wszelkiego rodzaju nacisków czynników zewnętrznych.
Dziecko jedynie reaguje na bodźce (uśmiecha się na widok matki) reaktywne……………
…………………………………………………………………………………………….
Występują we wszystkich okresach rozwoju, z czasem przestają dominować . Zmniejsza się w rozwoju udział o charakterze reaktywnym i nie są determinowane………………………………………………………………………..
Doświadczenie to staje się wewnętrznym czynnikiem, który modyfikuje nasze reagowanie na bodźce .Jednocześnie………………………………………obok zachowań reaktywnych pojawiają się działania celowe . Coraz mniej inspirowane z zewnątrz , natomiast są podejmowane z własnej inicjatywy.
Wzrasta przy tym konsekwencja ,z jaką są realizowane cele działania i odporność na decydujący wpływ czynników sytuacyjnych.
Autonomizacja działania oznacza ,że w coraz większym stopniu jest ono sterowane wewnętrznie uniezależniając się od bezpośredniego nacisku czynników zewnętrznych zmniejsza się………………………………………………………………….. Natomiast, uzyskuje ono charakter celowy dowolny i kontrolowany.
PODEJŚCIA DO BADAŃ ROZWOJU :
WYRÓŻNIA SIĘ :
I)PODEJŚCIE DIACHRONICZNE – obserwujemy zmiany rozwojowe w wyróżnionym obszarze funkcjonowania np. mowy, percepcji, samooceny, zachodzące w określonym czasie, w jakimś przedziale czasowym. To podejście umożliwia dokonywanie opisu tj. tempo, dynamika, rytm, zmiana.
II)PODEJŚCIE SYNCHRONICZNO-FUNKCJONALNE- polega na dokonaniu analizy zmian ujawniających się jednocześnie w kilku obszarach funkcjonowania, w danym odcinku czasu. To podejście pozwala na formułowanie hipotez, co do kierunku i celu dokonujących się przemian np. jak poszczególne zmiany w jednej dziedzinie wpływają na funkcjonowanie w innej dziedzinie. Znaczenie ma również rozwój emocjonalny na rozwój np. poznawczy, a to na rozwój mowy i.t.p.
Strategie badawcze stosowane w psychologii rozwoju człowieka
W badaniach, których nie mają charakteru eksperymentalnego, stosujemy strategie badań:
* PROGRESYWNYCH- polega na badaniu grup ludzi w różnym wieku i porównywaniu pozyskanych wyników. Charakterystyczne jest to, że każda osoba badana jest tylko raz , badacz otrzymuje wyniki od osób w różnym wieku ; zaletą jest to , że nie wymaga wielkiego nakładu czasu . Ma wadę- badacz nie kontroluje, w jakie interakcje wchodzące ze sobą, zmienne psychologiczne każdej z porównywanych grup do momentu badań, a także w ich trakcie.
* PODŁUŻNYCH- polega na tym , że przeprowadza się badania tej samej grupy ludzi w kolejnych odstępach czasu . Badacz uzyskuje, od tej samej grupy osób kilka …………….. które, ze sobą porównuje . Zaletą podstawową jest możliwość monitorowania zmian w obrębie badanej cechy i określenie charakteru zmian w obrębie tej cechy; jaki charakter mają te zmiany, a także strategia ta daje możliwość rejestrowania obserwowanej ciągłości zmian lub jej zmian. Wadą jest kilkakrotne wykonywanie pomiarów, jest czasochłonne i kosztowne oraz istnieje możliwość zniekształcania obrazu danej właściwości. Wada polega na tym , że trudno jest utrzymać początkową liczebność grupy, przy przeprowadzanych badaniach. Wchodzenie badanych w interakcje z osobą badającą i z innymi badanymi.
* SEKWENCYJNE – POLEGA NA ZBIERANIU DANYCH OD CO NAJMNIEJ 2 RÓŻNYCH GRUP, POKOLENIOWYCH BADANYCH W NIE MNIEJ NIŻ DWÓCH ODCINKACH CZASU. Przykładem badań są badania ukośne- są to badania kilku grup pokoleniowych, w tym samym wieku, ale w różnym czasie.
BADANIA EKSPERYMENTALNE :
EKSPERYMENT- metoda , w której obserwację określonych zachowań przeprowadza się w systematycznie zmienianych warunkach, warunkach osoby badane przydziela się losowo , odpowiednio do poszczególnych grup(warunków) min. Do grupy eksperymentalnej i kontrolnej .Zaletą jest sprawdzanie precyzyjne formułowanie hipotez w ……………………………………………………………………………….. a także możliwość badań szczegółowych
Zaleta- możliwe jest badanie szczegółowych zjawisk w kategoriach przyczynowo- skutkowych.
ZWIĄZEK PRZYCZYNOWO SKUTKOWY NIE OZNACZA, ŻE WYSTĄPI GDY WYSTĄPI COŚ RAZEM.
WADY BADANIA EKSPERYMENTALNEGO:
*trudno badać w długim przedziale czasowym
* mogą być trudności w losowym doborze osób
*ograniczenia mają charakter etyczny
*trudności techniczne
PROCEDURA BADAŃ KORELACYJNYCH- obserwuje się współwystępowanie zmiennych i na tej podstawie wnioskuje o związku między tymi zmiennymi.
Charakterystyczne jest to, że nie manipuluje się wartościami zmiennymi; badania te pozwalają na wyciąganie wniosków przyczynowo skutkowych.
METODY POMIARU ZMIENNYCH:
Można podzielić na:
I) heurystyczne – mają na celu poznanie ogólnych prawidłowości w odniesieniu do zmian rozwojowych w ciągu życia (metody badawcze)
II) diagnostyczne – służą do opisu zachowania się jednostki w danym okresie życia. Dane uzyskiwane mogą być wykorzystywane do pomiaru indywidualnych właściwości, ale także do celów naukowych.
III) Metoda kliniczna jest, stosowana w celu dotarcia do przebiegu czynności umysłowych , a także sposobów myślenia rozumowania dziecka postawionego przed zadaniem.
INNE METODY :
*OBSERWACJA – która jest świadomym systematycznym, planowe obserwowanie zachowań ……………. Bez podejmowania prób, aby je zakłócić. Jest zbieraniem danych bez zastosowania laboratorium
*ROZMOWA- proces komunikacji językowej między psychologiem, a osobą badaną , w której psycholog swoimi celowo formułowanymi pytaniami przyczynia się do uzyskania informacji o faktach z życia osoby badanej , o jej dawnych lub aktualnych przeżyciach związanych z tymi faktami ..
*WYWIAD – to rodzaj rozmowy w której różnym osobom są zadawane identyczne pytania w ustalonej kolejności . Odpowiedzi są precyzyjnie rejestrowane, a pytania i odpowiedzi nie odnoszą się do osoby badanej bezpośrednio, nie dotyczą faktów z jej życia.
*ANKIETA – jest metodą zbierania informacji od dużej liczby osób , a więc ma zastosowanie heurystyczne. Jest to zestawienie pytań wymagające pisemnej odpowiedzi w formie swobodnej wypowiedzi, albo wyboru niektórych dołączonych alternatyw , odpowiedzi służących uzyskaniu informacji posiadanych przez respondentów.
*KWESTIONARIUSZ OPISOWY- (lub do opisu siebie ), to zestaw pytań zamkniętych w formie pisemnej z podanymi na nie alternatywami , odpowiednimi dla respondenta .
Stosowany w celu uzyskania indywidualnych odpowiedzi
*TEST PSYCHOLOGICZNY – to badanie czynności lub narzędzie pomiaru służące do ustalenia o ile wielkość natężenia danej cechy – badanej osoby- odbiega od wartości przeciętnych w danej grupie (rzetelność ,trafność- bada to co ma badać ; test bada jakąś zmienną z wymaganą dokładnością -rzetelność to wartość diagnostyczna_).
CECHY PODEJŚCIA OBIEKTYWNEGO: poznawaniu rozwoju psychicznego człowieka :
- krytyczne korzystanie z teorii naukowych
- świadomość zmienności naukowych
-analiza danych empirycznych( precyzyjny opis badanej grupy – oznacza właściwości istotne np. wiek, płeć, środowisko, jak występowały w tej grupie badawczej,; korzystanie z grup kontrolnych- porównawczych).
-stosowanie trafnych i rzetelnych metod badań
- powtarzalność badań i uzyskiwanych wyników
- kontrolowanie czynników zakłócających proces zbierania i analizy danych.
1)Jeśli mówimy o JEDNOKIERUNKOWOŚCI ZMIAN ROZWOJOWYCH oznacza, że zachodzące zmiany są stopniowym zbliżeniem się do pewnego oddalonego st...
mpwjs