notatki obszerne.doc

Dydaktyka jest nauką o nauczaniu i uczeniu się, jej przedmiot stanowi nauczanie i uczenie się.  Dydaktyka jest nauką o kształceniu.

Dydaktyka to nauka o celach, treściach, metodach i środkach i organizacji.

GŁÓWNE POJĘCIA DYDAKTYKI 

Nauczanie – planowe, świadome, systematyczne współdziałanie nauczyciela i ucznia, polegające na wywołaniu określonych zmian w wiedzy, umiejętnościach, sprawnościach i nawykach uczniów ( w osobowości ucznia).

Uczenie się – działanie świadome, planowe i zamierzone, w toku którego cele, środki, metody, warunki kształcenia ustala sam uczący się podmiot.

Kształcenie – ogół zamierzonych planowych czynności i działań nauczania i uczenia się.

Wykształcenie – rezultat kształcenia.

Samokształcenie – działanie świadome, samorzutne podmiotu, skierowane na samego siebie, którego środki, metody i warunki ustala sam przedmiot, które prowadzi do nabywania samego siebie. Jest procesem samorzutnym i dynamicznym czyli ciągłym, bo po osiągnięciu jednego celu sięgamy po następny.

Samouctwo - jest to samodzielne uzupełnianie własnego wykształcenia w przypadku gdy nie dopełniła tego szkołą ( brak dynamiki, douczenie – podstawa uzupełnienia wiedzy do egzaminów)

System dydaktyczny (model kształcenia, model działający )- to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia ( elementy: cel, podmiot, przedmiot, metody, środki,  warunki i rezultaty).

OKOŃ W. – cel ogólny
Podstawowym celem kształcenia ogólnego jest opanowanie przez uczniów określonego systemu wiadomości i umiejętności.

W tak rozumianym kształceniu ogólnym wyróżniamy dwie strony:

- rzeczową (obiektywną - poznawanie świata obiektywnego i zdobycia sprawności umożliwiających przeobrażenie otaczającej rzeczywistości)

- osobowościową (podmiotową - poznawanie samego siebie oraz zdobycie sprawności, które umożliwiają rozwój i doskonalenie własnej osobowości)

W harmonijnym procesie kształcenia obie strony są ze sobą integralnie związane
Kształcenie ogólne rozpatrywane od strony rzeczowej (obiektywnej):
1) opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce,
2) ogólne przygotowanie uczniów do działalności praktycznej,
3) kształtowanie u uczniów przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako swoistej całości.

od strony osobowościowej (podmiotowej):
1) ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych,
2) kształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań i zamiłowań uczniów,
3) wdrożenie do samoedukacji.

DENEK K. – cel szczegółowy (operacyjny)
Szczegółowym celom edukacji systematycznej w szkole podstawowej nadaje się postać operacyjną – są to opisy zachowań uczniów, określające to, co uczniowie potrafią robić po zakończeniu lekcji, a czego, jak się zakłada, nie umieli oni wykonać przedtem. Chodzi tu zatem o efekty działań uczniów wyrażone w kategoriach ich zachowania się.

Cechy konstytutywne celów edukacji

(konstytutywny - stanowiący podstawę, główny składnik czego):
- dostrzegalny, rozróżnialny i określony w taki sposób, by można ustalić stan jego realizacji;

- wykonalny, możliwy do osiągnięcia w określonym czasie;
- logiczny – nie zawierający wewnętrznych sprzeczności;
- rzeczowy i precyzyjny, przedstawiający syntetyczny opis tego, co chcemy osiągnąć;

- wymierny;

PALKA ST. – budowa celu szczegółowego
Każdy cel szczegółowy powinien składać się z trzech elementów:
1. opisu sytuacji, w której uczeń będzie manifestował zmiany w swoich zachowaniach,
2. pojęć określających planowane zmiany w zachowaniach,
3. pojęć kwalifikacyjnych (norm), które dokładnie określają, jakie minimalne zmiany w zachowaniach ucznia można już uznać jako realizację celu;

Oto  przykład konstrukcji szczegółowej celu:

1.       obserwując rysunek typowej komórki

2.       uczeń powinien umieć nazwać najważniejsze jej  składniki

3.       Cel można uznać za osiągnięty, jeśli uczeń potrafi poprawnie nazwać osiem spośród niżej wymienionych składników komórki: błona, mitochondria, retikulum, jądro, jąderko, centrosom, lizosom, aparat Golgiego, błona jądra, cytoplazma, wakuole.

Źródła celów wg Denka

1.       system wartości,

2.       przyjęta koncepcja człowieka,

3.       ideologia społeczna,

4.       potrzeby rozwojowe dzieci i młodzieży, ich pragnienia i oczekiwania,

5.   wskazania społecznej nauki Kościoła,

Źródła celów kształcenia wg  Nalaskowskiego

1.       źródła filozoficzne

2.       źródła społeczne

3.       źródła historyczne

OPERACJONALIZACJA CELÓW  to zamiana celu ogólnego na (równoważny)zbiór celów operacyjnych.
Cele ogólne kształcenia i cele operacyjne nie stanowią światów odrębnych - granica między nimi jest płynna - zdarza się, że zamieniamy cel ogólny na (równoważny) zbiór celów operacyjnych, czyli dokonujemy OPERACJONALIZACJI CELU.
Operacjonalizacja celów kształcenia jest zabiegiem niezbędnym. Cele ogólne są formułowane po to, aby wytyczyć kierunek pracy szkoły (programy nauczania, plany dydaktyczno-wychowawcze). Aby ich realizacja nie zawisła w próżni, trzeba je sprecyzować, uszczegółowić i skonkretyzować - te właśnie procesy składają się na operacjonalizację celów kształcenia, która jest zabiegiem trudnym - wymaga dobrej znajomości zewnętrznych i wewnętrznych warunków kształcenia oraz precyzji językowej i wyobraźni.
Procedura (poniżej) operacjonalizacji celów kształcenia może pomóc nauczycielowi w tym procesie i zwiększa jego samokontrolę.

ETAPY                                                        TECHNIKI POMOCNICZE

1. Zapisanie celu w postaci ogólnej                                                        -

2. Intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel                            A. Wyobrażenie populacji wzorcowej

3. Luźne zapisy celów operacyjnych                                          B. Burza mózgów

4. Selekcja luźnych zapisów                                                        C. Próba inscenizacji

5. Klasyfikacja luźnych zapisów                                          D. Wykorzystanie taksonomii celów kształcenia

6. Sformułowanie celów operacyjnych                                          E. Próba komunikacji

7. Sprawdzenie celów operacyjnych                                          F. Egzamin pomyślany

8. Ewentualne powtórzenie etapów 2-7                                          G. (techniki A-F)

GALLOWAY Ch., KRUSZEWSKI K. – taksonomia celów kształcenia.
Taksonomia celów kształcenia to wszelkie cele dydaktyczne dotyczące uczenia się w szkole opisane w kategoriach hierarchicznie uporządkowanego schematu klasyfikacyjnego. Hierarchiczność taksonomii polega na tym, że wyższe kategorie mieszczą w sobie kategorie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego mówi nam, że cel niższy został także osiągnięty.
Za pomocą tej taksonomii można sklasyfikować trzy główne typy zachowania ludzkiego:
* poznawcze (myślące formy zachowania) - „Czy uczeń potrafi to wykonać?”,
* emocjonalne (postawy, przekonania, wartości) - „Czy uczeń chce to wykonać?”,
* psychomotoryczne (ruchy ciała) - „Czy uczeń potrafi to wykonać?”.
_________________________ uczenie się szkolne _________________ ________________

                  ↓                                                                  ↓                                                                                          ↓

SFERA POZNAWCZA                                     SFERA EMOCJONALNA                        SFERA PSYCHOMOTORYCZNA

1.00 Wiedza                                          1.0 Recepcja                                                    1.00 Czynności odruchowe

2.00 Zrozumienie                            2.0 Reagowanie                                                    2.00 Ruchy podstawowe

3.00 Zastosowanie                            3.0 Wartościowanie                                      3.00 Umiejętności percepcyjne

4.00 Analiza                                          4.0 Organizowanie                                      4.00 Umiejętności fizyczne

5.00 Synteza                                          5.0 Charakteryzowanie                                      5.00 Ruchy wyćwiczone

6.00 Ocena                                                                                                            6.00 Komunikowanie się bezsłowne

Każde zachowanie zawiera komponenty pochodzące ze wszystkich sfer - poszczególne sfery w dużym stopniu zachodzą na siebie - żaden cel szczegółowy nie będzie nigdy wyłącznie poznawczym, emocjonalnym czy psychomotorycznym, lecz zawsze będzie zawierał elementy dwóch lub więcej sfer. Wszystkie cele szczegółowe dotyczą zarówno tego, aby uczeń potrafił coś zrobić (aspekt poznawczy lub psychomotoryczny), jak i tego, aby miał on poczucie (aspekt emocjonalny) zdolności zrobienia tego.

Metoda pochodzi od grec. Słowa methodos co znaczy badanie, droga dochodzenia do prawdy.

METODY NAUCZANIA – systematycznie, celowo, wypracowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych.

METODY A INNE ELEMENTY SYTEMU DYDAKTYCZNEGO

(Metody uzależnione są od wieku uczniów, przedmiotów nauki szkolnej, celów i zadań pracy wychowawczo – dydaktycznej i organizacji środków , którymi zamierza się posłużyć nauczyciel.)

Cel jest nadrzędny w stosunku do innych elementów systemu.

Nauczyciel jako podmiot kształcenia musi dobierać metody ze względu na wiek ucznia, zainteresowania i formy aktywności.

Uczeń jako przedmiot kształcenia – metody muszą być podporządkowane uczniowi.

Warunki powinny być optymalne (należy je tak dostosować, aby korzystać ze wszystkich metod)

Środki – powinny być dostosowane do metod

Rezultaty są uzależnione od metod (chodzi o to, aby osiągnąć cel)

METODY KSZTAŁCENIA (Okoń) – jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian osobowości uczniów.

WG. OKONIA - (podział metod)

I.        metody asymilacji wiedzy, zwane podającymi, słownymi – oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym:

a)       pogadanka – rozmowa nauczyciela z uczniem, gdzie nauczyciel zna odpowiedź, ma potrójne zastosowanie: wstępna, przedstawiająca nowe wiadomości, utrwalająca

b)       dyskusja – wymiana zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko uczniami, odbicie poglądów własnych lub odwołanie się do poglądów innych osób, odmienność stanowisk. Odmiany dyskusji: wspólne rozwiązywanie problemów, kształtowanie przekonań młodzieży, uzupełnienie własnej wiedzy

c)       wykład – bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości. Sztuka wykładania – wiązanie treści wykładu z życiem, trafne przykłady, staranne wysławianie się, logiczna całość, systematyczna treść. Typy wykładów: konwencjonalny (treść przekazywana bezpośrednio w gotowej do zapamiętania postaci), problemowy (problem naukowy lub praktyczny), konwersatoryjny (przeplatanie fragmentów mówionych z wypowiedziami słuchaczy lub zadaniami teoretycznymi czy praktycznymi)

d)       opis – wydarzenia historyczne, urządzenia techniczne, opis krajobrazu, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie przedmiotu lub rysunku

e)       opowiadanie – przedstawienie akcji przebiegającej w określonym czasie, przedstawienie biografii, wypraw geograficznych, odkryć naukowych

f)        praca z książką – opanowanie sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych (czasopism, radio, telewizja, nagrania). Sposoby: uczenie się z podręcznika, sporządzanie notatek i posługiwanie się lekturą uzupełniającą. 

II.      metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów. Umożliwiają funkcjonowanie wiedzy biernej, przekształcając ją w wiedzę czynną oraz sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Poziomy poznania: konkretów, modeli i teorii.

a) klasyczna metoda problemowa – dominacja uczenia się nad nauczaniem, cztery momenty wg Nawroczyńskiego: wytwarzanie sytuacji problemowej, formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania, weryfikacja pomysłów rozwiązania, porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach

b) metoda przypadków – polega na rozpatrzeniu przez grupę opisu jakiegoś przypadku

c) metoda sytuacyjna – wprowadzenie uczniów w jakąś złożoną sytuację

d) giełda pomysłów – zespołowe wytwarzanie pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania

e) mikronauczanie – uczenie się złożonych czynności praktycznych

f) gry dydaktyczne – wspólna cecha: pierwiastek zabawy

III.    waloryzacyjne zwane eksponującymi o dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej

               a) impresyjne- kształcenie odbywa się poprzez uczestnictwo w odbiorze dzieła np.            czytamy literaturę, oglądamy wystawę,

               b) ekspresyjne - sami uczestniczymy w wytwarzaniu

IV.   metody praktyczne – przewaga aktywności praktyczno-technicznej (na zajęciach zawodowych wychowanie przez pracę)

a)       metody ćwiczebne – usprawnienie do zadań wytwórczych

b)       metody realizacji zadań wytwórczych – bezpośrednia realizacja

WG. ZACZYŃSKIEGO

Celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania (odnosi się do rodzajów percepcji wiedzy i jej kontroli)

Zaczyński dzieli metody na

1.       przekazywania wiadomości

a.        oparte na obserwacji (pokaz)

b.       oparte na słowie (pogadanka i dyskusja; opis, opowiadanie i wykład; praca z książką)

c.        oparte na działaniu (m. laboratoryjna i m. zajęć praktycznych)

2.       utrwalenia wiadomości

a.        uczenie się na pamięć

b.       powtarzanie

c.        ćwiczenie

d.       sprawdzanie

3.       metody kontroli i oceny

a.        konwencjonalne (ustne sprawdzenie wiadomości, pisemne sprawdzenie wiadomości, praca klasowa, posługiwanie się książką)

b.       testy

c.        kontrola maszynowa - komputer = maszyna

d.       egzamin

4.       metoda nauczania programowanego

WG. KUPISIEWICZA- wyróżnił metody oparte na :

1.       słowie - wykład, opowiadanie, opis, pogadanka, dyskusja, praca z książką

2.       obserwacji (oglądowe) - pokaz, pomiar

3.       działalności praktycznej uczniów – laboratoryjna (tradycyjna i problemowa) i zajęć praktyczny...