dziecka z autyzmem
mgr Iwona Boczkowska
1
Autyzm, jako zaburzenie o nieustalonej jak dotąd etiologii ma u każdego osobnika bardzo indywidualny przebieg i niepowtarzalną symptomatologię. Niekiedy istnieje trudność w postawieniu diagnozy, co świadczy o tym, ze nieprawidłowości rozwojowe mogą mieć różny stopień głębokości i zakres, a tym samym i bardzo różnorodny charakter. Istnieją wprawdzie wspólne, charakterystyczne dla autyzmu objawy, jak choćby: lęk, zaburzenia, percepcji wzrokowej, słuchowej czy czuciowej, zaburzenia komunikacji itp., lecz te u każdej jednostki przybierać mogą różną postać i niepowtarzalną trajektorię zachowań.
Autyzm dziecięcy został opisany jako odrębna jednostka dopiero w latach czterdziestych naszego stulecia. Dzieci autystyczne przez wiele lat funkcjonowały poza dostępnymi dla innych osób, formami pomocy psychologiczno- medycznej. Dopiero w latach siedemdziesiątych, a w naszym kraju pod koniec lat osiemdziesiątych, zaczęto tworzyć odpowiedni model pomocy, przystosowany do specyficznych potrzeb osób z autyzmem.
Wyodrębnienia grupy dzieci autystycznych, jako osobnej kategorii diagnostycznej, dokonał Leo Kanner w 1943r.
Termin autyzm został już wcześniej wprowadzony w psychiatrii przez Eugeniusza Bleulera, jako określenie jednego z osiowych objawów schizofrenii. Oznaczał on zamknięcie się we własnym świecie i rozluźnienie logicznego myślenia. W piśmiennictwie polskim najczęściej używane są terminy: autyzm oraz autyzm wczesnodziecięcy. Są one zgodne z systemami klasyfikacyjnymi DSM-IV i ICD-10.
2
L. Kanner dokonując pierwszego opisu autyzmu u 11 dzieci, wyróżnił szereg cech dla tego syndromu. Do podstawowych należy zaliczyć:
- autystyczną samotność, fundamentalną cechę przejawiającą się niemożnością nawiązania kontaktu z innymi ludźmi, preferowaniem kontaktu z przedmiotami niż z ludźmi;
- pragnienie niezmienności, przejawiające się stereotypami wokalnymi i ruchowymi, spowodowanymi obsesyjnym lękiem.
Do innych cech kryterialnych zaliczył występowanie „wysepek umiejętności”, które odpowiadają za doskonałą pamięć, co świadczyć może o potencjalnych możliwościach intelektualnych tych dzieci.
Charakterystyczne cechy mowy dzieci autystycznych:
Zdrowe dziecko przyswaja sobie mowę bardzo wcześnie. Już w wieku kilku miesięcy przejawia zdolność zarówno rozumienia mowy, jak również artykułowania dźwięków. W przeciwieństwie do wczesnego rozwoju dzieci zdrowych, wiele dzieci autystycznych nie jest w stanie wyprodukować mającej znaczenie wokalizacji w okresie pierwszych dziesięciu lat życia, a czasem nawet w wieku dojrzałym. Dzieci, u których objawy autystyczne ujawniły się dopiero ok. trzydziestego miesiąca życia przechodzą typowe fazy rozwoju mowy, tzn., że udaje się im opanować podstawy systemu językowego. Ich mowa wykazuje jednak znaczne osobliwości.
Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, które najczęściej ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako rezultat zaburzenia neurologicznego, które oddziałuje na funkcje pracy mózgu. Jak podaje statystyka występuje częściej u chłopców niż u dziewczynek. Autyzm ma wpływ na rozwój mózgu w sferach rozumowania, kontaktów społecznych i porozumiewania się.
3
Dzieci i dorośli z autyzmem najczęściej mają kłopoty z komunikacją w grupie i wspólnych czynnościach. Zaburzenia utrudniają im porozumiewanie się z innymi i upośledzają stosunek do świata zewnętrznego. Chorzy mogą wykonywać te same ruchy ciała np. kołysać się, ujawniać nietypowe reakcje do ludzi lub też przywiązanie do przedmiotów, jak również sprzeciwiać się jakimkolwiek zmianom w rutynie. W niektórych przypadkach może występować agresja lub samookaleczanie się.
Rozwój mowy u dzieci z późnym autyzmem wczesnodziecięcym wyznaczają kolejno po sobie następujące fazy: okres sygnału-apelu, sygnału-jednoklasowego, sygnału dwuklasowego, swoistej mowy dziecięcej.
Mowa służy komunikacji społecznej, a mimika i gesty stanowią uzupełnienie prostych wyrażeń słownych, są adekwatne do przekazywanych treści. Ujawnienie się objawów autystycznych powoduje szybko postępujący regres mowy, a ekspresja słowna zaczyna sprowadzać się do komunikatów jednoczłonowych, które mają jeszcze wartość komunikatywną, jednak ich zakres ogranicza się jedynie do zaspokojenia aktualnie odczuwanej potrzeby. Mowę dzieci dotkniętych autyzmem charakteryzuje niewłaściwe użycie zaimków wskazujących i późne opanowanie struktur gramatycznych.
Prawidłowo rozwijające się dziecko opanowuje je przeciętnie ok. piątego roku życia, natomiast dziecko autystyczne często powyżej dziesiątego roku. Skłonność do określania siebie w trzeciej osobie liczby pojedynczej, długo utrzymujący się brak użycia zaimka „ja" to kolejna
4
typowa cecha mowy autystycznej i stanowi ona odbicie trudności określenia siebie jako indywidualnej jednostki, niemożliwość wyodrębnienia przez dziecko i dosłownego wyartykułowania własnego „ja". Rozwój umiejętności komunikacyjnych u dzieci autystycznych jest procesem złożonym, wolno postępującym, indywidualnym i nieporównywalnym. Uzależniony jest on nie tylko od stanu zdrowia dziecka, jego indywidualnych zdolności i predyspozycji, ale także od wyników oddziaływań terapeutycznych i wychowawczo- rewalidacyjnych szeroko pojętego środowiska.
Kompleksowo prowadzona terapia stwarza dziecku możliwość samodzielności, co znajduje odbicie również w jego wypowiedziach i zachowaniu.
Adam J, urodzony 2.09.1994r. Trzeci rok uczęszcza do przedszkola, od roku do przedszkola integracyjnego. Nie ma rodzeństwa. Matka chłopca lat 37, jest ekonomistką. Ojciec lat 40, technik mechanik, od kilkunastu miesięcy z przerwami przebywa za granicą. Matka utrzymuje dobre kontakty ze swoimi rodzicami i teściami.
II. PROBLEM LOGOPEDYCZNY
Problem stanowi brak mowy, umiejętności nawiązywania kontaktu z najbliższym otoczeniem oraz zaburzenia emocjonalne. Informacje uzyskałam od matki oraz nauczycielki przedszkola.
5
III. DANE KLINICZNE
l. Wywiad z matka.
Adam jest jedynym dzieckiem w rodzinie. Matka kilkakrotnie poroniła. Dziecko urodziło się w terminie przez cesarskie cięcie, ogólnie zdrowe.
Rozwój fizyczny przebiegał jednak z opóźnieniem. Pierwsze próby siadania około 10 miesiąca, stania około 17, chodzenia około 19 miesiąca. Adam nie nawiązywał kontaktu z najbliższymi osobami, nie gaworzył, co łączono z uszkodzonym słuchem lub opóźnieniem umysłowym. Chłopiec w tym okresie nie przechodził poważniejszych chorób somatycznych ani nie doznał urazów. Matkę niepokoił brak komunikatywności oraz zaburzenia emocjonalne. Przemek nie był poddany żadnej terapii. Pediatra zapisał dziecku środki uspokajające.
2. Wywiad z nauczycielką przedszkola.
Chłopiec kiedy został przyjęty do przedszkola nie nawiązywał żadnego kontaktu z nauczycielką, dziećmi czy innymi pracownikami placówki. Bawił się samotnie. Był dość sprawny fizycznie, podczas zabaw nie przewracał się. Zdaniem nauczycielki największe zaburzenia wykazywał w zakresie emocji. Reagował tylko na matkę, ale też nie zawsze. Obecnie zachowuje się podobnie. Nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, a wszelkie próby dotknięcia go, przytulenia, pogłaskania kończą się wybuchem agresji. Dziecko koncentruje się na wybranych przedmiotach, lubi dotykać ścian, wspinać się na meble i parapety okien. Ma rozwinięty zmysł równowagi, układa budowle z klocków.
6
3. Opinia psychologiczna.
Chłopiec o nietypowym rozwoju. Zasadniczo funkcjonuje na poziomie upośledzenia umysłowego. Wykazuje cechy niepokoju psychoruchowego. Odznacza się zmniejszoną wrażliwością na ból. Dostymulowuje się poprzez dostarczanie sobie wrażeń z kręgu kiwania, kręcenia i lizania. Skupia się na peryferycznych obrazach. Postrzega najczęściej przez dotyk i wodzenie palcem po obrzeżach. Nie używa mowy. Ma pozornie rozproszoną uwagę, którą skupia na wybranych przedmiotach. Wpada w agresję z powodu zmian w swoim najbliższym otoczeniu. Cechuje go brak przywiązania do najbliższych osób. Nie bawi się z rówieśnikami, izoluje się od grupy.
4. Obserwacja dziecka.
Obserwacja została przeprowadzona podczas zajęć w przedszkolu.
Wygląd zewnętrzny:
Chłopiec sprawia wrażenie zdrowego, inteligentnego dziecka, a jednocześnie rozkapryszonego i niegrzecznego. Raczej o wątłej budowie. Aktywność ruchowa:
- dziecko nadpobudliwe, czasem sprawia wrażenie usztywnionego,
- chodzi na sztywnych nogach,
- podczas zajęć z wykorzystaniem instrumentów chodzi sprawnie, podskakuje kiwając jednocześnie rękami,
- skacze po szafkach, wchodzi na parapety okien, zamyka się w szafkach,
- chowa się w ubikacji lub pomieszczeniu gospodarczym,
7
- sprawnie przechodzi przez ustawione przeszkody, omija je,
- szybko przemieszcza się z miejsca na miejsce,
- często kiwa się,
- ogólnie wykazuje nadmierną ruchliwość, wykonując wiele bezcelowych
ruchów.
Aktywność manualna:
- trzyma kredkę, kreśli kolorowania, obrysowuje palcami drugą rękę,
- bierze samochód, rzuca nim o podłogę,
- przekłada między palcami wstążkę,
- często zaciska pięści,
- stale, niemal perfekcyjnie powtarza stereotypowe czynności takie jak:
- układanie drobnych klocków w szereg, przekładanie sznurków, lizanie dłoni i dotykanie nimi ścian.
Samoobsługa i uspołecznienie:
- myje ręce z pomocą,
- samodzielnie i w miarę sprawnie posługuje się łyżką,
- słabo radzi sobie z rozbieraniem i ubieraniem się; czynność ta trwa długo i wymaga pomocy, w trakcie czynności dziecko denerwuje się,
- czynności fizjologiczne wykonuje samodzielnie,
- nie szuka kontaktu z innymi dziećmi czy dorosłymi.
Wiedza i umiejętności:
- wie gdzie znajdują się poszczególne zabawki,
- zna swoje miejsce przy stole,
- rozpoznaje fotografię matki, ojca,
- poprawnie układa postacie zwierząt w układance,
8
- prawdopodobnie rozpoznaje większość dzieci,
- słabo orientuje się w schemacie ciała.
Komunikacja pozawerbałna i werbalna:
- nie mówi i nie nawiązuje kontaktu werbalnego,
- wydaje z siebie chaotyczne dźwięki: du-du-du, y-y-y, mmm, ko-ko, mia-mia na zasadzie autostymulacji,
- nie utrzymuje i unika kontaktu wzrokowego,
- nie nawiązuje kontaktu z otoczeniem za pomocą uśmiechu, gestu lub mimiki,
- nie reaguje na mowę,
- pomimo wielu prób trudno powiedzieć, czy i w jakim stopniu rozumie wypowiedzi kierowane bezpośrednio do niego,
- ignoruje wołanie go po imieniu,
- mowę traktuje jako hałas w najbliższym otoczeniu,
- często zatyka uszy, jednocześnie energicznie potrząsając rękami,
- w podobnych sytuacjach wykazuje ambiwalentne zachowania,
- na prowokację czasem „odpowiada" wzrokiem, dłonią, innym razem sygnałem dźwiękowym np. mia-mia, du-du-du, zachowuje się pasywnie lub wpada w agresję,
- gdy mowa w jego odczuciu staje się natarczywa reaguje agresją (kopie, uderza głową, zaciśniętymi pięściami),
- zupełnie ignoruje mnie jako osobę, omija mnie w momencie zastąpienia mu drogi, nie patrzy na mnie,
- w chwili gdy go zaczepiam występuje agresja,
- lubi słuchać delikatnych dźwięków muzyki, np. kasety z nagraniem
9
- relaksacyjnym pt. „Strumyk, potok górski",
- nie znosi telewizora,
- pomimo braku zainteresowania otoczeniem zna miejsce i położenie wielu przedmiotów w sali zabaw.
IV. DIAGNOZA LOGOPEDYCZNA
Do ustalenia diagnozy posłużyły mi takie metody badań jak:
- wywiad,
- analiza dokumentacji psychologicznej,
- obserwacja.
Na podstawie zebranego materiału diagnostycznego stwierdzam, że zaobserwowane u chłopca objawy zaburzeń w zakresie komunikacji werbalnej i pozawerbalnej, wiedzy i umiejętności, samoobsługi i uspołecznienia, jak również zaburzenia aktywności ruchowej i manualnej wskazują, że mowę traktuje jako:
- hałas w najbliższym otoczeniu,
10
- lubi słuchać delikatnych dźwięków muzyki, np. kasety z nagraniem relaksacyjnym pt. „Strumyk, potok górsk...
mpwjs