- 20 -
W organizacji formalnej , jak np. klasa szkolna, powstają spontaniczne i funkcjonują mniejsze grupy nieformalne, które posiadają swoich przywódców, swoje autorytety, mniej lub więcej stałe normy i zasady postępowania a czasem własną hierarchę. Zjawiskiem typowym dla szkoły jest istnienie rozdwojenia pomiędzy chłopcami i dziewczętami, wielkość którego maleje wraz z wiekiem.
Wytworzone na bazie wzajemnych przyjaźni sympatii, antypatii, wspólnych dążeń i zainteresowań, stosunki nieformalne , nie związane bezpośrednio z zadaniami grupy formalnej, odgrywają coraz większą rolę w życiu społecznym. Badaniem tego typu stosunków zajmuje się socjometria. – narzędzie szybkiego i względnie dokładnego badania grup nieformalnych. Jej zalety to: wszechstronność w zastosowaniu, prostota w użyciu, duża łatwość wnioskowania oraz praktyczna przydatność.
Najczęściej techniki socjometryczne są stosowane do:
- Identyfikacji jednostek wymagających specjalnej uwagi.
- Identyfikowania i selekcjonowania pewnych osób spełniających określone role w grupie społecznej(np. przywódców, typów specjalnych).
- Do klasyfikowania osób w różnych kategoriach na przykład w kategoriach popularności(podział na tzw. „gwiazdy”, „osoby izolowane”, i przeciętne).
- Do badania struktury wewnętrznej grupy (ilość podgrup, ich skład osobowy, powiązania itp.)
- Do zbierania danych pomocniczych służących do mierzenia takich czynników jak: wielkość wpływu jednostek na drugie, a nawet do badania spostrzegania i oceniania własnej roli i ról innych członków w grupie
- Określenia zmian zaszłych w ciągu jakiegoś czasu, tj. zmian w strukturze grupy.
Aby uniknąć fałszywych rezultatów i błędnych interpretacji bardzo ważne, a może nawet decydujące o wartości badań jest dobre ich przygotowanie techniczne i metodologiczne.
Skonstruowanie testu socjometrycznego jako narzędzia badawczego sprowadza się do właściwego dobrania:
- rodzaju kryteriów socjometrycznych,
- ilości kryteriów
Istota technik socjometrycznych polega na wybieraniu przez każdego członka grupy osób z tej samej grupy, będących dla badanego szczególnie atrakcyjnymi lub nieatrakcyjnymi pod określonym względem, podanym przez osobę badającą i obowiązującym wszystkich badanych. Uzyskane informacje zależą od tego jakie wytyczne zostały grupie narzucone, czyli od rodzaju kryterium.
Kryterium socjometryczne jest to określona sytuacja społeczna, założona przez eksperymentatora lub rzeczywista, będąca podstawa do dokonania wyboru osoby (lub osób) z danej grupy.
Sytuacja ta charakteryzuje się dwiema właściwościami:
1. musi być to sytuacja (rzeczywista lub hipotetyczna), w której uczestniczą wszyscy członkowie danej grupy (np. wspólna wycieczka, mieszkanie razem, pracowanie)
2. zadaniem każdej z osób badanych musi być dokonanie wyboru spośród wszystkich członków grupy jednej lub kilku osób w określonym celu.
Ilość kryteriów: nie powinno się stosować większej liczby kryteriów niż 5 (łącznie z negatywnymi).
Liczba wyborów: liczba wyborów musi być ustalona przez badającego. Osoba badana ma prawo podać tyle osób ile zostało podanych w instrukcji (np. Wymień dwie osoby z którymi......)
Dowolną liczbę wyborów stosujemy wtedy, gdy chcemy uzyskać miarę nasilenia tzw. społecznej ekspansywności grupy i poszczególnych jednostek.
Zwykle zaleca się ze względów statystycznych i praktycznych ustalenie w instrukcji liczby wyborów z zaznaczeniem, że obowiązuje wymienianie nazwisk w kolejności od najbardziej do najmniej pożądanych.
SPOSÓB PRZEPROWADZANIA BADAŃ
Badania w zależności od sytuacji mogą być przeprowadzone zbiorowo lub indywidualnie.
Przy badaniu grupowym starszych dzieci jest rzeczą szalenie ważną nawiązanie dobrego kontaktu i wyjaśnienie przed badaniami celu badań oraz zapewnienie o intymności i dyskrecji ze strony badającego. Zaleca się aby badania prowadził nauczyciel lubiany przez klasę. Eksperymentator może rozdać uczniom kartki każąc je najpierw podpisać a następnie ustnie podać instrukcję wprowadzającą wraz z właściwymi pytaniami. Można rozdać gotowe instrukcje wraz z pytaniami.
Jeżeli liczba wyborów jest ograniczona, zaznaczamy, że każdy może wpisać tyle i tylko tyle nazwisk, o ilu mówi instrukcja, przy czym każda osoba bezwzględnie musi dokonać tych wyborów.
W trakcie podawania instrukcji należy wyraźnie zaznaczyć co następuje:
1. Wybory mogą być wykonywane tylko i wyłącznie w obrębie klasy, tzn. można wpisać nazwiska uczniów tylko danej klasy.
2. Można i należy w wyborach uwzględniać uczniów, które są nieobecne w klasie w chwili badania.
3. Wybory dokonywane przez każdego są tajemnicą i nikt z kolegów nie może ich widzieć.
Badania grupowe można przeprowadzać, o ile absencja nie przekracza 10%.
Po badaniu należy sprawdzić:
1. Czy wszyscy badani oddali kartki.
2. Czy wszyscy dokonali chociaż po jednym z wyborów na każde pytanie
3. Czy nie ma odpowiedzi niezgodnych z instrukcją (ogólnikowych, np. lubię wszystkich, nikogo).
4. Sporządzić krótki opis warunków, w jakich przebiegało badanie, z zaznaczeniem nieobecnych osób, z uwzględnieniem atmosfery badań, stosunku do badania, sytuacji w klasie itp.
Badanie socjometryczne przeprowadzone w klasie III LO
I SOCJOMETRYCZNA CHARAKTERYSTYKA BADANEJ POPULACJI
Grupę , która została poddana badaniu socjometrycznemu, stanowią uczniowie trzeciej klasy Liceum Ogólnokształcącego przy ZSP nr1 w Brzesku. Grupa ta liczy 36 osób.
W ujęciu ilościowym znacznie przeważają dziewczęta (70% przy 30% chłopców). Ze względu na zamieszkanie członków grupy większość mieszka na wsi (70%) ale wszyscy uczniowie mieszkają w domach rodzinnych..
Biorąc pod uwagę sytuację rodzinną ze względu na liczbę rodzeństwa można stwierdzić, że największy odsetek badanych (aż 50%) posiada jednego brata lub siostrę; 36% - dwójkę rodzeństwa; 5,5 % - trójkę rodzeństwa; 5,5 % czworo rodzeństwa. Jedynacy to najmniejszy odsetek badanej populacji –2 %. (wykres 1)
Ze względu na wykształcenie rodziców członków grupy znaczna ich część posiada wykształcenie średnie zawodowe (51,7 % ojców i 48,3 % matek). Odsetek rodziców z wykształceniem podstawowym , zawodowym i średnim jest zbliżony i wynosi u matek 10,3 %, a u ojców7 – 13 %. Odsetek matek posiadających wykształcenie wyższe to 19,5 % natomiast ojców to jedynie 11 %. Najmniej rodziców posiada wykształcenie podstawowe 5.5 % zarówno matek jak i ojców. (wykres 2).
II RODZAJ I PRZEBIEG BADANIA
Dana grupa społeczna została poddana badaniu socjometrycznemu według techniki socjometrycznej Jacoba L. Moreno. Badanie polegało na podaniu wszystkim członkom grupy dwóch specjalnie skonstruowanych pytań. W odpowiedzi osoby badane miały podać nazwiska 3 osób całej grupy na pierwsze i na drugie pytanie (łącznie 6 nazwisk).
W badaniu które odbyło się 08.września.2003r uczestniczyły wszystkie osoby. Badani udzielali odpowiedzi zgodnie z instrukcją.
PYTANIA SOCJOMETRYCZNE I RODZAJ ZASTOSOWANYCH KRYTERIÓW
W badaniu zadano dwa pytania socjometryczne:
Pierwsze pytanie: „Z kim najbardziej chciałbyś (chciałabyś) pojechać na atrakcyjną wycieczkę do Grecji?
1...................................................................
2...................................................................
3...................................................................
4...................................................................
Drugie pytanie: „Komu nie opowiem o swoich problemach egzystencjalnych?”
Zastosowane kryteria to:
· REALNE – ponieważ zakładało sytuacje rzeczywiste, posiadające wysoki stopień prawdopodobieństwa
· OGÓLNE – ponieważ dotyczyło szerszej dziedziny aktywności, nie precyzowało ściśle rodzaju interakcji (wspólne spędzenie wycieczki)
· DWUSTRONNE – ponieważ możliwe było wzajemne wybranie się dwóch osób
· POZYTYWNE, NEGATYWNE – pozytywne ponieważ pytanie wymagało wskazania osób, z którymi badani chcieliby najbardziej nawiązać kontakt
Negatywne – ponieważ badani mieli wskazać nazwiska osób, z którymi nie chcieliby nawiązać bliższego kontaktu.
SPORZĄDZNIE TABELI SOCJOMETRYCZNEJ
Rozkład wyborów stanowiący do skonstruowania tabeli socjometrycznej został uzyskany na podstawie odpowiedzi osób badanych na dwa pytania:
Pytanie I (pozytywne)
Pytanie II (negatywne)
W pierwszym pytaniu liczba wyborów, jaką miała dokonać każda osoba badana, była ustalona i wynosiła pięć, w pytaniu drugim (negatywnym)nie była ograniczona, z tym , że trzeba było wskazać przynajmniej jedna osobę.
W odniesieniu do I pytania każdy wybór w zależności od kolejności oznaczyłam cyfrą od 1 do 4 gdzie:
Cyfra 1 oznacz wybór w pierwszej kolejności ( na pierwszym miejscu)
Cyfra 2 oznacz wybór w drugiej kolejności itd. aż do cyfry 5 wybór piąty czyli ostatni.
W pytaniu II negatywnym ze względu na nieograniczoną liczbę wyborów, zrezygnowałam z określenia ich kolejności, traktując wszystkie jako równorzędne i oznaczyłam je jako x.
Tak zwane wybory wzajemne ( A wybiera osobę B i osoba B wybiera A), zarówno pozytywnie jak i negatywne oznaczyłam przez otoczenie czerwonym konturem znaku oznaczającego wybór. Tak więc 1,2,3,4 w czerwonym kwadracie oznacza wzajemny wybór pozytywny a x w czerwonym kwadracie wzajemny wybór negatywny.
Pary w pierwszej kolejności Pary w drugiej kolejności
14 8 24 36
10 35 13 19
26 7 20 34
28 23 21 33
22 27 14 22
13 16
3 6
24 25
17 5
...
mpwjs