modul_5.doc

1.    Środowisko fizyczne i społeczne szkoły a zdrowie uczniów i nauczycieli

5.1 Środowisko fizyczne szkoły, jego składowe i wpływ na samopoczucie uczniów i nauczycieli
 

- wymaga wysiłku wszystkich osób związanych z funkcjonowaniem szkoły
- budynek szkoły: do wysokości 3 kondygnacji, bez szkodliwego promieniowania i pól elektromagnetycznych, hałasu, drgań, zanieczyszczenia powietrza, wód i gruntu; zanieczyszczenie nie może przekraczać dopuszczalnych wartości; zaopatrzony w wodę do picia, zachowania higieny, potrzeby gospodarcze, odprowadzanie ścieków, składowanie odpadków i nieczystości stałych; instalacja grzewcza, wentylacja, sieć elektroenergetyczna + wewnętrzna instalacja, urządzenia dla niepełnosprawnych (1996 r. 4,5% bez instalacji wodociągowej, 6% bez kanalizacji).
- wskaźnik powierzchni – 2,5 m2/uczeń (1996/1997 23 uczniów/jedno pomieszczenie nauki)
 

5.2 Cechy prawidłowego mikroklimatu w szkole
 

wentylacja:
- grawitacyjna we wszystkich pomieszczeniach
- wentylacja mechaniczna w pracowni chemicznej,  zespole sportowym, zespole żywieniowym

okna – otwierane przynajmniej na 50% ich powierzchni, wierzenie na każdej przerwie i dowolnie w czasie lekcji (wentylacja grawitacyjna+mechaniczna+wietrzenie w klasie o 3h wysokości i 2,5 m2/ucznia – 20 m3 powietrza/h/ucznia (1992/93 80% miejskich i 60% wiejskich wszystkie pomieszczenia wyposażone)

temperatura:
- w sezonie grzewczym – pomieszczenia nauki i ustępy (+20 C), szatnie, korytarze, klatki schodowe, sale gimnastyczne (+16 C), przebieralnie, natryskownie (+25 C)
- <15 C zawieszenie lekcji (1992/93 w 80% efektywne)

ochrona przed hałasem (głównie komunikacyjny):
- ze strony dróg i linii kolejowych – 55 decybeli
- innych źródeł – 45 decybeli
- ochrona przed przenikaniem nadmiernego hałasu i drgań (powodowanych przez innych użytkowników oraz instalację i urządzenia-techniczne wyposażenie)
- równoważny poziom dźwięku przenikającego do klas i pracowni szkolnych (z wyjatkim technicznych) ze wszystkich źródeł hałasu łącznie <40 decybeli (w tym z innych pomieszczeń i urządzeń <35 decybeli)
- zmniejszenie hałasu – szerokie, załamane korytarze, klasy z jednej strony, dźwiękochłonne materiały, szczelne drzwi i okna

oświetlenie (poziom natężenia, kontrast, jaskrawość, brak olśnienia):
- określane w luksach (ilość światła padającego na 1 metr)
- za duży kontrast (biała ściana, czarna tablica) – niekorzystny
- olśnienie – odczucie niewygody przy patrzeniu, krańcowe – oślepiające (zbyt duże natężenie lub kontrasty); bezpośrednie (gdy prosto w oczy) i odbiciowe (z nadmiernie jaskrawych przedmiotów)
- nie mniej niż 2,2 m od tablicy, kąt z pierwszych ławek nie większy niż 30 stopni, wg. Cohna znaki na tablicy dostrzegalne z 9,6 m

oświetlenie naturalne – jak najwięcej:
- przynajmniej 3h nasłonecznienia w godzinach 8-16 21.03 i 21.09
- stosunek powierzchni okien do podłogi – pomieszczenia na pobyt ludzi (1:8), do nauki (1:4-1:5), inne (1:12)
- odległość od innego obiektu budowlanego – nie mniejsza niż jego wysokość (jeśli do 55m), nie mniejsza niż 55m (jeśli wyższy)
- przy jednostronnym oświetleniu – z lewej strony (front=tablica)
- sprzyjające – czystość szyb, bez roślin i firanek, ale żaluzje czy zasłony (ochrona przed zbyt intensywnym)

oświetlenie sztuczne (najmniejsze dopuszczalne – polskie):
- sale lekcyjne, przedmiotowe  -300 lx
- sale gimnastyczne – 200 lx
- pomieszczenia sanitarne – 100 lx
- schody, korytarze – 100 lx
zachodnie – czytanie min. 300, lepiej 500 lx,
- niedopuszczalne nieosłonięte źródła
- obecnie odchodzenie od żarowego (żarówek) na rzecz fluoroscencyjnego (droższe, mniej ciepła, więcej światła, bardziej trwałe); świetlówki – widoczne migotanie, zmniejszony komfort widzenia (skrajne – stroboskopowe, możliwe niebezpieczeństwo), wcześniej wymienić – nie dopuścić do migotania i gaśnięcia; trudności ze składowaniem zużytych – zawierają rtęć
- 1996 – niedostateczne oświetlenie w 50% szkół

pracownia komputerowa:
- 6m2/komputer, monitory bokiem do okna, światło z lewej strony (ewentualnie z przodu)
- oświetlenie elektryczne sufitowe 500 lx
- odzież z tkaniny niepodatnej na elektryzację (ekran +, człowiek -), nieelektryzująca  podłoga
- wietrzenie podczas przerw – krzesło z regulowaną wysokością, wygiętym oparciem
- krawędź ekranu na poziomie oczu, odległość 40-70 cm
- w rzędzie odległości przynajmniej 2m, między rzędami – 3m

pomieszczenia higieniczno-sanitarne:
- ogólnodostępne ustępy (jedna miska i pisuar na 35 chłopców, 1 miska/25 dziewcząt, 1 umywalka/1-3 miski lub pisuary)
- 1 okno i kabina – wentylacja grawitacyjna, więcej – mechaniczna automatyczna
- na piętrze dostępnych dla niepełnosprawnych  - przynajmniej 1 dostosowana
- 1996/97 – w 10% szkół niedotrzymane

szatnia – centralna dla wszystkich, dostępna z holu, w podpiwniczeniu, 0,25m2/ucznia

rekreacja i WF
- 25% powierzchni pod zieleń i rekreację, 4m2 placu na ucznia, ogródek 200-800m2, terenowe urządzenia kultury fizycznej
boiska i sale:
- do 7 oddziałów – boisko wielofunkcyjne, 200 m2; sala 36m2, 3 m wysokości
- 8-23 – wielofunkcyjne, 450 m2, siatkówka 286 m2, koszykówka 608 m2, do gier sportowych – 2376m2; sala 288 m2 i 6 m wysokości
- 24 i więcej – wielofunkcyjne 450 m2, 2* siatkówka 286 m2, 2*koszykówka 608 m2, do gier sportowych 2376 m2 ; sala do 32 – 540 m2, 7,2 wysokości; >33 – dwie sale 540 m2, 216 m2, 7,2 m wysokości
- 1997 – wszystko zgodnie z wymaganiami 10% szkół
 

5.3 Warunki i zasady organizacji pracy w szkole z punktu widzenia bezpieczeństwa uczniów i zapobiegania wypadkom
 

- wymiar społeczny i fizyczny – wpływają na bezpieczeństwo

bezpieczeństwo higieniczne:
- wiele ostrych chorób zakaźnych (świerzb, wszawica)
- zapobieganie: zmniejszenie zagęszczenia, poprawa warunków higieniczno-sanitarnych, umiejętności i zachowania uczniów

bezpieczeństwo fizyczne:
- zabezpieczenie przed urazami i zatruciami
- 1997/98 – 111.000 wypadków (81 śmiertelnych), większość w szkołach podstawowych
- spowodowane zazwyczaj brakiem dostrzegania zagrożeń, niedostatecznym nadzorem
- w ciągu ostatnich 12 miesięcy 24% uległo urazom fizycznym (11, 13, 15 lat)
przyczyny:
- egzogenne – zależne od środowiska
-endogenne – zależne od poszkodowanego

- właściwości psychofizyczne – chłopcy, ruchliwość, głównie pobudzenie, mała podzielność uwagi i koordynacja ruchów, brak doświadczenia, ciekawość, a także cechy psychiczne
- warunki środowiska szkolnego – warunki, organizacja, nadzór, relacje
- wychowanie do bezpieczeństwa – bo nie da się odizolować od niebezpieczeństwa – właściwe nawyki postępowania w życiu codziennym i pracy, sprawność fizyczna – mniej urazów, ocena i podejmowanie ryzyka, w Polsce – raczej chronienie

bezpieczeństwo psychiczne:
- zgodnie z piramidą potrzeb Maslowa
- bardzo duże znaczenie potrzeby bezpieczeństwa: uwolnienie od lęku np. przed odpowiedzią, uwolnienie od przemocy, zapewnienie porządku, respektowanie prawa do intymności
 

5.4 Podstawowe zasady higieniczne układania planów lekcyjnych oraz odrabiania lekcji
 

czas trwania lekcji:
- typowe zmiany dyspozycji do pracy uczniów: niewielka (wdrożenie), wzrost, spadek
- po zaobserwowaniu objawów zmęczenia – ćwiczenia śródlekcyjne
- możliwości dyspozycji wzrastają z wiekiem (7 lat – 5 minut, 12 lat – 30 minut)
- postulowana zmiana długości lekcji (od 30 minut w I klasie do 45 minut w V)

liczba lekcji:
- I klasa – 3; II i III – ¾; IV – 4/5; od V – 5/6
- więcej – uzasadniane jedynie dbałością o realizację programu
- lekcje w tygodniu – I – 20; II – 21; III – 23; IV-VI – 26; gimnazjum – 28

przerwy międzylekcyjne:
-  10 minut, po 3 lub 4 lekcji 20 minut
- jeśli więcej niż 6 lekcji – kolejna 20-minutowa
- powszechne 5-minutowe, przedłużanie lekcji, przenoszenie do innych sal (przeciążenie organizmu)
- przerwa – swobodna aktywność ruchowa, najlepiej na powietrzu (a nie uzupełnianie)

dzienny rozkład lekcji:
- rytmy okołodobowe
- najkorzystniej 8-12 (9-11), ponowne podwyższenie 16-21 (18-20)
- rozpoczynać 8-9, nieprzestrzeganie przy nauce zmianowej
- praca rytmicznie, o stałych porach dnia (zmienne zmiany – postulaty rodziców)
- najpierw łatwiejsze, później trudniejsze i znowu (naj)łatwiejsze
- aktywność ruchowa – wf, muzyka, plastyka
- nie lekcje tego samego przedmiotu po sobie (zwiększa zmęczenie), NIE podwójne zdwojenie (nieefektywne)

tygodniowy rozkład lekcji
- poniedziałek mniej, wtorek i środa – najtrudniejsze i więcej, czwartek i piątek – mniejsze obciążenie
- różnice między sąsiadującymi dniami w ilości lekcji – 1
- postulaty higieniczne na 2 miejscu
- najczęstsze nieprawidłowości: przed 8, skrócone przerwy, zdwojenia, trudne na początku i końcu, więcej niż 7 dziennie

praca domowa
- optymalne funkcjonowanie organizmu – brak prac domowych
- limity czasu: I – do 1h; II – do 1,5h; III/IV – do 2h; V-VII – do 2,5h; >VIII do 3h
- jedynie przy limitach pracy w szkole, uzgadniane przez różnych nauczycieli
- szkoła w kontakcie z domem, prace nie za trudne, organizacja odpowiednich warunków w domu (jeśli nie – pomoc szkoły)
- całkowicie wolny weekend

wychowanie fizyczne
- 3h do 2000, później 5h
- 1997 tylko 10% szkół należyte warunki przestrzenne
- najkorzystniej – 1 h dziennie w drugiej połowie dnia

cykle sezonowe (na wiosnę zwolnione), indywidualizacja wymagań

5.5 Podstawowe zasady doboru mebli do wysokości ciała oraz rozmieszczenia uczniów w ławkach w klasie
 

- 6 rozmiarów stołów i krzeseł (powinny być tego samego rozmiaru), w zależności od wzrostu
kryteria:
- podeszwy stóp w butach – na całej powierzchni dotykają podłogi
- uda a płyta stołu – prześwit – swobodne poruszanie nogami
- uda nie uciśnięte przez krawędź siedziska
- wysokość – na poziomie łokci przy swobodnie opuszczonych ramionach
- oparcie  - podtrzymuje w odcinku lędźwiowym, nie dochodzi do łopatek
- przednia krawędź siedziska nie dotyka podudzi
- oparcie a siedzisko – przestrzeń pozwalając na swobodne ruchy dolnej części tułowia

- określone także bezpieczeństwo, odporność, funkcjonalność, wzornictwo, materiały
- 1996 – 20% uczniów w niewłaściwie dobranych
- często nie od kompletu, zniszczone
alternatywne – siedzenie niewłaściwe, negatywnie oddziałuje na anatomiczne krzywizny; pożądana pozycja zbliżona do stojącej, większy kąt tułw/uda, blat do 12 cm powyżej łokci, przednia krawędź siedziska ok. 4 cm powyżej kolana

- nachylenie: siedziska min. 5 stopni, blat od 10 do 45 stopni (najlepiej ruchomy) – mniejsze napięcie mięśni pleców i szyi 
 

5.6 Wyjaśnienie potrzeby spożywania posiłków w szkole i przyczyny trudności w ich organizacji

głód – obniżenie koncentracji, tempa, więcej błędów (zwłaszcza matematycznych), nasilone zmęczenie, gorszy humor, rozdrażnienie, obniżony nastrój (konflikty)

zapobieganie głodowi
- rozpoczęcie nauki po zjedzeniu śniadania: zbilansowane (20-25% dziennego zapotrzebowania kcal), produkty przynajmniej z 3 grup, bez pośpiechu
- kolejny posiłek w szkole po 4h
- ok. 0,5 l płynów w szkole
- nieodłączny element – posiłek szkolny

organizacja posiłków szkolnych teraz
- brak warunków do organizacji posiłków
- brak środków
- niedocenianie potrzeby spożywania regularnych posiłków
- rozwój sieci sklepików

idealnie: - ciepły posiłek w szkole, koło południa, dużo powszechniejsza przerwa na ciepły lunch w pracy czy w szkole na zachodzie
- zamiast obiadu kanapka+owoc/warzywo+napój, spożywane w zorganizowany sposób w czasie długiej przerwy
- (głównie uczniowie nauczania początkowego, starsi – gorzej)
- wielkie zadanie i wyzwanie, coraz to nowe programy

aktualne sprawy, na które trzeba zwrócić uwagę
- zwiększenie spożycia mleka i jego przetworów: źródło wapnia (mineralizacja kości), aktualnie – w Polsce spadek, także wśród dzieci; dziecko – 3 szklanki mleka i 10 dag sera dziennie
- szczególne znaczenie jogurtów i biojogurtów – bakterie kwasu mlekowego (probiotyki), naturalna mikroflora jelitowa, przeciwbakteryjne, wspomaga trawienie, zapobiega zmianom nowotworowym w jelicie, zapobieganie miażdżycy
- ograniczenie picia herbaty w czasie posiłków – upośledzanie absorpcji żelaza
- postawy wobec diety wegetariańskiej i innych – mogą być szkodliwe, należy uzupełniać witaminy (B12, D, żelazo)
- propagowanie codziennego przyjmowania kwasu foliowego u dziewcząt po 15 r.ż. – w okresie przedkoncepcyjnym i 12 tygodni ciąży – zmniejszenie ryzyka wystapienia wad wrodzonych cewy nerwowej