Wstęp Do Prawoznawstwa 2.doc

Wstęp do prawoznawstwa:

I Charakterystyka nauk prawnych:

Nauka:

·         interpretacja pragmatyczna – uczenie się, zdobywanie wiedzy

·         interpretacja pragmatyczna – rezultat procesu zdobywania wiedzy, pewien zespół twierdzeń spełniających określone kryteria

Klasyfikacja nauk:

·         nauki społeczne i przyrodnicze – różnią się przedmiotem badań (społeczeństwo, przyroda)

·         nauki teoretyczne (nauki, których zadaniem jest opisywanie i wyjaśnianie procesów i zjawisk. Poszukują odpowiedzi na pytania „jak jest?” Np. historia, socjologia, ekonomia, fizyka i biologia) Są to nauki deskryptywne.

Praktyczne – ich celem jest formułowanie uzasadnianie różnego rodzaju norm, dyrektyw, ocen i wzorów zachowania. Pyt. „jak być powinno?”, ściślej „jak powinniśmy się zachować?” Np. nauki inżynieryjne, medyczne, etyka normatywna, gramatyka. Nauki normatywne.

·         Nauki empiryczne – uzasadniają swoje twierdzenia odwołując się do szeroko rozumianego doświadczenia (obserwacji, eksperymentu). Np. fizyka, geogr., socjolog, psycholog,

Formalne – brak odwołań do doświadczenia, uzasadnianie twierdzeń (dowodzenie) polega na wyprowadzaniu twierdz w oparciu o reguły inferencyjne (wnioskowania) z innych twierdzeń przy czym niektóre z ostatnich przyjmuje się bez dowodu (aksjomaty).

Np. matematyka, logika formalna

Nauki prawne należą do grupy nauk społecznych i podejmują zagadnienia charakterystyczne zarówno dla nauk teoretycznych, jak i praktycznych oraz jak dla empirycznych i formalnych.

Nauki prawne – grupa nauk społ., których przedmiotem badawczym jest analiza norm prawnych i szeroko rozumianych instytucji polityczno – prawnych.

Podział nauk prawnych:

·         Filozoficzne

·         Pozytywne o prawie

o       Systematyczne

o       Historyczne

Trzy podstawowe typy n. prawnych nauczane na uniwersytetach:

·         Filozofii (teorii) prawa

·         Szczegółowym naukom o prawie (dogmatyka prawnicza)

·         Naukom historyczno – prawnym

Metody analizy prawa:

·         Językowo – logiczne (wyjaśnianie, interpretowanie i porządkowanie przepisów prawnych)

·         Socjologiczne (socjologia empiryczna – badania ankietowe, wywiad, wnioskowania statystyczne, bad. panelowe i obserwacja uczestnicząca)

·         Psychologiczne (ustalanie poczytalności sprawcy, resocjalizacja)

Logika:

·         Formalna – sformalizowane rachunki

o       L. klasyczna – rachunek zdań, nazw, kwantyfikatorów

o       L. deontyczna – rachunek logiczny zajmujący się operacjami na zdaniach, w których występują zdania normatywne Np. jest nakazane, dozwolone itp.

·         Nieformalna (teoria argumentacji) – przytaczanie argumentów na rzecz (arg. pro) i przeciwko określonej tezie (arg. contra).

II Pojęcie prawa i jego funkcje:

Prawo (realizm prawniczy)

·         zbiór przepisów prawnych zawartych w tekstach prawnych (prawo w książkach),

·         zbiór decyzji faktycznie podejmowanych przez sędziów i urzędników (prawo w działaniu),

·         prawo to pewne przeżycie psychiczne człowieka (L. Petrażycki),

·         zbiór norm słusznych, które wynikają z tak lub inaczej rozumianej natury człowieka (prawo natury)

Prawo (pozytywistycznie, J. Austin – teoria imperatywu) – rozkaz suwerennej władzy państwowej skierowany do obywatela pod groźbą zastosowania przymusu. Prawo i moralność to dwa różne i niezależne od siebie porządki normatywne.

Wg tej teorii elementami konstytutywnymi prawa są:

·         rozkaz

·         suwerenność władzy

·         obowiązek wykonania

·         sankcja przymusu

Nieodłącznym elementem prawa jest fakt, że na straży jego norm stoi przymus państwowy.

Współczesny pozytywizm – H. L. A. Hart – prawo nie da się jednoznacznie zdefiniować, gdyż obejmuje normy różnego rodzaju (prawo stanowione i zwyczajowe, wewnętrzne i międzynarodowe publiczne, karne i cywilne).

Prawo – „ zbiór norm ogólnych pochodzących od organów państwa, na których straży stoi przymus państwowy. Prawo, państwo i przymus – nierozerwalny trójkąt dla pozytywistów.

Prawo natury – katolicka koncepcja, św. Augustyn i św. Tomasz. Koncepcja laicka L. Fuller.

Obok prawa pozytywnego, którego źródłem są akty władzy państwowej, istnieje jeszcze prawo natury, którego ostatecznym źródłem jest albo bóg (doktryna katolicka)albo właściwości natury człowieka (Grocjusz Hobes Locke) lub zasady współżycia w społeczeństwie L. Fuller.

Lex – normy zawarte w tekstach prawnych ( ustawach, aktach podstawowych i precedensach)

Ius – normy zawarte w tekstach prawnych, zasady sprawiedliwości czy moralności politycznej, które uważa za wiążące nawet wtedy gdy nie zostały zapisane w żadnym tekście prawnym.

Dla pozytywistów prawo = Lex

Dla nie pozytywistów prawo = Ius

Prawo przedmiotowe to prawo pozytywne – ogół aktów normatywnych obowiązujących w danym państwie.

Prawo podmiotowe to ogół uprawnień, które na różnych zasadach przypisujemy jednostce.

Pozytywiści – jednostka nie może mieć żadnych innych uprawnień poza tymi, które przyznało jej państwo.

Nie pozytywiści – kategoria prawa podmiotowego jest pierwotna wobec prawa przedmiotowego – jednostka ma pewne prawa bez względu na to czy państwo gotowe jest je uznać czy też nie.

Prawo wewnętrzne a międzynarodowe publiczne:

Prawo wewnętrzne – reguluje stosunki wew. na terytorium danego państwa,

Prawo międzynarodowe publiczne (prawo traktatowe) – normuje stosunki między państwami, mniejsza skuteczność,

Pierwszeństwo prawa międzynarodowego nad prawem wewnętrznym – w razie konfliktu normy prawa wewnętrznego z normą prawa międzynarodowego ta ostatnia przeważa. Normy prawa międzynarodowego wywierają bezpośredni skutek w stosunkach wewnętrznych.

Prawo międzynarodowe prywatne – gałąź  prawa wewnętrznego, ma charakter kolizyjny, normuje stosunki prawne ( gł. cywilno – prawne, w których występuje element obcy), określenie jakie prawo będzie właściwe dla wszelkich roszczeń wynikających ze stosunków tego typu.

Funkcje prawa:

·         kontroli zachowań (regulacja zachowań)

o       normatywne – normy oddziałują  na zachowanie, działają przez ludzką świadomość, norma nie może wpływać na nasze zachowanie jeżeli nie znamy jej treści

o       pozanormatywne – oddziaływania poprzez odpowiednie kształtowanie sytuacji fizycznych (bariery, pola minowe, infrastruktury – drogi, linie elektryczne, telefoniczne, systemowe – zwiększenie popytu, inflacji, przyjęcie określonej struktury administracyjnej), środki pozanormatywne  mogą wpływać na nas bez naszej wiedzy

Podstawowa funkcja normy – takie wpływanie na zachowanie by podejmowane działanie było pożądane przez normodawce powstrzymywanie się od działań niepożądanych

Sankcja – dolegliwość, która poniesie adresat normy na wypadek niestosowania się do normy.

Gratyfikacja – nagroda, która otrzyma w sytuacji zachowania się zgodnie z normą.

N. Bobbio – podział systemów:

o       represyjne – operują zakazami i sankcjami, nastawione na ochronę porządku i bezpieczeństwa

o       promocyjne – odwołują się do nakazów i nagród, ich zadaniem jest realizacja programów społecznych (rozwój gospodarczy, opieka socjalna)

·         rozdziału dóbr i ciężarów – rozdzielanie dóbr, ciężarów, uprawnień, obowiązków między członków danego społeczeństwa

Sprawiedliwość (wg J. Rawls) – podstawowa cnota instytucji społecznych, najważniejsza cnota prawa.

Zasada sprawiedliwości formalnej (reguła równej miary) – osoby, sytuacje, stany rzeczy, które są pod istotnymi względami podobne powinny byś traktowane podobnie.

Reguły sprawiedliwości materialnej:

o       reguły sprawiedliwości dystrybutywnej (rozdzielczej)

§         każdemu stosownie do pracy

§         każdemu stosownie do potrzeb

§         każdemu do zasług

§         każdemu stosownie do pozycji społecznej

§         każdemu to samo (elitarystyczna) – skrajna interpretacja

Żaden system prawa nie może się bez tych reguł obejść.

o       reguły sprawiedliwości komutatywnej (wymiennej)

Standardy sprawiedliwości proceduralnej (reguły):

o       zasada bezstronności i niezawisłości sądu,

o       równości stron

o       prawo do obrony

·         regulacji konfliktów

Konflikt – sytuacja w której jedna ze stron występuje z żądaniami, roszczeniami, twierdzeniami, które druga strona kwestionuje.

Rodzaje konfliktów:

1.      ze wzgl. na strony:

o       dwubiegunowe – 2 strony

o       wielobiegunowe – więcej stron

2.      ze wzgl. na rodzaj strony:

o       indywidualne

o       kolektywne

Metody rozwiązywania konfliktów:

o       tryb kontraktowy (bezpośrednia metoda regulacji konfliktów) – same strony rozwiązują konflikt, autonomia stron (decydują o zasadach, procedurze rozwiązania sporu), dobrowolne porozumienie – umowa (konsensus)

o      

Pośrednia metoda regulacji konfliktów

biorą udział os. trzecie

o       mediacyjno – koncyliacyjny ( mediator, koncyliator – pomocnik i doradca stron, nie ma uprawnień władczych), pełna autonomia co do wyboru mediatora, a także co do procedury prowadzenia rokowań oraz zasad rozwiązywania konfliktu

o      

arbitrażowy – strony mają wpływ na wybór arbitra, procedury rokowań oraz zasady rozwiązania sporu lecz decyzja arbitra ma charakter władczy i jest wiążąca dla stron oraz może być przymusowo wyegzekwowana                                         

o      

adjudykacyjny – postępowanie wg określonych procedur i zasad, strony nie mają wpływu na wybór adudykatora,

III Prawo a moralność:

Innymi systemami normatywnymi, za pomocą których poddaje się kontroli zachowanie człowieka jest:

·         Religia

·         Obyczaj

·         Moralność itp.

Etos – ogół norm społecznych, regulujących zachowania członków danego społeczeństwa; skomplikowany układ relacji między różnymi systemami normatywnymi.

Moralność – obejmuje te normy społeczne, które kwalifikują zachowania jako dobre lub złe, słuszne lub niesłuszne.