ISLAM W AZJI CENTRALNEJ.pdf

Program Islamski OSW

Page 1 of 3

19grudnia2002r.

IslamwAzjiCentralnejzagroŜenieczyszansadlaregionu?

W powszechnym mniemaniu analityków, polityków i dziennikarzy islam zwłaszcza islam

radykalny i radykalizujący się jest jednym z największych zagroŜeń dla stabilności Azji

Centralnej.Przekonanietowogromnymstopniuwarunkujezarównopolitykęwewnętrznąpaństw

regionu, jak i podstawy polityki prowadzonej przez mocarstwa aktywne w regionie, zwłaszcza

Rosję, USA i Chiny. Tradycyjnie islam traktowany jest takŜe jako istotna przeszkoda w

transformacji społecznej i gospodarczej regionu, wszelkie zaś formy aktywności politycznej i

społecznej uchodzą za przejaw fundamentalizmu i preludium do konfliktów na tle religijnym i

politycznym.

Na podstawie analiz i badań terenowych przeprowadzonych we wrześniu 2002 r. przez Ośrodek

StudiówWschodnichwKotlinieFergańskiejiTadŜykistanienaleŜystwierdzić,ŜewAzjiCentralnej

istnieją warunki do rozwoju fundamentalizmu islamskiego [1] i faktycznie moŜe on powaŜnie

zdestabilizować sytuację w regionie, który przypuszczalnie stanie się zapleczem dla działań

terrorystycznych. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe zagroŜenie wybuchu nie jest tak duŜe, jak się

powszechnieuwaŜa.

Warto przy tym zauwaŜyć, Ŝe islam centralnoazjatycki zawiera ogromny i niedostrzegany

potencjał, który moŜe stabilizować region, a nawet sprzyjać jego rozwojowi. Dlatego teŜ

niezbędnejestspojrzenienarolę islamuwregionienietylkowkategoriachzagroŜenia,jakieze

sobąniesie,lecztakŜejakonaniezbywalnyelementrzeczywistościAzjiCentralnejiszansę,jaką

stwarzadlajejstabilnegorozwoju.

Warunkisprzyjającerozwojowifundamentalizmuislamskiego

Wysoki i stale rosnący stopień religijności mieszkańców regionu. Przede wszystkim wśród

TadŜyków i Uzbeków, w nieco mniejszym stopniu wśród Kirgizów, Kazachów i prawdopodobnie

Turkmenów islam jest jednym z najwaŜniejszych składników toŜsamości indywidualnej i

zbiorowej;rośnieudziałwpraktykachreligijnychistopieńodwoływaniasiędowartościislamskich

w Ŝyciu społecznym. Islam w Azji Centralnej nie ma konkurencji ze strony innych religii i

systemówświatopoglądowych.

Nawarstwianie się problemów społecznogospodarczych. śadne z państw regionu (w

najmniejszym stopniu teza ta dotyczy Kazachstanu) nie zdołało wypracować modelu gospodarki

pozwalającego zredukować ogromne bezrobocie połączone z eksplozją demograficzną, co stale

obniŜapoziomŜyciajegomieszkańców.Kryzysciągnącyzasobąm.in.wewnętrzneizagraniczne

migracje zarobkowe sprzyja rozpadowi tradycyjnych struktur społecznych na poziomie lokalnym

dotychczas zachowujących kontrolę nad swoimi członkami. Warto podkreślić, Ŝe

fundamentalistyczne organizacje typu Hizb utTahrir rozwijają się przede wszystkim w

środowiskach osóbwykorzenionych z tradycyjnychstruktur. Istnieje duŜe niebezpieczeństwo, Ŝe

potencjalne protesty o charakterze ekonomicznym i społecznym mogą szybko przybrać formy

islamskie.

Autorytarny charakter reŜimów centralnoazjatyckich, walka z opozycją i konflikty wewnętrzne.

Konsekwentne (i brutalne) ograniczenie opozycji w państwach Azji Centralnej niemal

uniemoŜliwiło powstanie elit mogących przy uŜyciu politycznych środków wyraŜać interesy

określonych grup społecznych i regionalnych. W efekcie częstokroć zwłaszcza na południu

regionu dochodzi do islamizacji i radykalizacji opozycji, takŜe tej początkowo świeckiej i

umiarkowanej.WszystkieniemalkonfliktywewnętrznezwłaszczawTadŜykistanieiUzbekistanie

ocharakterzeregionalnym,politycznym,społecznymipersonalnymwregionieodwoływałysię

wtórniedofundamentalistycznejiantyfundamentalistycznejretoryki.

Bliskość Afganistanu. W ogarniętym wojną domową i niestabilnym Afganistanie od niemal

dwudziestu lat centralnoazjatyckie radykalne ruchy islamskie znajdują zaplecze ideologiczne,

schronienie, pomoc wojskową i logistyczną. Ogromnymniebezpieczeństwem jest przenikanie się

struktur fundamentalistycznych, terrorystycznych i mafii zajmujących się handlem narkotykami,

przemytemludziibronidoiprzezpostradzieckąAzjęCentralną.

http://www.osw.waw.pl/pub/proislam/2002/021218a.htm

2008-04-18

Program Islamski OSW

Page 2 of 3

CzynnikiograniczająceprawdopodobieństwodestabilizacjiAzjiCentralnejprzez

fundamentalizmislamskiwperspektywienajbliŜszegoroku

Ograniczony zasięg idei fundamentalistycznych. W społeczeństwach regionu i strukturach

oficjalnego islamu dominuje poczucie nieufności lub wręcz wrogości wobec ruchów

fundamentalistycznych kojarzonych przede wszystkim z niebezpieczeństwem wojny domowej

takiej jak w TadŜykistanie i Afganistanie. Nawet na obszarach tradycyjnie związanych z

radykalnymislamem(wDolinieKarategińskiejiKotlinieFergańskiej)dośćpowszechniesłyszysię

oskarŜeniaoinstrumentalnewykorzystywanieislamuprzezradykałówchciwychprzedewszystkim

władzy (byli komendanci Zjednoczonej Opozycji TadŜyckiej), uwikłanych we współpracę z

mitycznymi wywiadami zagranicznymi i nieprzygotowanych do przejęcia władzy (casus

Afganistanu i TadŜykistanu). Popularność idei fundamentalistycznych ma charakter niszowy i

dotyczy przede wszystkim młodzieŜy na obszarach szczególnie silnie dotkniętych skutkami

kryzysuspołecznegoigospodarczego.

Stabilna, choć zła, sytuacja gospodarcza. Stagnacja gospodarek państw regionu nie powoduje

gwałtownego bogacenia się lub uboŜenia całych grup społecznych. MoŜna mówić o pewnym

przyzwyczajeniu się do niskiego standardu Ŝycia. Jednocześnie istnieje moŜliwość sezonowych

migracji zarobkowych, głównie do Rosji, ale teŜ do Kazachstanu, co neutralizuje najbardziej

dynamicznąizagroŜonąkryzysemgrupęmłodychmęŜczyzn.

Zakrojonanaszerokąskalękonsekwentnaakcjapolicyjnaipropagandowawładzpaństwregionu.

Niesłabnąca kontrola i eliminacja osób oraz środowisk podejrzanych o sympatie

fundamentalistycznedośćskutecznieograniczaichmoŜliwośćdziałania.

Dotychczasowe sukcesy w Afganistanie i obecność militarna USA w regionie. Siła, determinacja,

skuteczność USA w walce z Talibami, obecność wojskowa w Uzbekistanie, Kirgistanie i

TadŜykistanie oraz poparcie udzielane przez Waszyngton i sojuszników władzom państw Azji

Centralnej znacząco wpływa na niewiarę w sukces ewentualnego przewrotu o charakterze

fundamentalistycznymwregionie.

Okolicznościpotencjalniesprzyjającewybuchowifundamentalizmuwperspektywie

najbliŜszegoroku

Gwałtownezmianywsytuacjigospodarczej. Wszelkiegwałtowneruchywgospodarcedotykające

bezpośredniospołeczeństwamogąbyćprzyczynąlokalnychwybuchówniezadowoleniamogących

odwołaćsiędohasełislamskich.Naskrajutakiegoniebezpieczeństwastanąłwewrześniu2002r.

Uzbekistan wraz próbą wysokiego opodatkowania bazarowego importu, co lokalnie doprowadziło

dostarćbazarowychkupcówzmilicjąwróŜnychpunktachkraju.

Zablokowanie migracji zarobkowych. Wzrost nastrojów ksenofobicznych i antyislamskich w

społeczeństwie i części elit Rosji oraz walka z nielegalnymi migrantami grozi utratą Ľródła

utrzymania dla milionów ludzi w Azji Centralnej (tylko z TadŜykistanu co roku do pracy w Rosji

wyjeŜdŜa ok. 600700 tys. osób). Bez wątpienia ich masowy powrót wstrząsnąłby regionem

wartoprzytymprzypomnieć,ŜeokołopołowabyłychmudŜahedinówtadŜyckichutrzymujesiebiei

swojerodzinyzpracywRosji.

Incydentyterrorystyczne.NiemoŜnawykluczyćograniczonychatakówterrorystycznychopodłoŜu

islamskim w Azji Centralnej na obiekty rządowe i siły koalicji stacjonujące w regionie. Te bez

wątpienia pociągnęłyby za sobą falę represji dotykającą wszystkich potencjalnych przeciwników

władznakręcająctymsamymtrudnądoopanowaniaspiralęprzemocy.

IslamjakoczynnikstabilizującyAzjęCentralnąibazarozwojuregionurealiadziśi

potencjałnaprzyszłość

Islam jest trwałym i niezbywalnym elementem toŜsamości indywidualnej i zbiorowej, ponadto

odgrywaogromnarolęwŜyciuspołecznym(zwłaszczanapoziomielokalnymipoziomierodziny;

szczególnie wśród TadŜyków i Uzbeków). Obecnie nie ma alternatywnego systemu wartości,

zachowańistosunkówspołecznychmogącegoislamzastąpićnaleŜyprzypomnieć,Ŝenieudało

się to w czasie 70 lat komunistom. Nie wydaje się, Ŝeby wzorce kultury zachodniej mogły

zakorzenićsięwregionieinaczejniŜnaczystozewnętrznympoziomie.NieoneteŜmogłybystać

się bazą do swoistej odnowy moralnej w regionie, o potrzebie której coraz mocniej mówią jego

mieszkańcy,cozkoleiwykorzystująśrodowiskafundamentalistyczne,nawołującedopowrotudo

czystegoislamuiwprowadzeniaszariatu.

Elityistrukturymuzułmańskiemająpotencjalnyi realnywpływnaŜyciespołecznościlokalnych.

Nieformalne elity muzułmańskie, zwłaszcza potomkowie świętych rodów (iszanowie, sejjedzi,

chodŜowie i in.), imamowie lokalnych meczetów, osoby legitymizujące się solidnym

wykształceniem religijnym (i związaną z tym wiedzą o świecie) cieszą się duŜym autorytetem

społecznym. TakŜe meczety mahhalińskie i kiszłaczne są waŜnymi ośrodkami Ŝycia wspólnot

lokalnych, bynajmniej nie ograniczającego się wyłącznie do spraw konfesyjnych. Dziś we

http://www.osw.waw.pl/pub/proislam/2002/021218a.htm

2008-04-18

Program Islamski OSW

Page 3 of 3

wszystkich krajach regionu najsilniej w Uzbekistanie sytuacja taka traktowana jest przez

władze jako zagroŜenie, w efekcie czego ogranicza się swobodę działania i zwiększa kontrolę

policyjną, a takŜe próbuje się uczynić z meczetów i imamów narzędzie kontroli społecznej. Tym

samymosłabiasięichautorytetizaprzepaszczapotencjałkonsolidacjiiaktywnościlokalnej,jaki

mają. Osłabianie tradycyjnych struktur i autorytetów ogranicza takŜe pole manewru w walce z

fundamentalizmem większość środowisk tradycyjnych czuje się zagroŜona przez organizacje

typuHT,aprzywłasnychograniczeniachniejestwstaniewpełnihamowaćodpływusympatiiw

stronęradykałów.

Islam jest czynnikiem konserwatywnym i stabilizującym społeczeństwo, a do pojawiania się

tendencji fundamentalistycznych dochodzi wyłącznie na jego marginesie i tylko w związku z

omawianymi wyŜej problemami natury społecznej i politycznej. Wszelkie plany na stabilną

przyszłość regionu marginalizujące islam są skazane na klęskę i powodować mogą wyłącznie

wzrostnastrojówfundamentalistycznych.

IslamdysponujerelatywnieduŜympotencjałemintelektualnym.Dośćdobrzerozwiniętajestsieć

szkolnictwa religijnego podstawowego, średniego,a takŜe wyŜszego; dość szerokie są równieŜ

kontakty z zagranicą (wymiana stypendialna, ruch pielgrzymkowy itp.) i przy zapaści systemów

edukacji w regionie moŜe odegrać pewna rolę. Czynnik ten traktowany jest jednak przede

wszystkimjakozagroŜenieisposóbprzenikaniaideifundamentalistycznychdoAzjiCentralnej,na

tymproblemiekończysięrównieŜzainteresowaniewładz.TakŜeznakomitawiększośćzachodnich

programówstymulującychrozwójedukacjijakojednejzpodstawdostymulowaniatransformacji

w Azji Centralnej nie widzi potrzeby współpracy ze środowiskami religijnymi. W efekcie bez

odpowiedniegoskanalizowaniaistymulacjirozwojuprzyszłychelitmuzułmańskichniemamowyo

wykształceniu odpowiedzialnej, zdolnej stawić czoło wyzwaniom, jakie niesie m.in.

fundamentalizm,muzułmańskiejsiłyintelektualnej.

Islam i zagraniczne ośrodki muzułmańskie obok oczywistych zagroŜeń, jakie niosą mogą

sprzyjaćrozwiązywaniuszereguwaŜkichproblemówwewnętrznych.Szczególnymprzykłademjest

tutajdziałalnośćAgiChanaIVijegoorganizacjizrzeszonychwAghaKhanDevelopmentNetwork

wTadŜykistanie(aostatniowAfganistanie).AgaChanm.in.przyczyniłsiędozakończeniawojny

domowej w TadŜykistanie, od lat prowadzi równieŜ szereg programów stymulujących rozwój

gospodarczy,społecznyikulturalny(np.szykującsiędootwarciaUniwersytetuAzjiCentralnejw

Chorogu). AKDN jest przykładem realnego wkładu środowiska muzułmańskiego w transformację

AzjiCentralnejwduchuoczekiwańZachodu.

Wnioski

Islam jest trwałym, niezbywalnym i dynamicznym elementem rzeczywistości politycznej,

społecznejikulturowejAzjiCentralnej.Jegorolanajprawdopodobniejbędziewregionierosła.

Azja Centralna, a zwłaszcza jej południowa część jest zagroŜona fundamentalizmem islamskim.

Istota zagadnienia nie leŜy jednak w islamie, a w problemach społecznych, gospodarczych i

politycznychregionu.WalczączfundamentalizmemnanichwłaśnienaleŜysięskupić.

W celu zrozumienia i rozwiązywania problemów regionu, stabilizowania go i stymulowania jego

rozwojukoniecznejestpodjęciewysiłkuucieczkiodjednostronnegoibudowanegonanieufnościi

strachu podejścia do islamu. Islam jako taki w równym stopniu moŜe destabilizować, jak i

przyczyniaćsiędostabilnościirozwojuAzjęCentralną.

KrzysztofStrachota

Fundamentalizm islamski oznacza tu szeroki prąd kulturowy od lat upowszechniający się w

świecie islamu zmierzający do rewolucyjnego zastąpienia istniejącego złego porządku

politycznego, społecznego i aksjologicznego nowym wyrastającym z islamu oczyszczonego z

naleciałości, dającego gotową receptę na sprawiedliwy i gwarantujący rozwój ład oparty na

Koranie i szariacie, znajdujący wyraz w kalifacie, jednoczącym muzułmanów świata ummę.

Charakterystycznejest,Ŝenacałymświeciefundamentalizmrozwijasięnaobszarachszczególnie

silniedotkniętychzmianamispołecznymiigospodarczyminp.przyrostemdemograficznym,erozją

tradycyjnych struktur społecznych związanych z migracjami zarobkowymi, rozwarstwieniem

społecznym, alienacją elit i wewnętrznymi konfliktami politycznymi zwłaszcza słabością

opozycyjnych, świeckich sił politycznych. Wedle fundamentalistów rozwiązaniem wszelkich tych

problemówjestislam. [powrótdotekstu]

początekstrony

http://www.osw.waw.pl/pub/proislam/2002/021218a.htm

2008-04-18

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: