Ćwiczenia2.
Bronisław Malinowski „Argonauci Zachodniego Pacyfiku” str. 27-58
Wprowadzenie, przedmiot i zakres niniejszych badań.
System wymiany, obejmujący wyspy w pobliżu wschodniej części Nowej Gwinei, Luizjady, wyspę Woodlark, Archipelag Triobrianda, grupę wysp d’Entrecasteaux, przenika w głąb kontynentu i wywiera wpływ na dalsze okręgi [ wyspę Rossel, niektóre partie północnych i południowych wybrzeży Nowej Gwinei ]. Jest to system wymiany, zwany kula. Wzdłuż tego szlaku wędrują stale w przeciwnych kierunkach dwa rodzaje przedmiotów. W kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara przesuwa się stale SOULAVA- długie naszyjniki z czerwonej muszli. W przeciwnym kierunku wędruje MWALI- bransolety, czy naramienniki z białej muszli. Każdy z tych przedmiotów spotyka na drodze przedmioty tego drugiego rodzaju i jest nieustannie za nie wymieniany. Każdy szczegół transakcji jest ustalony i regulowany przez zespół tradycyjnych reguł, a niektórym aktom kula towarzyszą obrzędy magiczne i publiczne ceremonie. Żaden z uczestników wymiany nigdy dłużej nie zachowuje w swoim posiadaniu żadnego z tych przedmiotów. Jedna transakcja nie kończy stosunku kula- raz w kula, zawsze w kula, a związek między dwoma partnerami jest stały i trwa całe życie. Głównym aspektem kula jest obrzędowa wymiana owych przedmiotów. Towarzyszy temu wiele czynności wtórnych np. zwykły handel. Oprócz tego wykonywane są inne czynności, które poprzedzają kula lub są z tą wymianą związane [ np. budowanie czółen, wielkie ceremonie żałobne oraz tabu przygotowawcze ]. Kula stwarza więź łączącą znaczną liczbę plemion, które tworzą organiczną całość. Ludziom biorącym udział w wymianie nie jest znany obraz całości struktury społecznej. Znają własne motywy, ale cała zbiorowa instytucja- przekracza już ich możliwości umysłowe. Etnograf musi dostrzec pewne czynności, powiązać je ze sobą, ustalić co działaniach jest stałe i istotne, odkryć prawa i reguły rządzące transakcjami. Dalej, musi skonstruować obraz tej wielkiej instytucji.
Metody stosowane przy zbieraniu materiału etnograficznego.
Badacz- bezstronny i szczery, musi przeprowadzić wyraźne rozróżnienie między rezultatami bezpośrednich obserwacji i wypowiedziami oraz interpretacjami krajowców z jednej strony, a wnioskami autora, z drugiej. Etnograf jest własnym kronikarzem [ a zarazem historykiem ], jego źródła, choć łatwo dostępne, są trudne do uchwycenia i bardzo złożone. Są zawarte w zachowaniu i pamięci żywych ludzi. W etnografii istnieje dystans między surowym materiałem informacyjnym [ zbieranych przez badacza na drodze obserwacji, z wypowiedzi tubylców itp. ], a ostatecznym, w pełni naukowym przedstawieniu owych rezultatów. Etnograf przezwycięża ten dystans drogą żmudnych lat pracy.
Początki Malinowskiego
Jako badacz początkujący, bez żadnych uprzedzeń i doświadczeń, wylądował na plaży z całym swym ekwipunkiem, miał zamieszkać u białego człowieka. Podczas pierwszych tygodni odwiedzał wioski, miał poczucie beznadziejności i rozpaczy oraz okresy zniechęcenia. Gdy po raz pierwszy wkroczył do wioski, niektórzy tubylcy tłoczyli się wokół niego, gdy poczuli tytoń. Jego biały towarzysz miał już swój rutynowy sposób traktowania tubylców. Pierwsza wizyta pozostawiła nadzieje, że kiedy wróci, będzie mu łatwiej. Gdy powrócił, wymienił kilka komplementów w pidgin-English oraz tytoń, co stworzyło atmosferę życzliwości. Najpierw zaczął „robić technologię”. W pobliżu kilku tubylców wyrabiało różne przedmioty. Obserwował, więc ich pracę i dowiadywał się o nazwy narzędzi, techniczne wyrażenia. Początkowo, z powodu niedoskonałości pidgin-English, nie był w stanie nawiązać pełniejszej rozmowy. Zabrał się, więc do sporządzenia spisu ludności wioski, genealogii, planów i terminów pokrewieństwa. Lecz wszystko to pozostawało martwym materiałem. W badaniu religii, magii, wierzeń w czary i duchy nie posunął się dalej, jak poza zebranie kilku powierzchownych wątków folklorystycznych, przez pidgin-English. Biali mieszkańcy tego terenu zniechęcali go. Byli to ludzie, którzy całe lata spędzili w tamtych stronach, ich poglądy były tendencyjne, o życiu krajowców nie wiedzieli nic.
O tubylcach mówili, że są to umysły niewyrobione itp. W swoich badaniach, postępy zaczął robić dopiero, gdy znalazł się w interesującym go okręgu bez towarzystwa białych.
Metody etnograficzne:
· Badacz musi zdawać sobie sprawę z rzeczywistych, naukowych celów swojej pracy oraz znać wartość i kryteria, jakimi posługuje się współczesna etnografia;.
· Powinien stworzyć sobie dogodne warunki pracy- trzymać się z dala od białych ludzi i żyć wśród tubylców.
· Musi stosować szereg specjalnych metod zbierania materiału, posługiwania się nim i utrwalania go.
Odcięcie się od towarzystwa innych białych ludzi i jak najbliższy kontakt z tubylcami. Dobrze jest mieć magazyn w domostwie białego człowieka i świadomość, że ma się tam schronienie. Musi być to jednak miejsce dostatecznie oddalone, by nie przekształciło się w stałe środowisko. Gdy badacz jest zmęczony, powinien udać się na samotny spacer i wtedy
w naturalny sposób będzie poszukiwał towarzystwa tubylców. Życie w wiosce, które początkowo jest niezwykłą, czasem nieprzyjemną, a niekiedy interesującą przygodą, wkrótce jest całkiem powszednie, w harmonii z otoczeniem, w którym przebywa. Malinowski wkrótce po osiedleniu w Omarakanie [ Wyspy Triobranda ] zaczął brać udział w życiu wioski. Przestał być elementem zakłócającym życie plemienne. Zaczęto go traktować, jako część składową życia, zło konieczne. Mało było szans, by coś uszło jego uwadze. Ilekroć zaszło coś ważnego, dramatycznego on był na miejscu, a póki wydarzenie trwało, krajowcy nie mogli się powstrzymać, by o nim nie mówić. Musiał jednak nauczyć się wyczucia, zachowań, dobrych manier, przyjętych wśród tubylców. Jego kontakty z krajowcami były bardzo bliskie, co wg niego było podstawowym warunkiem prowadzenia efektywnych badań terenowych. Etnografia wymaga również aktywnych metod zdobywania materiału etnograficznego. Etnograf musi czerpać inspiracje ze znajomości najbardziej współczesnych osiągnięć nauki ich głównych zasad i celów. Należy umieć widzieć problemy i posiadać wyobraźnię naukową, a studia teoretyczne mają naprowadzać obserwatora na te problemy. Etnologia wprowadza ład i prawa naukowe w to, co wydawało się chaotyczne i dziwaczne. Przekształca sensacyjny, nieokiełznany i nieobliczalny świat „dzikich” w szereg uporządkowanych społeczności, kierowanych prawem, zachowujących się i myślących w kategoriach stałych, logicznych zasad.
Pierwszym, podstawowym zadaniem etnograficznych badań terenowych jest danie przejrzystego i wyraźnie zarysowanego obrazu struktury społecznej oraz wyodrębnienie z zespołu spraw nieistotnych, drugorzędnych praw i regularności rządzących zjawiskami kulturowymi. Taki szkielet strukturalny winien być ustalony na początku. Ważne jest, więc by objąć pełny zakres zjawisk w poszczególnym aspekcie badanej przez siebie kultury plemiennej oraz objąć swym badaniem całość kultury plemiennej we wszystkich jej aspektach. Etnograf musi wykryć wszelkie normy i regularności życia plemiennego, wszystkiego co trwałe i ustalone. Pamiętając o tym, że nie zostało to nigdzie zapisane, a utrwaliło się w tubylcach, z których wszystkie informacje, cały kodeks plemienny, należy wyciągnąć. Ludzie ci nie ogarniają jednak umysłem owego kodeksu. Dlatego nie należy zadawać im pytań w abstrakcyjnych kategoriach socjologicznych. Należy postawić im pytanie, jak potraktuje konkretny przypadek zmyślony lub jeszcze lepiej, prawdziwy. Wydarzenie, które ma miejsce w danej chwili, zawsze skłania tubylców do dyskusji, można więc na jej podstawie wyciągać wnioski oraz pytać o podobne przypadki z przeszłości. Na podstawie tego materiału, drogą indukcji, należy wyciągać wnioski.
Różnice między podejściem naukowym, a tym opartym jedynie na zdrowym rozsądku:
· Badacz posiadający przygotowanie naukowe da o wiele bardziej kompletny i szczegółowy, pedantyczny i systematyczny.
· Naukowo wyrobiony umysł będzie prowadził poszukiwania wg istotnie relatywnych linii postępowania badawczego i przyświecać mu będą cele posiadające rzeczywistą wartość naukową.
Celem wyszkolenia naukowego jest dostarczenie badaczowi terenowemu mapy umysłowej - mental chart, wg której określi swą pozycję oraz wyznaczy obrany kurs naukowy.
Musi zbierać dane konkretne, a robić to dokładnie.
W badaniach nad pokrewieństwem systematyczne śledzenie jednego związku za drugim na konkretnych wypadkach prowadzi do skonstruowania tablic genealogicznych. Podobnie w badaniach nad konkretnymi formami transakcji gospodarczych, systemami magicznymi oraz oczywiście genealogicznie ujętego spisu ludności. Genealogia jest synoptyczną kartą pewnej liczby powiązanych ze sobą stosunków pokrewieństwa. Pozwala zagadnienie sformułowane abstrakcyjnie, przedstawić tubylczemu informatorowi w konkretnej postaci [ wartość jako instrumentu ] oraz na podanie szeregu autentycznych faktów we właściwym dla nich kontekście [ wartość jako dokumentu ]. Procedura konkretnego przedstawiania danych w formie tabel jest przede wszystkim legitymacją dla samego etnografa, rodzajem jego „listów uwierzytelniających”. Co oznacza, że etnograf musi jasno rozgraniczyć, które partie materiałowe zostały oparte na bezpośrednio zebranych informacjach, a które na pośrednio zebranych.
Postulaty metodologiczne:
· Każde zjawisko winno być badane w możliwie najszerszym zakresie konkretnych przejawów oraz poprzez wyczerpujący przegląd szczegółowych przykładów.
· Rezultaty powinny być ujęte w formie kart synoptycznych, służące jako instrumenty badawcze oraz dokumentacja etnograficzna.
· Metoda statystycznej dokumentacji na podstawie konkretnych świadectw- posługując się dokumentacją oraz przez studium konkretów można przedstawić w sposób przejrzysty ogólne ramy kultury tubylców oraz strukturę ich społeczeństwa.
Prace amatorskie pod jednym względem mają przewagę nad pracami naukowymi. Podają „ciało i krew” ustroju plemiennego. Dowiadujemy się wiele o ramach strukturalnych danego społeczeństwa, ale nie potrafimy dostrzec czy uzmysłowić sobie realiów życia ludzkiego, regularnego przebiegu codziennych wydarzeń czy okolicznościowego ożywienia nastrojów w związku z jakimś świętem, ceremonią czy szczególnym wydarzeniem. Trzeba więc dane uzupełniać obserwacją. Zjawiska, których nie da się uchwycić przez samo stawianie pytań czy zbieranie dokumentacji statystycznej, lecz które należy obserwować na żywo, nazywamy imponderabiliami aktualnego życia. Są to np. codzienne życie, ubiór, sposób pielęgnacji ciała, sposób przygotowania i przyjmowania pożywienia, atmosfera rozmów i życia towarzyskiego, przejawy trwałych przyjaźni lub nienawiści, przelotnych sympatii lub antypatii, przejawy osobistych próżności i ambicji jednostek oraz emocjonalnych reakcjach ich otoczenia.
Te fakty są realną częścią tego, co tworzy całą strukturę społeczną, na nich osnuta jest więź, która spaja rodzinę, klan, społeczność wioskową czy plemię. Bardziej skrystalizowane typy więzi, jak rytuał, powinności natury gospodarczej i prawnej, obowiązki, ceremonialne dary i formalne oznaki szacunku, chociaż równie ważne dla badacza, nie są tak silnie odczuwane przez jednostkę, która bierze w nich udział. Żadnego z tych aspektów- ani intymnej, ani prawnej sfery życia nie wolno pominąć. Np. przeżytki, badając ogólny zarys jakiegoś zachowania nie wiemy, czy zwyczaj żyje w sercach, tych którzy go praktykują, czy jest czymś martwym. Jeśli jednak zaobserwujemy i ustalimy szczegóły zachowania tych ludzi, stanie się od razu jasne, w jakim stopniu dany akt jest żywotny. Skala błędów w obserwacji imponderabiliów aktualnego życia i typowego zachowania będzie większa niż w przypadku szkieletu [ skrystalizowanych danych etnograficznych ]. Ale i tu należy uczynić wszystko, by fakty mówiły same za siebie. Ważne jest, by praca, polegająca na zbieraniu i utrwalaniu wrażeń, rozpoczęta została możliwie wcześnie, bo pewne subtelne cechy, które przemawiają swą nowością, przestajemy zauważać po jakimś czasie. Należy systematycznie prowadzić dzienniczek etnograficzny, notować wszelkie nieznaczne, czy bardziej charakterystyczne odchylenia od normy. Pomoże to wyznaczyć dwa punkty, między którymi zawarte jest normalne ludzkie zachowanie. Przy tego typu pracy ważne jest, by etnograf odłożył czasem swoje narzędzie pracy i włączył się w nurt codzienności.
Duch- to tubylcze poglądy, opinie i reakcje uczuciowe. W każdym akcie życia plemiennego wyróżnić można, po pierwsze- rutynę określoną zwyczajem i tradycją; dalej, sposób w jaki zostaje wprowadzona w życie i na koniec, komentarz do niej, zawarty w umysłach tubylców. Człowiek, który podporządkowuje się różnym zwyczajowym powinnościom, podąża tradycyjnie wyznaczonym biegiem działania, robi to, kierując się pewnymi motywami, w zgodzie z pewnymi uczuciami i pod wpływem pewnych idei. Te uczucia, idee, impulsy kształtowane są przez kulturę. Dlatego muszą być badane i rejestrowane. Większość ludzi nie byłaby w stanie sformułować tych doznań za pomocą słów, musimy więc przyjąć to za pewnik. Należy przyjąć jako zasadę, że przedmiotem naszych badań są stereotypowe formy myślenia i odczuwania ludzkiego. Interesuje nas tylko, co ludzie odczuwają i myślą jako członkowie danej społeczności. Ich stany umysłowe nabierają charakterystycznego, wspólnego piętna, dzięki jednolitym wzorcom narzuconym przez instytucje, ulegają wpływowi tradycji i folkloru, co dokonuje się przez samo narzędzie myślenia- język. Tak więc należy znaleźć typowe sposoby myślenia i odczuwania, odpowiadające instytucjom i kulturze danego społeczeństwa i sformułować rezultaty w jak najbardziej przekonujący sposób. Metodą postępowania będzie cytowanie dosłowne wypowiedzi o zasadniczym znaczeniu, podawanie rodzimej terminologii, dotyczącej procesów technologicznych oraz nazwy socjologiczne. Tłumaczenia zacierają wszelkie subtelne punkty.
Do celu etnograficznych badań terenowych dochodzimy trzema drogami:
· Przedstawienie organizacji plemienia i anatomii jego kultury w formie ściśle ustalonego i przejrzystego zarysu [ konkretna dokumentacja statystyczna ];
· Wypełnienie ram treścią, którą są imponderabilia aktualnego życia oraz typy zachowania, które powinny być zebrane drogą dokładnych obserwacji w formie etnograficznego dzienniczka, co jest możliwe dzięki ścisłemu kontaktowi z tubylcami;
· Podanie zbioru etnograficznych dokumentów w postaci wypowiedzi, charakterystycznych narracji i opowiadań, typowych wyrażeń, wątków folklorystycznych i formuł magicznych- tworzących Corpus inscriptionu,m i będących ilustracją tubylczej mentalności.
Rozdział trzeci. Istota kula. Str. 126-155
Ekonomiczny charakter kula.
Kula dotyczy wymiany dóbr i przedmiotów użytkowych, jest więc instytucją gospodarczą. Jest powiązana z mitem, oparta na tradycyjnym prawie i otoczona magicznymi rytuałami. Wszystkie jej główne transakcje są publiczne i mają charakter obrzędowy oraz przeprowadzane są wg określonych reguł. Wymiana odbywa się w określonych odstępach czasu, w terminach z góry ustalonych, odbywa się na utartych szlakach handlowych, które zawsze wiodą do starych i wyznaczonych miejsc. Jest oparta na ściśle ustalonym i trwałym statusie, na uczestnictwie łączącym w pary kilka tysięcy jednostek. Uczestnictwo w kula jest związkiem trwającym na całe życie, zakłada różne wzajemne obowiązki i przywileje oraz stwarza pewien typ międzyplemiennych stosunków na ogromną skalę. Ekonomiczny mechanizm transakcji oparty jest na specjalnej formie kredytu, co zakłada wysoki stopień wzajemnego zaufania i handlowego honoru- dotyczy także ubocznego, drobnego handlu, który towarzyszy właściwej kula. Jej głównym celem jest wymiana przedmiotów nie mających praktycznego zastosowania. Przekazywanie z rąk do rąk tych bezużytecznych przedmiotów urasta do wielkiej roli, staje się podstawą potężnej, międzyplemiennej instytucji, z którą łączy się wiele innych przedsięwzięć.
Przedmioty wymiany pojęcie vaygu’a.
Mwali- naramienniki wyrabia się odłamując koniec i wierzchołek dużej, stożkowatej muszli, a następnie polerując tak powstały pierścień. Te bransolety-naramienniki są bardzo poszukiwane przez wszystkich Papuo-Melanezyjczyków Nowej Gwinei, a nawet rozchodzą się w czysto papuaskim okręgu Zatoki Nowo-Gwinejskiej.
Soulava- naszyjniki, zrobione są z małych krążków z czerwonej muszli spondylusa. Ośrodkiem produkcji jest jedna z wiosek w Port Moresby, kilka innych na terenie wschodniej Nowej Gwinei. Spondylus służy do wyrobów również innych przedmiotów [ element kolczyków, krótki naszyjnik, ściśle przylegający do szyi ], nas interesują specjalne bardzo długie, od dwóch do pięciu metrów długości, naszyjniki, spotykane w dwóch odmianach: pierwszy, bardziej okazały z dużym brelokiem z muszli i drugi z większych krążków, z kilkoma muszlami kauri lub czarnymi nasionami banana pośrodku.
Te artykuły kula są przede wszystkim ozdobami. Nie wolno ich używac jako ozdób codziennych lub z powodu mniej ważnych uroczystości. Co najmniej 90% naramienników jest zbyt mała, by mogli je nosić choćby młodzi chłopcy i dziewczęta. Kilka ma rozmiary tak duże i tak wielką wartość, ze nie nosi się ich w ogóle, za wyjątkiem sporadycznych wypadków, które zdarzają się raz na 10 lat.
Vaygu’a- kosztowności kula- przedmioty użytkowe, które przestały już pełnić tę funkcję, a zarazem są przedmiotami obrzędowymi. Posiada się je dla samego posiadania, a płynąca z tego sława jest główną ich wartością. Sprawiają one ludziom wiele przyjemności jako pamiątki historyczne [ sentymentalizm historyczny ]. Każdy naprawdę wartościowy przedmiot kula ma swoją indywidualną nazwę, a tradycja tubylcza nadaje mu wartość historyczną i romantyczną. Znajdują się w posiadaniu jednej osoby przez jakiś czas. Kosztowności kula są obrzędowymi przedmiotami symbolizującymi bogactwo, jest to broń, często wielkich rozmiarów, bogato rzeźbiona i zdobiona, narzędzia kamienne, przedmioty użytku domowego czy narzędzia rzemieślnicze, zbyt bogato zdobione i niewygodne w użyciu. Pewna liczba tych obiektów pełni funkcję instrumentów w magicznych i religijnych rytuałach, więc są przedmiotami ściśle związanymi z daną ceremonią.
Główne reguły i aspekty kula.
Transakcje kula mogą być dokonywane tylko między partnerami, człowiek, który należy do kula, może dokonywać transakcji tylko z ograniczoną liczbą partnerów. Zwykły człowiek w Trobriandach ma zaledwie kilku partnerów, wódz ma ich setki. Dwaj partnerzy kula powinni dokonywać między sobą wymiany kula, a także wymieniać od czasu do czasu inne podarki. Zachowują się jak przyjaciele i mają szereg wzajemnych zobowiązań. Ponadto przeciętny człowiek w kula dokonuje wymiany z jednym lub dwoma wodzami ze swojego lub sąsiedniego okręgu. W takim przypadku jest zobowiązany do świadczenia im pomocy i usług, ofiarowywania im najcenniejszych vayagu’a . z drugiej strony będzie oczekiwał od nich szczególnie łaskawego traktowania. Natomiast partner z dalekich, zamorskich wysp jest opiekunem, gospodarzem i sprzymierzeńcem w obcym kraju. Stanowi gwarancję bezpieczeństwa. Dostarcza żywności, ofiarowuje prezenty, a jego dom, chociaż nie służy jako miejsce do spania, stanowi miejsce spotkań z ludźmi na terenie obcej wioski.
Naramienników i naszyjników nigdy nie dostaje się od tej samej osoby, ponieważ muszą wędrować w przeciwnych kierunkach. Każdy uczestnik musi podporządkować się określonym regułom, wyznaczającym kierunek geograficzny transakcji. Nieustannie płyną dwa ciągłe strumienie, nigdy się nie zatrzymują. Nikt nigdy nie przetrzymuje kosztowności kula przez dłuższy czas [ dłużej niż rok, czy dwa ]. Na Wyspach Tobrianda znajduje się zaledwie kilka szczególnie pięknych naszyjników i naramienników, stanowiących czyjąś stałą własność, mających zupełnie odrębną klasę przedmiotów raz na zawsze wyłączonych z transakcji wymiennych kula. Okres obiegu wokół całego pierścienia wynosi od dwóch do dziesięciu lat. Sukces w kula związany jest z mocami magicznymi, sława wynikająca ze zdobycia przez jednostkę szczególnie pięknego klejnotu kula, spływa na całą społeczność, z której ona pochodzi.
Akt wymiany i jego zasady.
Złożony ceremonialny dar, po upływie pewnego czasu, musi być odwzajemniony darem o równej wartości, co zwykle następuje w ciągu kilku godzin, czy minut, czasem jednak przeciąga się rok lub dłużej. Obowiązuje zasada przyzwoitości i uczciwości. Tubylcy wyraźnie odróżniają kula od zwykłego handlu wymiennego [ gimwali ]. Ustalenie wartości przeciwdaru pozostawia się uznaniu odwzajemniającego się i nie może on być żadnymi środkami zmuszony do rewanżu. Oczekuje się jednak równoważnika daru. Posiadanie w kręgu kula jest równoznaczne z dawaniem. Główną oznaką potęgi jest bogactwo, główną oznaką bogactwa jest hojność. Podstawowa zasada kodeksu moralnego tubylców sprawia, że każdy człowiek będzie starał się jak najuczciwiej dokonywać transakcji kula, a im znaczniejsza będzie to osobistość, tym bardziej będzie się starała zabłysnąć swą szczodrobliwością. Często, mimo chęci odwzajemnienia się, partner nie zdoła tego zrobić. Poza tym, przy wymianie kula następuje silna rywalizacja w okazywaniu hojności. Nie ma tu jednak targowania się ani tendencji do pozbawienia partnera należnego udziału. Człowiek, który jest uczciwy i hojny w transakcjach kula, zbierze więcej kosztowności niż skąpiec.
Przykład: człowiek z Sinaketa ma dwa okazałe naramienniki. Przybywa ekspedycja zamorska z Dobu. Zadąwszy w konchę, bierze naramienniki i daje je partnerowi, mówiąc „to jest vaga, [ dar otwierający wymianę ] we właściwym czasie ofiarujesz mi za to Soulava. W następnym roku, podczas wizyty w Dobu, albo partner będzie miał naszyjnik odpowiedniej wartości i da go jako „yotile” [ dar odwzajemniający ], albo nie. Jeśli nie, to daje „basi” [ dar zastępczy ], znaczy to że główny dar powinien być odpłacony przy następnej okazji. Dar końcowy, jaki otrzyma to „kudu” [ dar zamykający ]. Są też dary ubiegające- „pokala” [ dary, z reguły są to świnie, szczególnie piękne banany, yamu i toro ] oraz „karibu tu” [ dary wywoławcze, posiadają większą wartość].
Czynności związane z kula.
...
carolyne