Anioły-rola, chierarchia, liturgia.doc

Anioł


Rozumna, duchowa istota stworzona przez Boga, będąca Jego wysłannikiem, jest dla chrześcijan pomocą w ziemskim życiu i częstym natchnieniem dla twórców i filozofów.


Kim jest anioł?
Anioł (łac. angelus, grec. aggelos, hebr. mal'ak), czyli "wysłannik", "posłaniec": w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie niematerialna (duchowa) istota stworzona przez Boga, będąca Bożym sługą i pośrednikiem między Nim a ludźmi. Obdarzony wolną wolą może zbuntować się przeciw Stwórcy (szatan, upadłe anioły, demony). W religiach gnostycznych przypisywano aniołom udział w stwarzaniu świata. W tradycji chrześcijańskiej stworzony przez Boga jako dobra istota duchowa: Boży posłaniec, uczestnik niebiańskiej liturgii, opiekun ludzi, ale też zwiastun Bożego gniewu.

Rola aniołów
Aniołowie są istotami czysto duchowymi, osobowymi i nieśmiertelnymi, obdarzonymi rozumem i wolą. Choć swoją doskonałością przewyższają stworzenia widzialne, w tym także człowieka, to jednak są "duchami przeznaczonymi do usług, posyłanymi na pomoc starającym się posiąść zbawienie" (Hbr 1,14). Aniołowie byli obecni w całym ziemskim życiu Jezusa, przy narodzeniu w Betlejem, podczas kuszenia na pustyni, umacniali Go podczas modlitwy w Ogrodzie Oliwnym, zwiastowali zmartwychwstanie i pocieszali apostołów, kiedy Jezus wstępował do nieba. Podobnie życie każdego człowieka - jak podaje Katechizm - od narodzenia do śmierci jest otoczone opieką i wstawiennictwem aniołów (KKK 336).

Aniołowie są sługami przed Bożym tronem. Imiona i rodzaje aniołów nie są określeniami ich wewnętrznej istoty czy struktury, lecz nazwą zadań, jakie wykonują. Podstawowym zadaniem aniołów jest asystowanie Bogu zasiadającemu na tronie (Dn 7, 9-10; Iz 6; Ps 96,7; 102,20; Tob 12,15; Mt 18,10) oraz uczestniczenie w boskiej liturgii (Hbr 1,13-14; 12,22).
Obok tej podstawowej właściwości Biblia ukazuje, że zadaniem aniołów jest posłannictwo wobec ludzi. To właśnie Boży wysłannik pomaga niewolnicy Agar na pustyni, wyprowadza Lota z Sodomy, zapowiada narodziny Samsona.

Anioł wyjaśnia proroctwa Danielowi, wedle tradycji jest to Gabriel, ten sam, który zapowiada narodzenie św. Jan Chrzciciela, wcielenie Syna Bożego, przekazuje tę wiadomość pasterzom koło Betlejem, umacnia Króla Aniołów podczas Jego agonii (Łk 22,43). Jednym z ważnych wymiarów tej posługi jest czuwanie nad narodem wybranym podczas ucieczki z Egiptu (Wyj 14,9) i w innych ważnych momentach historii. Tradycja dostrzega tu rolę aniołów stróżów strzegących poszczególne społeczności (Dz 16,9), a także opiekunów każdej osoby. Aniołowie wykonują też Bożą władzę nad całym światem. Ojcowie Kościoła często wyrażali przekonanie, że aniołowie są posyłani, aby wypełnić Bożą wolę w świecie fizycznym. Semici żywią przekonanie o tym, że aniołom powierzona jest kontrola nad wszelkimi przyrodniczymi czy fizycznymi procesami w świecie, zgodnie z Bożymi zarządzeniami.

Anioł stróż
Aniołowie są opiekunami ludzi, w konkretnych wydarzeniach i przez całe życie. Kiedy Abraham posyła swego sługę, aby znalazł żonę dla Izaaka, zapowiada: "Bóg pośle przed tobą anioła" (Rdz 24,7). Jezus mówi: "Uważajcie, abyście nie pogardzali żadnym z tych maluczkich. Powiadam wam bowiem, że ich aniołowie zawsze widzą twarz mego Ojca w niebie" (Mt 18,10). Ogólna doktryna o opiece aniołów jest częścią wiary, ale przekonanie o tym, że każda osoba posiada swego własnego, indywidualnego duchowego opiekuna, nie jest ścisłym dogmatem wiary. Św. Ambroży wzywa: "Powinniśmy modlić się do aniołów, którzy są nam dani jako strażnicy". Pomoc aniołów nie polega tylko na doraźnej interwencji w nasze życie, ale także na modlitwie wstawienniczej za nas u Boga, jak czyni choćby archanioł Rafał (Tob 12,12). Wedle św. Hieronima "godność każdej duszy jest tak wielka, że każda od narodzin posiada swego anioła stróża". Dzieje Apostolskie opisują opiekę aniołów nad pierwotną gminą chrześcijańską. Anioł wyswabadza z więzienia św. Piotra, wspomaga w posłudze św. Pawła.

Anielska hierarchia
Wiele miejsca światu duchów poświęcają apokryfy, zwłaszcza Starego Testamentu (m.in. Księga Henocha). W patrystyce i teologii chrześcijańskiej rozwijała się nauka o aniołach: angelologia. Pseudo-Dionizy Areopagita wyodrębnił 9 chórów anielskich uporządkowanych w 3 hierarchiach. Najniższy poziom to: aniołowie, archaniołowie, moce; średni: władze, zwierzchności, panowania; najwyższy: trony, cherubiny, serafiny.
Św. Grzegorz Wielki - papież, ojciec i doktor Kościoła - podobnie opisuje 9 chórów anielskich powołując się na autorytet Pisma św. - listów św. Pawła, św. Judy, księgi Izajasza i Ezechiela. Wielki wkład w angelologię wniósł św. Tomasz z Akwinu, nazywany "Doktorem Anielskim".

Liczba aniołów określana jest jako ogromna. Prorok Daniel pisze o Bogu zasiadającym na tronie: "Tysiąc tysięcy służyło Mu, a dziesięć tysięcy po dziesięć tysięcy stało przed Nim" (Dn 7,10). Podobnie w Nowym Testamencie czytamy o niebiańskiej liturgii: "przystąpiliście do niezliczonej liczby aniołów" (Hbr 12,22). W powszechnej tradycji znane są jednak tylko 3 imiona aniołów: Michał, Rafał i Gabriel, którzy z racji rangi swej misji nazywani są archaniołami. Apokryficzne księgi, zwłaszcza Starego Testamentu, wymieniają bardzo wiele imion aniołów i często dokładnie opisują ich specyficzne funkcje. W znanym poemacie Miltona "Raj utracony" spotykamy wiele spośród tych apokryficznych imion.

Anioły upadłe
Tradycja mówi, iż przed grzechem pierwszych rodziców w świecie istot duchowych doszło do buntu wobec Boga. Uznawany za największego z aniołów, Lucyfer (imię oznacza: "Niosący światło") wraz ze swymi towarzyszami wybrali odejście od Boga i tym samym, przez swój grzech stali się diabłami, złymi duchami. Wedle niektórych teologów przyczyną buntu Szatana była urażona pycha. Nie mógł on znieść prawdy, że człowiek został, przez Wcielenie Syna Bożego, postawiony wyżej od aniołów.

Rozróżnienie na dobre i złe anioły jest stale obecne w Biblii, ale nie jest to znak rozdwojenia czy konfliktu pomiędzy dwoma równorzędnymi zasadami wszechrzeczy: dobrym i złym bogiem. Jedyny Bóg stworzył wszystkie anioły, z których część dokonała wyboru przeciwko Niemu. Konflikt rozgrywa się dalej wyraźnie na ziemi pomiędzy Królestwem Bożym, a Królestwem Zła. Przy czym zwycięstwo Dobra zostało przypieczętowane przez Chrystusa i każdy może mieć w nim udział. Każdy, oprócz upadłych aniołów, których decyzja odejścia od Boga (czyli potępienie, piekło) jest - wedle przekonania teologów - nieodwołalna.

Liturgia
Pierwotne chrześcijaństwo nie rozwinęło od razu kultu aniołów, w obawie przed wpływami pogańskimi i silnie rozwiniętą angelologią żydowską. Od IV w. kształtuje się kult Michała Archanioła. W liturgii Kościół przywołuje aniołów przede wszystkim w prefacjach mszalnych, gdy uwielbia trzykroć świętego Boga: "z aniołami, archaniołami i wszystkimi świętymi wielbimy Ciebie na ziemi razem z nimi wołając: Święty, Święty, Święty". Anioł jest też wzywany przy udzielaniu sakramentu chorych oraz przy poświęceniach i błogosławieństwach. Obrzędom pogrzebu towarzyszy prośba, aby aniołowie wprowadzili zmarłego do nieba. Obecność anioła w liturgii symbolizuje diakon. Podczas Mszy św. w Kanonie Rzymskim celebrans kieruje prośbę do anioła, by "zaniósł tę Ofiarę na ołtarz w niebie." Również modlitwa "Anioł Pański" przypomina chrześcijańską wiarę w działanie tych istot.

Teologia
Istnienie i duchową naturę aniołów potwierdziły Sobory Laterański IV (1215) i Watykański I (1870) oraz papież Pius XII w encyklice Humani generis (1950). Przyjmuje się jednak, że mogą one przybierać tzw. ciało pozorne. Wielu Ojców Kościoła i teologów katolickich zakłada, iż każdemu człowiekowi przypisany jest jako opiekun tzw. anioł-stróż. Angelologia katolicka nie jest ujęta w oddzielny dogmat, lecz jest prawdą wiary płynącą z ciągłości Tradycji.

Współczesna teologia podkreśla, że duchowość nie stawia aniołów wyżej od ludzi, gdyż pierwiastek materialny pozwala człowiekowi na pełniejsze uczestnictwo w życiu Trójcy Św., zwłaszcza dzięki Wcieleniu Syna Bożego, który przybrał ludzką (nie np. anielską) naturę. Klasyfikacja, ilość, wewnętrzna natura aniołów nie są istotne wobec dobroci samego Boga, który opiekuje się materialnymi stworzeniami (także za pomocą bytów duchowych). Istnienie aniołów może być potwierdzeniem wszechwładzy i płodności Stwórcy "wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych", który kieruje także duchowym światem.

Niepokojącym objawem współczesności jest wątpienie w samą możliwość istnienia bogactwa świata niewidzialnego, w tym także aniołów, wątpienie z pozycji racjonalizmu. Jednocześnie ten, wydaje się racjonalny, człowiek, jest gotów wierzyć w praktyki wróżbiarskie i magiczne, odwołujące się przecież do działania niewidzialnych sił: opiekuńczych duchów (aniołów) i złych mocy (demonów).
 

o. Marcin Lisak OP (KAI)