1.Cechy monarchii konstytucyjnej
To monarchia, w której władca jest najwyższym organem państwa, lecz jego władza w zakresie stanowie nia prawa jest ograniczona w sposób określony przez konstytucję. Pierwszą na świecie była konstyt. Stanów Zjednoczonych Ameryki Pn z 1787r. Pierwszą konstyt.eurpejską była polska Konstyt. 3 Maja z 1791r. W XIX w monarcho wie europejscy przeważnie oktro jowali konstyt.. Były one aktami ich łaski i utrzymywały b.silną władzę mo narszą. W ciągu XIX w. Stopniowo pojawiły się w kon stytucjach: schemat trójpo działu władzy, zapisy o równości wszystkich w/c prawa, gwarancje praw obywatelskich oraz szereg innych demokratycznych i liberalnych uregulowań. Polska od czasu uchwalenia konstyt. 3 Maja stała się monarchią konstyt.i parlamentarną. Odtąd dziedziczny monarcha miał dzielić władze z Sejmem. Zapoczątkowano trójpodział władzy. Władzę ustawoda wczą miał objąć dwuizbowy Sejm. Władze wykonawczą sprawować miał król wraz ze Strażą Praw. Władze sądowniczą wykonywać miały sądy.
2.Cechy monarchii parlamentarnej
To monarchia, w której władza państwowa należy do parlamentu, natomiast monarcha pełni funkcje symbo licznej głowy państwa, głównie rolę reprezentacyjną. Na przełomie XVII/ XVIII w. W Anglii rozpoczęła się współpraca między królem i parlamentem. Dwuizbowy parlament stanowił władzę ustawodawczą. Król wraz z powołanymi przez niego ministrami, sprawował władze wykonawczą. Ministrowie doradzali królowi w królew skim gabinecie. Na czele rządu stał premier. Przyjęto zasadę, że król panu je, ale nie rządzi. System rządów uksz tałtowany w Anglii nazywamy syst parlamentarno-gabinetowym. System ten ozn. skupienie władzy ustawodawczej w parlamencie, a władzy wykonawczej w rękach gabinetu. Istota tego systemu polega na zależności i współpracy władzy usta wodawczej (parlament) i wykonawczej (rząd), a nie na ich podziale. W taki sposób ukształtował się system parlamentarny. Polska od czasu uchwalenia konstyt. 3 Maja stała się monarchią konstyt.i parlamentarną. Odtąd dziedzicz ny monarcha miał dzielić władze z Sejmem. Zapoczątkowano trójpodział władzy. Władzę usta wodawczą miał objąć dwuizbowy Sejm. Władze wykonawczą sprawować miał król wraz ze Strażą Praw. Władze sądowniczą wykonywać miały sądy.
3.Podst.działy administr.działalności państwa
*administr.spraw zagran., * wojskowych, *wewn.,*sądowa, *skarbowa Inni znawcy przedmiotu wskazywali na szczególne cechy dział.administr.,a zawłaszcza na jej: 1.trwały i planowy char., 2. wyodrębnienie, 3. uporządko wanie organiz.i kompetencyjne, 4. funkcjon.na podst. prawa i dla dobra publ. Wg.H. Izdebskiego administr.to dział.organizatorska państwa posiadająca 3 cechy: 1.realizow.jest przy pomocy biurokracji, 2.obejmuje szeroki zakres spraw o zn.społ., 3.uregulow.jest przez generalne normy pr.
4.Zad.administr.w epoce absolutyzmu
W tych czasach władcy przebudowywali swe państwa,aby je unowocześ nić. Potrzebowali, więc dużych śr. pieniężn na utrzymanie wojska urzędników. Stałe wojsko i podatki stanowiły podst.władzy absolutnej. Za sięg dział. administr.był, więc szeroki. Rozbudowano aparat ska rbowy,który zajmował się poborem ceł i po datków. Państwo organiz.pobór rekruta, popierało rozwój przemysłu i rolnictwa. Rozbudowano też apa rat urzędniczy. Od urzędników wymaga no przygot.zawodowego. Wprowadzano obow. nauczania dzieci. W zw iązku z organiz.szkół powołano administr. oświatową. Niektóre państwa przybrały char. państw policynych.
5.Nowe zad.administr.w XIX w
W XIX w rozwinął się przemysł,komunikacja,urbanistyka i wiele innych nauk. Pojawiły się nowe sfery działania administr.: koleje żelazne, emigracje,prace w przemyśle. Stale wzrastały wydatki państwowe. Pojawiły się pierwsze budżety. Rosła liczba resortów przez wyłączenie z ministerstw spraw wewn.pewnej kategorii spraw, np.:oś wiaty,przemysłu, handlu, rolnictwa, robót publ.itp. Nowe resorty były wyrazem rozwoju zadań administr.
6.Szerokie znaczenie policji w XVIII w
Termin policja pochodzi z j.gr., w którym ozn.ustrój państwa. Prawo poli cji utożsamiano je z prawem władzy państwowej. Panujący miał prawo dbania o dobro poddanych i porządek publ. Był uprawniony do podejmow. wszelkich działań dla dobra państwa. W ramach policji wyda wano akty prawne – przepisy poli cyjne,szcegółowo regul.zachowanie poddanych. Było to re glamentowanie,tj.stosowanie licznych nakazów i ograniczeń. Poddani mieli obow. bezwzgl. posłuszeństwa w/c władzy. Musieli wykonywać przepisy policyjne i nie przysługiwały im żad ne środki obrony. Życie poddanych starannie kontrolowano. W ten sposób ”prawo policji” sta ło się podst. absolutyzmu, a państwo policyjne, prawie synonimem państwa absolutnego. W miarę rozciągania się władzy państwowej na nowe dziedziny pojecie policji zaczęło ulegać zwężeniu. Wyodręb.sprawy zagran., wojskowe, skarbowe(kameralia) i sądowe. Dla tych spraw utworzono nowe urzędy. Pozostała działalność państwa nosiła nazwę policji. W drugiej poło wie XVIII w powołano centralny rząd- Rade nieustającą. Podzielono ja na departamenty: inte resów cudzoziemskich, wojskowych, sprawiedliwości, skarbowy i policji. Resort ten zajmował się spr.wewn. państwa. Właściwe ministerstwo spraw przyjęło nazwę Komisji Policji.
7.Wąskie znaczenie policji w XIX w
W XIX w policja zaczęła nabierać współczesnego zn.jako funkcja pańs twowa i zorganizow. policyjny aparat wykonawczy. Policja jako funkcja państwowa ozn.dział.państwa mająca na celu ochronę lub przywrócenie bezpiecz. ,porządku i spokoju publ. Funkcja ta przenikała wsz ystkie działy administr. Rozróżniano wiele rodzajów policji: rolna, leśna, wodna, rybacka, dro gowa, zdrowia,itp. Pewna grupę zad.policyjnych wyodrębn.jako policje bezp. Obejmowała ona policję polit.majacą na celu ochronę przed zamachami z zewn.i od wewn.oraz policję kryminal ną, polegaj.na ściganiu przestępstw kryminalnych. W zależności od tego, jakim organom po wi erzono funkcje policyjne, wyrożn.policję ogólnopaństwową i miejscową. Policja jako organ nie miała jednolitej organizacji. Powst.dwa sposoby zorganizow.aparatu policyjne go: jako ko rpus wojskowy i służba cywilna. Korpus policyjny był częścią składowa armii. Nazywano go żandarmerią. Innym sposobem powołania nowoczesnych służb ochrony porząd ku publ.było umundurowanie, wyszkolenie i zorganizow.na zasadach wojskowych osób cywilnych.
8.Status urzędników w XVIII i XIX w
W epoce absolutyzmu powstała potrzeba zorganizow.aparatu posłusznych, fachowych i wyna gradzanych pracow ników. Powst.w ten sposób nowa grupa społ.- urzędnicy. Byli przeważnie pochodzenia mieszczańskiego lub drobnoszlacheckiego. W XVIII w zaczęto cenić wykształ cenie. Powstawały specjalne katedry kameralistyki na uniwersytetach. Inny pomysł wprowa dził car Piotr I Wielki. Na całą szlachtę rosyjską narzucił obow. dożywotniej służby państwo wej. Urzędnicy ci pozostawali w ścisłej zależności od władz centralnych. Powst.hierarchiczna organizacja urzędnicza. W XIX w sprecyzowano wymagania stawiane kandydatom na wyższych urzędników. W Niemczech zaczęto wymagać wyższych studiów prawniczych, we Francji ceniono wykształ.techniczne, w Anglii preferowano wykształ. Ogól ne. Urzędnicy posiadali odrębny status prawny, którego podst.cechą była trwałość służby państwowej. Musieli zachowywać tajemnicę urzędową i być posłusznymi w/c przełożonych. Obow.ich nakaz zamieszkania w tej miejscowości, gdzie pełnili służbę,oraz zakaz wykonywania innych zajęć. Mieli prawo do ustalonych przez państwo poborów i do emerytury i awansu.
9.Centralizacja we Francji napoleońskiej
Królowie francuscy posługiwali się organami doradczymi. Działająca u ich boku rada królewska uprzedzała życzenia monarchy. W radzie tej wyodrębniły się części(sekcje),gdzie najważniejsza była Rada Stanu(lub Tajna Rada).Należały do niej główne sprawy państwowe. Rada ta działała kolegialnie,a jej wszystkie decyzje zapadały w imieniu króla. W podejmow. decyzji pomagali też ministrowie, którzy stoją na czele działów administr.
10.Narodziny resortów we Francji XVIII i XIX w
Resortowość kształtowała się bardzo powoli. Początkowo król powoływał 4 podst ministrów, tzw.sekretarzy stanu. Każdy zarządzał w sprawach wewn. i zewn.1/4 państwa. Taką organizacje nazwano systemem prowincjonalnym. Obok sekretarzy stany działali także kanclerz i gen. kontroler fin. W XVII w wprowadzono nowy podział resortowy. Król powoływał sekretarzy ds. wojny, zagranicznych,domu królewskiego,marynarki. Nie było ministerstwa spraw wewn.,a jego zad.wypełniał sekretarz. W 1791 r. wpro wadzono nowy podział między resortami administr. Okazał się on podziałem wzorcowym. Zorganizowano ministerstwo spraw wewn. Nazywano je gospodarzem kraju. Zreorganizowano też ministerstwo spraw zagr.,spraw wojskowych, sprawiedliwości, skarbu i kolonii i marynarki. Francuską organizację władz naczelnych funkcjonującą od rewolucji nazywano systemem ministerialnym. Dana władza centralne objęła jeden tylko dział administr.,a nie ogól spraw danego teryt. Każdy minister miał swój resort na terenie całego kraju.
11.Jednoosobowe kierownictwo we Francji napoleońskiej
Jednoosobowe kierownictwo to stan,w którym urząd stanowi jedna osoba,a jej wolę uważa się za wolę urzędu powierzonego tej osobie. Zasadę tą wpro wadził Napoleon Bonaparte. Jako jedynowładca i dyktator sam sprawował władzę wykonawczą. W celu zasięgania opinii powoływał on ministrów. Stali oni na czele resortów i na zasadzie wyłączności podejmowali decyzje w sprawach należących do resortu. Nie tworzyli oni żadnego organu kolegialnego. Odpowiadali tylko przed cesarzem. Podst.zaletą takiego kierownictwa była możliwość szybkiego podejmow. decyzji,sprawność działania. Było jasno określ.kto odp.za dana decyzję. Wadą jednoosobowości było możliwość podejmow.decyzji arbitralnych(dowolnych) .Narzędziami władzy cesarza była Senat, Rada Stanu i Rada Prywatna. Rada Stanu pomagała przy przygot.projektu ustaw. Rada działała jako sąd administr.
12.Resorty w Prusach w XIX w
Kiedy państwo pruskie poniosło w 1807 r.druzgocąca klęskę w wojnie z Napoleonem, przystąpiło do reform polit.i społ.Reformy administr. centralnej wzorowano na scentralizo wanym modelu francuskim. Powołano 5 nowoczesnych ministrów: spraw wewn., spraw zagr., sprawiedliwości, skarbu i wojny. Kierowali oni resortami na zasadzie jednoosobowego kierownictwa. Stworzyli RM na czele z premierem-kanclerzem państwa. Początkowo była ona organem czysto technicznym. Jej działalność zepchnęła jednak na margines dotychczasowy gabinet królewski, który był wyłącznie osobistym sekretariatem króla. Pełnia władzy spoczywała nadal w rękach władcy, ale wykonywał on władzę przez działających ministrów.Tak był do połowy XIX w. W pruskiej monarchii konstytucyjnej liczba ministrów wynosiła 8-10. Powołano nowe resorty,min.handlu,rolnictwa, wyznań, domu królewskiego.Wszyscy ministrowie kierowali ministerstwami i odp.za nie,ale tylko przed królem. Nie odp.jeszcze przed parlamentem,bo bo nie doszło do wykształ.się rządów parlament.
13.Ministrowie i RM w Księstwie Warszawskim
Najwyższa władza w państwie należała do dziedzicznego monarchy: księcia warszawskiego, którym był król Saksonii. Zarząd Księstwem został scentralizowany. Spoczywał on na rękach ministrów. Stali oni na czele 5 resortów: spraw wewn.i religijnych, wojny, policji,przychodów i skarbu, sprawiedliwości. Zad.resortu spraw wewn. podzielono na 2 ministerstwa: spraw wewn.i policji. Obok głównych ministrów powołano jeszcze ministra-sekre tarza stanu. Nie było ministra spraw zagr. Ministrowie działali jednoosobowo. Wykonywali ustawy sejmowe, wydawali dekrety, kontrasygnowali. W Księstwie Warszawskim powołano RM. Składała się ona z wszystkich ministrów z prezesem na czele. Stanowiła forum porozumiewania się ministrów przed skierowaniem sprawy do decyzji króla. Potem kontrolowała również ministrów i administr.państwową. W 1812r. RM otrzymała uprawnienia do sprawowania całej władzy w Księstwie. Stała się centralną władza rządową obok króla.
14.Angielski podział resortowy
Anglia rozwinęła resorty w sposób samodzielny i odmienny. Wykształciły się 2 pojęcia: rządu jako całości administr.państwowej oraz gabinetu jako właściwego rządu, złożonego z pierwszego ministra i ministrów. Skład gabinetu ustalał premier. W skład gabinetu wchodzili dostojnicy, kilku sekretarzy stanu i kilku członków rządzącej aktualnie partii. Stanowisko Pierwszego Premiera łączono z urzędem Pierwszego Lorda Skarbu. Zasadniczy skład gabinetu na początku XX w tworzyli ponadto: Lord Wielki Kanclerz, Pierwszy Lord Administr., Kanclerz Skarbu oraz pięciu sekretarzy stanu. W pierwszej połowie XIX w stworzono w Anglii kilka małych resortów,które zajęły się sprawami nowymi, takimi jak zdrowie publ.,opieka społ., koleje, rolnictwo, administr.teryt., szkolnictwo.
15.Podział teryt.-administr.w II RP
Polska po zaborach odziedziczyła trzy odrębne systemy podziału teryt. Teryt.porosyjskie podzielone było na gubernie, powiaty i wielowioskowe gminy. Wcielone Królestwo Galicji podzielone było na: powiaty, gminy i obszary dworskie. Teryt.popruskie dzieliło na: prowincje i obwody rejencyjne. W końcu 1918r. pojawiły się dwie koncepcje podziału państwa polskiego na województwa. Według pierwszej powstać miały niewielkie wojewódz., które miały obejmować powiaty i jednowioskowe gminy. Według drugiej koncepcji województwa miały przypominać prowincje, które dzieliłyby się na powiaty,a te na wielowioskowe gminy. Zwyciężyła druga koncepcja. Na początku 1920r. Zorganizow.5 województw: warszawskie, białostockie, kieleckie, lubelskie i łódzkie. Warszawę wyłączono z wojewódz.warszawskiego i utworzono z niej odrębną jedn.administrac. W połowie 1920r.utworzono woj.śląskie z części Górnego Śląska i Śląska Cieszyńskiego. Galicje natomiast podzielono na woj. krakowskie, iwowskie, stanisławowskie, tarnopolskie. Po zawarciu w 1920r. Pokoju w Rydze wyodrębniono woj. wołyńskie, poleskie, nowogródzkie. Po połączeniu Wilna i okręgu wileńskiego z Polską utworzono woj. wileńskie. Granice wszystkich woj.uwzgl.dawne linie zaborów. Odziedziczona po zaborach sieć powiatowa nie uległa w II RP zasadniczym zmianom. Liczbę powiatów zmniejszono, a ich granice nieco przesunięto. Powiat obejmował przeważnie obszar kilku gmin. Nie uległa też szerszym zmianom sieć gminna. Dopiero w 1933r.wprowadzono gminy zbiorowe. W 1939 r.teryt. II RP obejmowało 16 woj.,miasto stołeczne W-wę, 264 powiaty, 611 gmin miejskich i 3195 gmin wiejskich.
16.Organiz.administr.teryt.w Ks. Warszawskim i Królestwie Polskim
W Księstwie Warszawskim przyjęto francuski system podziału teryt. Wprowadzono tu podział trójstopniowy. Utworzono departamenty. Liczba departamentów wyniosła ostatecznie 10.Były to departamenty: warszaw ski, kaliski, poznański, łomżyński, płocki, bydgoski, krakowski, radomski, lubelski, siedlecki. Departamenty dzieliły się na powiaty., których liczba wynosiła 100. W konstytucji Ks.War.planowano najniższą jednostkę teryt.-administr., tzw. municypalność. Zakładano też zniesienie rozróżnienia miedzy miastem a wsią. Ostatecznie nie doszło do tego. Utworzono gminy miejskie i wiejskie. Utworzono też kilka miast municypal nych: W-wa, Kraków, Poznań, Toruń.W Królestwie Polskim zrezygnowano z obow.w Księstwie systemu francuskiego. Kraj dzielono na wojew., obwody i gminy. Woj.było 8,obwodów 39. Podział teryt.był, więc trójstopniowy. Po powstaniu listopad. wprowadzono w miejsce woj.gubernie: warszawska, płocka, kaliska,piotrkowska,radomska, kielecka,lubelska, siedlecka, łomżyńska, suwalska.Po powstaniu listop.nazwę obwodów zmieniono na powiaty. Odrębna organizacja obow.na wsi i miastach Królestwa. Wsie tworzyły gminy. Po uwłaszcze niu chłopów gmina wiejska stała się zbiorowa.
17.Pozycja wojewody w II RP
Stał on na czele każdego wojew.i pochodził z mianowania P RP. P mia nował wojewodów na wniosek Min.Spraw Wewn.uchwalony przez RM.
*był on przedstaw.rządu centralnego w wojew.i z jego ramienia sprawował na tym obszarze całą administr państwową z wyj.wojskowej, sądowej, skar bowej, szkolnej, kolejowej, pocz towo-telegraficznej. *obsadzał on kierownicze stanowiska administr.w wojew.i koordynował dział.całej administr. państwowej. *był ponadto szefem administr.ogólnej w wojew. *do zakresu jego działania należały sprawy: 1. administr.spraw wewn., 2. przemysłu i handlu, 3. rolnictwa, 4. opieki społ.i pośrednictwa pracy, 5.robót publ., 6.wyznaniowe oraz kultury i sztuki. *miał prawo wydawania rozporządzeń i zarządzeń, *był odp.za utrzymanie spokoju i bezpieczeń.na swoim terenie, dysponował policją na obszarze wojew., *był zwierzchnikiem podległych mu władz i urzędów *nadzorował samorząd gminy i powiatowy *zwoływał zebrania mające na celu uzgadnianie dział.władz i urzędów *opiniował obsadę stanowisk w administr.specjalnej Wojewoda wykonywał swoje kompetencje przy pomocy urzędników, tworzących urząd wojewódzki, które dzieliły się na wydziały, a te na oddziały. Z każdym wojewodą współpracowały dwa ciała kolegialne: rada wojewódzka i wydział wojewódzki.
18.Pozycja starosty w II RP
Wacław II Czeski dokonał rewolty. Wprowadził on urząd starosty, który zagnieździł się lepiej niż urząd kasztelański. W powiatach całą administr. państwową,z wyj. Sprawowali starosto wie. Pochodzili oni z nominacji ministra spraw wewn. Starosta był przedstawicielem rządu w powiecie oraz szefem administr.ogólnej. Do jego zakresu działań należały wszystkie sprawy administr.państwowej, o ile nie były one zastrzeżone do właściwoś ci władz centralnych, samorządowych, wojewody lub innych. Do jego zadań należał nadzór nad bezpiecz.i porządkiem publ.w powiecie. Starosta wykonywał swe kompetencje przy pomocy starostwa i podległych mu urzędów. Ze starostą współpracowały organy samorządu powiatowego: sejmik powiatowy oraz wydział powiatowy.
19.Administr.niezespolona w II RP
Objęła w II RP przede wszystkim wojsko, sądownictwo, skarbowość, szkolnictwo, kolejnic two, pocztę i telegraf, górnictwo, wykonanie reformy rolnej, inspekcje pracy. Administr. wojskową wykonywali w terenie dowódcy okręgów korpusów i podlegli im komendanci garnizonów oraz powiatowe komendy uzupełnień. Administr. sądową wykonywali: I prezes SN oraz prezesi sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich i prokura torzy. Resort skarbu posiadał w trenie izby i urzędy skarbowe, urzędy akcyz i monopoli państwowych oraz dyrekcję i urzędy celne. Ministerstwu wyznań religijnych i oświecenia publ. podporządkow. kuratorów i inspektorów szkolnych. Administr.kolejową wykonywały dyrekcje kolei państwowych, oddziały i urzędy kolejowe. W administr.poczt i telegrafów ...
Awatif