Profilaktyka zagrożeń narkomanią w środowiskach lokalnych w opiniach uczniów regionu kieleckiego.docx

Profilaktyka zagrożeń narkomanią w środowiskach lokalnych w opiniach uczniów regionu kieleckiego

Wprowadzenie

W Polsce, w ciągu ostatnich dwudziestu lat, przeprowadzono wiele lokalnych i regionalnych badań ankietowych wśród młodzieży szkolnej na temat używania różnych substancji psychoaktywnych. Zrealizowano również kilka badań na próbach ogólnopolskich (2, 4, 9, 11). Badania te, z nielicznymi wyjątkami, prowadzone były przez różne zespoły badawcze przy użyciu nieporównywalnych kwestionariuszy, na różnie zdefiniowanych populacjach, przy odmiennych sposobach doboru próby. Nie pozwalają one zatem, w przeważającej większości, na precyzyjne śledzenie trendów w rozwoju zjawiska, czy dokładne odwzorowanie jego terytorialnego zróżnicowania.

Profilaktykę uzależnień należy rozpocząć od systemu kształcenia oraz wychowania. Nieszkodzenie w ramach działań profilaktycznych oznacza zmianę priorytetów w polityce edukacyjnej, społecznej i ekonomicznej. Trzeba skoncentrować się na planowaniu dobrze zorganizowanego i monitorowanego procesu wychowania w szkole oraz środowisku lokalnym. Programy te powinny być wspierane przez doradców, psychologów i pedagogów szkolnych, lekarzy pierwszego kontaktu oraz ośrodków terapii rodzin dzieci uzależnionych.

W chwili obecnej potrzebna jest obok intensywnie rozwijających się programów profilaktycznych również kadra bardzo dobrze przygotowanych lekarzy pierwszego kontaktu (1, 4, 5, 6, 7, 11).

W zakresie profilaktyki narkomanii trzeba podjąć wszelkie możliwe środki, które zostaną skierowane nie tylko na ludzkie zdrowie i psychikę, ale także na kontakty interpersonalne. Powinno się zatem wspierać i rozwijać dobre funkcjonowanie fizyczne, psychiczne zdrowie młodzieży oraz zdrowy sposób życia (3, 8).

Temu służy postanowienie ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku „O przeciwdziałaniu narkomanii”.

Cel badań

Zasadniczym celem badań jest określenie form i metod oraz stanu i poziomu działań profilaktycznych narkomanii w środowiskach lokalnych w powiązaniu czynników (grup ryzyka), które te działania i formy różnicują.

Materiał i metoda

Przedmiotem badań niniejszej pracy jest ocena form i metod przeciwdziałania narkomanii w środowiskach lokalnych w aspekcie czynników ryzyka zagrożenia uzależnieniem.

Głównym problemem badawczym jest określenie wpływu grup rówieśniczych i środowiskowych na możliwości na skuteczność profilaktyki narkomanii w tym środowisku.

Mając na uwadze realizację obranego celu, posłużono się w badaniach metodą sondażu diagnostycznego i analizą dokumentów pierwotnych.

Badaniem zostali objęci uczniowie i rodzice trzech szkół w Kielcach oraz trzech szkół w województwie świętokrzyskim – w Pińczowie (liceum, technikum i gimnazjum). Do badań wybrano uczniów trzeciej klasy liceum, technikum i gimnazjum (po jednej z klas) w Kielcach i w Pińczowie. Łącznie badaniom zostało poddanych: 148 uczniów oraz 73 rodziców. Analizie zostały także poddane materiały pochodzące ze źródeł pierwotnych (dzienniki lekcyjne, sprawozdania z posiedzeń rad pedagogicznych i inna dokumentacja szkolna) zawierające istotne dla analizowanego problemu informacje.

Zebrany materiał badawczy w postaci danych materiałów, ankiet został poddany analizie statystycznej z wykorzystaniem programu komputerowego SPSS PC.

Diagnoza stopnia zagrożenia narkomanią środowiska uczniów badanych szkół oparta była na dwóch rodzajach pytań zawartych w kwestionariuszach. Pierwsze z nich odnosiły się do osobistych kontaktów respondentów ze środkami odurzającymi – częstości i miejsca ich zażywania oraz okoliczności towarzyszących inicjacji narkotykowej. Były to więc klasyczne pytania o fakty. Tego typu pytania odwołujące się do bezpośrednich doświadczeń badanych mają dużą wartość wskaźnikową, ponieważ można na ich podstawie dokonywać w miarę precyzyjnego oszacowania skali analizowanego zjawiska. Ich wadą jest jednak to, że zmuszają respondentów do jednoznacznych deklaracji zachowań, nie akceptowanych społecznie, co powoduje, że część z nich nie przyznaje się do kontaktów z narkotykami. Druga grupa pytań odwoływała się do innego typu doświadczeń respondentów tj. bezpośrednich lub pośrednich kontaktów z osobami zażywającymi środki psychoaktywne. Szacunki ilościowe dokonywane na podstawie tego typu wskaźników są mniej miarodajne, ponieważ nie są to relacje o faktach, lecz opinie o zjawisku narkomanii ukształtowane na bazie wiedzy potocznej i subiektywnych przekonań. Ponieważ są to jednak opinie formułowane z pewnego dystansu, bez konieczności przyznawania się do osobistego kontaktu z narkotykami, mają walor obiektywizmu. Zastosowanie w badaniach nad zjawiskiem narkomanii obydwu typu wskaźników jest celowe, ponieważ pozwala na bardziej obiektywną i pogłębioną analizę tej formy patologii społecznej.

Wyniki badań i omówienie

W świetle bezpośrednich deklaracji badanych uczniów można przyjąć, iż zagrożenie narkomanią w tym środowisku jest bardzo wysokie, ponieważ ponad 28% respondentów odpowiedziała pozytywnie na pytanie: czy przyjmowałeś(aś) kiedykolwiek narkotyki lub inne środki uzależniające? Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawia rycina 1.

Ryc. 1. Liczba badanych uczniów przyznających się do brania substancji psychoaktywnych.

Odpowiadając na pytanie o wiek, w którym nastąpił pierwszy kontakt z narkotykami, badani uczniowie podawali następujące dane: (tab. 1).

Tabela 1. Wiek, w jakim badani mieli pierwszy kontakt z substancjami psychoaktywnymi.

Jak wynika z danych zaprezentowanych w tabeli 1, najczęściej pierwszy kontakt z narkotykami miał miejsce w wieku siedemnastu lat (36,6%). Warto podkreślić, że podobny odsetek (31,8 %) zażywania narkotyków wystąpił w grupie przed ukończeniem 16 roku życia.

Na pytanie o rodzaj substancji psychoaktywnej, której zażywali badani uczniowie otrzymano następujące wyniki: (ryc. 2).

Ryc. 2. Rodzaj używanych substancji psychoaktywnych w ostatnich 12 miesiącach (dane w %).

Z danych zaprezentowanych na rycinie 2 wynika, że wśród uczniów najpopularniejszymi środkami odurzającymi są marihuana i haszysz, do zażywania których przyznało się 22,3% badanych. Dość popularne są też leki uspokajające i nasenne używane przez 7,4% respondentów oraz amfetamina, z którą kontakt miało 6,1% badanych.

Przeprowadzone analizy statystyczne wykazały istotne zróżnicowanie odsetka uczniów deklarujących zażywanie narkotyków w zależności od szkoły, w której prowadzono badania (tab. 2).

Tabela 2. Odsetek uczniów przyjmujących narkotyki w zależności od typu szkoły (w %).

P<0,05 Vc=0,37 (2-5) p<0,05 Vc=0,32 (3-6) p>0,05 Vc=0,14 (1-4).

Również sytuacja materialna rodziny stanowi istotny czynnik różnicujący deklaracje badanych uczniów (tab. 3).

Tabela 3. Odsetek uczniów przyjmujących narkotyki a sytuacja materialna rodziny.

P> 0,05 Vc=0,23 (1-3)

Kierunek stwierdzonej zależności jest bardzo wyraźny: uczniowie pochodzący z rodzin o złej sytuacji materialnej znacznie częściej przyjmowali narkotyki niż ci, którzy pochodzili z rodzin o średniej i dobrej sytuacji materialnej.

Nie ujawniono natomiast istotnego zróżnicowania w ilości przyjmujących narkotyki w zależności od miejsca zamieszkania respondentów.

Na pytanie: czy znasz osoby z Twojego środowiska, które biorą narkotyki? uzyskano odpowiedzi przedstawione w tabeli 4.