28. Kulturowe aspekty umierania w świetle badań P. Aries'a.doc

28. Kulturowe aspekty umierania w świetle badań P. Aries’a

·         Aries zajmuje się problemem śmierci i dzieciństwa

·         Antropologia śmierci ( od średniowiecza po wiek XX) , bazuje na źródłach francuskich

·         Średniowiecze- śmierć oswojona- XX wiek – zmiana akcentów – śmierć jako zjawisko abstrakcyjne

·         Oswojenie śmierci poprzez rytualizację, obrzędowość ( wprowadzenie w sferę codzienności) w średniowieczu- wysoka umieralność, śmierć zbiorowa, niska przeżywalność noworodków ( śmierć dziecka jako coś powszechnego – Treny Kochanowskiego były ewenementem!)

·         Śmierć jest uregulowana zwyczajowym rytuałem – pozostawia czas na przygotowanie się do niej

·         Znak- ukazanie się ducha ( chociażby tylko we śnie), śmierć ostrzega o swoim przyjściu

·         Mors repentita – nagła śmierć, samotna – była zawsze podejrzana ( samobójstwo, możliwość popełnienia herezji przed śmiercią)

·         Sankcja pośmiertna, brak prawidłowego pochówku, wykluczenie ze społeczności zmarłych, pochowanie na rozstaju dróg

·         Nagła śmierć namaszczała piętnem przekleństwa

·         Na to aby śmierć obwieściła się trzeba zasłużyć sobie całym swoim życiem

·         Śmierć na polu walki nie była traktowana jako śmierć nagła (Roland) – daje czas na przygotowanie się do niej

·         Śmierć świętego jest wyjątkowa- niebiańska radość, ciało nie podlega procesowi rozkładu

·         Umierający wydaje dyspozycje – leży na wznak, twarz zwrócona do nieba, zaczyna od przypomnienia ludzi i rzeczy, które kochał, krótki życiorys ( pokuta, spowiedź, rozrachunek ze światem i bliskimi)

·         Żal za życiem/ prosta akceptacja śmierci ( równocześnie)

·         Poleca Bogu bliskie osoby i swoją duszę

·         Śmierć rycerza ( jest zwyczajna) – ostatnia modlitwa mea culpa (żal za grzechy) i commendioto animae ( rekomendacja- prośba do Boga o ocalenie duszy)

·         Testament – najpierw oralny ( XII – XIII wiek spisane testamenty) , wybór miejsca na grób ( zasada do ut des, testament nie jest bezinteresowny- msze żałobne pośmiertne, modlitwa)

·         Ars bene moriendi – wzory dobrego umierania- formuły oralne, pieśni źródła pisane, klasztory żebracze, przekaz ikoniczny, drzeworyty- oswojenie problemu śmierci- nie lękano się jej bo posiadano atrybuty aby ją okiełznać

·         Teatrum dobrego umierania – charakter społeczny ( zbiorowy, zmarły – pozostający przy życiu) i charakter indywidualny ( zmarły – wyższe sił dobra i zła, walczy o zbawienie swojej duszy 7 pokus-po stronie szatana i 7 pocieszeń- po stronie sił niebieskich)

·         Dusza- zminiaturyzowana forma człowieka ( forma niemowlęcia), dusza podlega sądowi, wychodzi z ciała ustami po śmierci (wyciągana na linie przez anioła aby nie spaść do piekła)

·         Publiczny charakter śmierci do końca XIX wieku

·         „umarli śpią” – śmierć to przejście

·         chowanie zmarłych – Ad sanctos ( przy świętych) i Apud ecclesiam ( w pobliżu kościoła)

·         starożytni bali się zmarłych – chowali ich daleko od siebie

·         początkowo chrześcijanie grzebali zmarłych poza miastem

·         grzebanie zmarłych przy świętych męczennikach ( mają klucz do raju i będą bronić innych w dzień przebudzenia i Sądu)

·         Martyria – sanktuaria poświęcone męczennikom, rozwój nowych dzielnic wokół bazyliki cmentarnej, umarli przestają przerażać, wchodzą w przestrzeń miasta przenikanie się kościoła i cmentarza

·         Najpóźniej w wieku VIII grzebano w kościele lub dookoła niego

·         Grupowanie zwłok wokoło relikwii świętych

·         Grób przeklęty, samotny, budzi grozę – faulx atre, fałszywy cmentarz ( czasem wokół szubienicy)

·         Wg praw nie wolno było chować zmarłych w kościele, prawo to jednak często było łamane, kościół jako miejsce najbardziej zaszczytne

·         „cmentarz” – dawniej określenie dziedzińca kościelnego

·         „charniers” – XVI- wiek zwyczaj wykopywania kości a by zrobić miejsce na nowe, ossuarium nad galerią, miejsce w obrębie ogrodzenia kościelnego zawierające kości zmarłych, wystawianie ludzkich kości na widok publiczny, swego rodzaju wystawy

·         groby zbiorowe – dla ubogich 1200-1500 ciał

·         cmentarz jako schronienie, miejsce publiczne, azyl

·         wspólnota żywych i zmarłych, cmentarz- przestrzeń bez cła, zwolniona z podatku, wyroki sądów ogłaszane na schodach kościoła, rynek, targowisko, miejsce spotkań

·         zachowanie wobec śmierci- żal ( zarówno kobieta jak i mężczyzna mdleją, płaczą, rwą włosy) żałoba ( krótkotrwałe, jednorazowe gesty, pozbywano się ciała szybko-  jeżeli zmarł rano to przed zachodem słońca był już pochowany– wyjątek osoby znane)

·         trumny od X wieku, początkowo maję charakter przechodni

·         płaczki- budowały prestiż po śmierci, wzmacniają ból

·         pochówek buduje prestiż zmarłego i rodziny

·         portrety trumienne XVII wiek – popiersie malowane na desce, przybijane do czoła trumny, wzmacniają żałość i smutek, portret nie był zakopywany, tylko odrywany i wieszany w kościele

·         teatralizacja życia i śmierci- XVII wiek- kondukt pogrzebowy, personifikacja osoby zmarłej ( dla osób zasłużonych, jedzie na koniu za kolumną, wykonuje gest powtórnej śmierci, wzmacnianie emocji), pieśni lamentacyjne- podkreślają zasługi zmarłego

·         romantyzm- epoka pięknej śmierci- ciało nienaruszone, piękne, eksponowanie trupa, ciało nie rozkładające się, estetyczne

2