1
Dr Dorota Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka - wykład
LITERATURA
· T. Dobrzyńska, Tekst, w: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Lublin 2001
· T. Dobrzyńska, Tekst. Próba syntezy, Warszawa 1993
· J. Jagodzińska, O tekście, w: E. Bańkowska i In. (red.), Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów, Warszawa 2000
· M.R. Mayenowa (red.), O spójności tekstu, Wrocław 1971
· A. Wilkoń, Spójność i struktura tekstu, cz. I. Problematyka tekstu, cz.II Problematyka spójności tekstu, Kraków 2002
· E. Wolańska, Kompozycja i spójność wypowiedzi językowej. Strategiczne pozycje tekstowe, w: E. Bańkowska i In. (red.), Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów, Warszawa 2000
· H. Wszeborowska, Układ graficzny strony i całości. Bibliografia, przypisy, indeksy, w: E. Bańkowska i In. (red.), Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów, Warszawa 2000
· R. A. de Beaugrande, A. Dressler, Wstęp do lingwistyki tekstu, przeł. A. Szwedek, Warszawa 1990
Tekstem - jego teorią i interpretacją, a także analizą sposobów jego przetwarzania (np. streszczanie, parafrazowanie, trawestowanie) zajmuje się dyscyplina nazywana tekstologią, czasem lingwistyką tekstu, teorią tekstu, gramatyka tekstu.
2. Tekst jako przedmiot badań naukowych w Polsce
tekst - łac. textus ‘tkanina,plecionka’
Tekst (tekst, przekazy kultury) - wszelkie dobro kultury, wzbogacane przez kolejne pokolenia, efekt pracy twórczej i aktywności wielu pokoleń, przekazywane za pomocą różnorodnych kodów semiotycznych, reprezentujące więc na przykład literaturę, muzykę, malarstwo, teatr, taniec, film, religię itp.
Takie rozumienie używane w obrębie folklorystyki i etnografii, antropologii zajmujących się problematyką kultury i wytworów kulturowych. To rozszerzenie jest konsekwencją podobnie szerokiego ujęcia terminu język w teorii informacji i w semiotyce. Termin w szerokim znaczeniu ten stosowany w pracach badaczy kultury i semiotyków szkoły moskiewsko-tartuskiej (Jurij.Łotman, Boris Uspienski). Semiotyczny nurt badań tekstowych reprezentowany jest w Polsce przez książkę S. Żółkiewskiego Teksty kultury (1988)
· Znaczenie węższe:
Tekst (wypowiedź, komunikat przekaz) - najczęściej ponadzdaniowa jednostka zbudowana z uporządkowanego, skończonego zbioru elementów językowych; stanowi zamkniętą całość znaczeniową (w pełni wyraża intencje komunikacyjne mówiącego, ma pełną komunikatywną wystarczalność i jest przeznaczona do kompleksowego odbioru), tematyczną, kompozycyjną, (wykazuje spójność strukturalną – ten warunek nie przez wszystkich uwzględniany), wreszcie charakteryzuje się określonym nacechowaniem gatunkowym i stylowym; konkretny produkt czyjejś aktywności w zakresie posługiwania się językiem (w innych ujęciach – sam proces posługiwania się językiem w określonej sytuacji komunikacyjnej).
Najbardziej znana propozycja kryteriów tekstowości - Beaugrande’a i Dresslera (1990):
1. kohezja,
2. koherencja,
3. intencjonalność,
4. akceptowalność,
5. informacyjność,
6. sytuacyjność,
7. intertekstualność
Tekst – ewolucja znaczenia terminu
Dyskurs – ewolucja znaczenia terminu
III. Dwa typy spójności: koherencja i kohezja
1. Typ spójności polegającej na istnieniu nadrzędnego tematu, rozwijanego w zaplanowany przez nadawcę sposób w poszczególnych powiązanych ze sobą semantycznie częściach tekstu - spójność semantyczna, czyli k o h e r e n c j a.
Koherencja - podstawowa własność tekstu oparta na 3 jednościach. Tekst jest:
· sformułowany przez jeden podmiot mówiący (jeden - nie znaczy jednostkowy)
· adresowany do jednego odbiorcy (nie chodzi o jednostkę biologiczną, lecz obowiązujący typ wymaganej od odbiorcy wiedzy o świecie)
· na jeden (dowolnie szeroki) temat - każdy tekst jest o czymś, jest skonstruowany według jakiegoś wewnętrznego planu semantycznego, który odbiorca musi zrekonstruować w procesie odbioru
Ø Każde zdanie tekstu jest traktowane jako wypowiedź tej samej osoby. Wykazuje ona ciągłość postaw i stanu świadomości, w obręb jej wiedzy o świecie nie wchodzą zdania sprzeczne, chyba, że ujmowana jest jako osoba niekonsekwentna myślowo lub chora psychicznie.
Ø Taki nadawca kieruje wypowiedź do jednego odbiorcy o tym samym stanie świadomości.
Ø Ważne jest istnienie jakiejś jedności tematycznej – globalnego sensu, który umożliwia takie praktyki jak streszczanie, parafrazowanie itp. Problem tematycznej spójności tekstu ujmowany: statycznie lub dynamicznie. W pierwszym wypadku jedność tematyczna – związek poszczególnych zdań. W podejściu dynamicznym – jedność tematyczna – ujmowana jako zamiar mówiącego, cel komunikacyjny, który chce osiągnąć w wypowiedzi. Tekst uczestniczy w dokonywaniu pewnych czynności mownych.
2. Kohezja - sieć powiązań międzyzdaniowych = spójność strukturalna, linearna
Wykładniki kohezji
· powtórzenia dokładne:.
W zawodach polscy zawodnicy zdobyli mistrzostw świata. Mistrzostwo świata to prawdziwa niespodzianka dla kibiców.
· powtórzenia niedokładne (synonimy, peryfrazy, hiperonimy - wyrazy o treści ogólniejszej, zaimki anaforyczne):
W poniedziałek do Warszawy przylatuje Ojciec św. Papież
pozostanie w Warszawie do końca tygodnia.
Podczas wieczoru poetyckiego Anna Nehrebecka recytowała wierszePawlikowskiej - Jasnorzewskiej. Wiersze mistrzyni poetyckiej miniatury w interpreatcji znanej aktorki nabrały nowego blasku.
Na klombie zakwitły tulipany. Kwiaty tworzyły przed domem kolorowy kobierzec.
W niedzielę spotkałam się z moją przyjaciółką z lat szkolnych. Nie widziałam jej od 10 lat.
· nawiązania (o charakterze słowotwórczym):
Zdecydowanie wolę prozę niż poezję. Teksty prozatorskie odpowiadają bardziej mentalności człowieka XXI w.
Zakłócenia w stosowaniu leksykalnych środków spójnościowych - źródło elementarnych błędów językowych
*Marek pobił się kiedyś z Wojtkiem. Chłopiec nie może zapomnieć o tym wydarzeniu.
· wykładniki relacji czasowej, (jednorodność form czasu czasowników)
· wyrażenia wskazujące na ten sam przedmiot odniesienia kolejnych zdań (zaimki, nazwy danego obiektu)
· użycie końcówek czasownika w funkcji anaforycznej
· syntaktyczne wykładniki ciągłości, tzw. k o n e k t y w y, czyli spójniki: łączne, przeciwstawne, wynikowe (np. i, oraz, a, ponieważ, bo)
· k o n e k t o r y w z g l ę d n e (zaimki o funkcji spójnika, jak w zdaniu: Nie wiem dokąd pojechała Basia, gdzie zaimek gdzie pełni funkcję spójnika)
· środki składniowe, np. p a r a l e l i z m s k ł a d n i o w y (powtórzenie w sąsiadujących zdaniach tego samego schematu syntaktycznego wypełnionego innymi słowami):
Świat opiera się na niesprawiedliwości:
wiedzą o tym dzieci, bo stykają się z nią w szkole.
wiedzą o tym dorośli , bo doświadczają jej w swoim życiu zawodowym.
· struktury typu: pytanie-odpowiedź
· układy kontrastowe – semantyczne: zdania z negacja, antonimy, przeciwstawienia
· sumacje, pointy, logiczne wnioski
· jednorodne wyliczenia
· metatekstowe wypowiedzenia o funkcji scalającej, gradacyjnej
Metatekst – to elementy tekstu niosące informacje o samym tekście – jego składnikach lub całości, pełniące funkcję komentarza wobec elementów tekstu
Metatekst jest typem wypowiedzi, która nadbudowuje się nad wypowiedzią właściwą, organizując jego strukturę semantyczną i formalną.
Rodzaje metatekstu:
· tzw. t r a n z y c j e (czyli wyrażenia, których funkcją jest uwydatnienie poszczególnych elementów kompozycji tekstu - tworzą one łatwo uchwytną dla odbiorcy ramę tekstu pozwalającą śledzić bieg myśli nadawcy, np. na początku...; na koniec...; po pierwsze..., po drugie...; zanim przejdę do...zajmę).
· izolowane przeważnie krótk...
dorobis