Wyklad I[1].doc

Odpowiedzialność karna funkcjonariuszy publicznych

Wykład I     21.10.2007r.prof.dr hab. T.Dukiert-Nagórska

1.      Roman Góral i  O. Górniak – Przestępstwa p-ko instytucjom państwowym i wymiarowi sprawiedliwości.

2.      Marian Fleming, Janina Wojciechowska – Zbrodnie wojenne i przestępstwa p-ko pokojowi, państwu i obronności.

3.      Stanisław Choc – Przestępstwa p-ko RP / wydawnictwo Uni.Opolskiego/.

Egzamin – test   nie proste odwołanie się do posiadanych wiadomości ale zastosowanie ich do rozwiązania problemu. Co roku jest opracowany nowy zestaw pytań.

Na wykłady trzeba przynosić kk.

Problematyka tego wykładu w przeważającej części dot. Części szczególnej kk. Ustawodawca wprowadzając na liście przestępstw poszczególne rodzaje zachowań czyni to konstruując tzw. Typizację, w ramach której  określa się  / są to ustawowe znamiona /:

1.      przedmiot przestępstwa

2.      podmiot

3.      stronę przedmiotową

4.      stronę podmiotową.

Jest to taki schemat który odnosi się do każdego typu  przestępstwa.

1.   Przedmiot -   używamy zamiennie, jak synonimu – przedmiot zamachu, przedmiot ochrony. Określa ta nazwa wartość, dobro prawne przepisem prawnym chronione a przez sprawcę atakowane. Jeżeli patrzymy ze strony ustawodawcy do mamy przedmiot ochrony a jeżeli z punktu zachowania sprawcy  to będzie to przedmiot zamachu.

Przedmiot przestępstwa określa się zawsze  pewną nazwą o charakterze abstrakcyjnym./ nazwy abstrakcyjne to takie które odnoszą się do stery przeżyć, zjawisk a nie realnie istniejących przedmiotów , osób, rzeczy, zwierząt./ Nazwą abstrakcyjną jest np. życie, zdrowie , wolność, szczęście. Przedmiot przestępstwa określa się zawsze  pewną nazwą abstrakcyjną co odróżnia go od przedmiotu wykonawczego.

Pojęcie przedmiotu przestępstwa ma trzy znaczenia :

1.      ogólne  odnosi się do sumy dóbr prawnych, którym prawo karne przyznaje ochronę / tym nie będziemy się zajmować/

2.      rodzajowy przedmiot ochrony

3.      bezpośredni przedmiot ochrony

Rodzajowy przedmiot ochrony – jest to ta wartość, to dobro którego ochronie służy pewien zespół przepisów.

Rodzajowy przedmiot ochrony stanowi  podstawę systematyki części szczególnej kodeksu karnego i jest uwidoczniony w tytule  poszczególnych rozdziałów. / nas dot. Przestępstwa p-ko działalności instytucji państwa i samorządu../ Działalność instytucji państwowych i samorządowych to jest rodzajowy przedmiot ochrony.

Bezpośredni przedmiot ochrony jest to  ta wartość którą chroni konkretny przepis ustawy.

Przykład  art. 228 kk – przestępstwo łapownictwa  - przedmiotem bezpośrednim  ochrony jest niesprzedajność osób pełniących funkcje publiczne.

Najczęściej rodzajowy przedmiot ochrony stanowi  sumę bezpośrednich przedmiotów  ochrony , ale nie zawsze tak jest  czasami  bezpośredni przedmiot ochrony nie da się wkomponować w  rodzajowy przedmiot ochrony . Chodzi tu o rozdziału   - Przestępstwa p-ko  porządkowi publicznemu. Są tu różne typizacje np. przestępstwo wzięcia zakładnika,  znieważenie zwłok. Całkowicie różny przedmiot.

Można jeszcze wyodrębnić główny i uboczny przedmiot ochrony.

Np. jeżeli jest przestępstwo zamachu na życie Prezydenta RP  art. 134 kk   - przedmiotem ochrony jest tu życie głowy państwa, naczelnego organu wykonawczego, ale  cierpią na tym również najbliżsi  tej osoby i one także są pokrzywdzonymi. Oznacza to, że ten przepis chroni życie głowy państwa nie tylko w znaczeniu życia osoby sprawującej określony urząd  ale  tez życie tej konkretnej osoby fizycznej co ma znaczenie w przypadku śmierci Np. do ustalenia kręgu spadkobierców. Pokrzywdzonym więc nie jest tylko RP ale i najbliżsi prezydenta.

2.        Podmiot przestępstwa -   to osoba sprawcy.

1/     Typ podstawowy  lub typ zasadniczy -  ustawodawca kieruje się  pewnym obrazem zachowania opierając się na dotychczasowym doświadczeniu. Ujmuje to w typie w/w  .

Np. art. 148 kk  - kto zabija człowieka   to jest to pozastawowy typ zabójstwa.

2/    Typ uprzywilejowany – konstruowany jest w ten sposób, że do znamion typu podstawowego dodaje się znamiona dalsze, czyli uzupełnia się zestaw znamion typu podstawowego o znamiona dalsze . Właśnie te dodatkowe znamiona opisują  różnicę stopnia społecznej szkodliwości.  W typie uprzywilejowanym są to okoliczności pomniejszające  stopień społecznej szkodliwości  w stosunku do typu podstawowego..

3/     Typ kwalifikowany  -  jak wyżej   , te dodatkowe znamiona  opisują okoliczności  sprawiające, że tu  stopień społecznej szkodliwości jest wyższy od typu podstawowego.

Np. art. 148 par. 1 – to typ podstawowy. / bardziej społecznie szkodliwe/

§ 4. Kto zabija człowieka  - znamiona typu podstawowego

pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami -   znamiona     dodatkowe  -    typ uprzywilejowany .

§ 2 Kto zabija człowieka:  - typ podstawowy

ze szczególnym okrucieństwem  -  znamiona dodatkowe  -  typ kwalifikowany / społeczna szkodliwość wyższa od typu podstawowego/.

Ze względu na osobę sprawcy czyli podmiot  przestępstwa dzielimy na :

- powszechne

-   indywidualne

·         właściwe

·         niewłaściwe

Przestępstwa powszechne to takie których sprawcami może być każdy człowiek , niezależnie od tego jakie ma właściwości. Przestępstwo zabójstwa jest przestępstwem powszechnym.

Przestępstwa indywidualne  to takie których sprawcą może być tylko osoba opisana w ustawie, posiadające pewne cechy  wskazane w ustawie.

Np. art. 149 kk Matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu, - jest to przestępstwo, którego sprawcą nie może być mężczyzna, nie może być każda kobieta  a tylko ta kobieta  dopiero co urodziła dziecko i jeszcze pozostaje pod wpływem przebiegu porodu. A więc przestępstwo dzieciobójstwa z art. 149 kk jest przestępstwem indywidualnym.

Przestępstwo indywidualne właściwe    -  jest zawsze w typie podstawowym,  bowiem mamy tu do czynienia z zachowaniem , które o tyle tylko jest przestępstwem o ile znajduje to zachowanie osoba opisana w ustawie.

Np. art. 228 kk  § 1. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, - przestępstwo łapownictwa tzw. Łapownictwo bierne. /  profesor daje 5.000 zł  studentowi – to student nie popełnia przestępstwa ale w odwrotną stronę student daje profesorowi to prof. Popełnia przestępstwo./ Przyjęcie korzyści majątkowej  od kogokolwiek  jest o tyle tylko  przestępstwem  o ile robi to osoba pełniąca funkcje publiczne i czyni to w związku z pełnieniem tej funkcji. Przestępstwo łapownictwa biernego  jest przestępstwem indywidualnym właściwym.

Przestępstwo indywidualne niewłaściwe   jest zawsze albo typem uprzywilejowanym albo typem kwalifikowanym. Czyli indywidualne właściwość sprawcy opisana w ustawie powoduje, że osoba tę właściwość posiadająca odpowiada inaczej niż  ogół osób a mianowicie  albo z przepisu surowszego albo z przepisu łagodniejszego. / art. 160 kk/.

3.               Strona przedmiotowa  -  to opis czynu lub czynu-skutku , czynu i skutku  oraz okoliczności towarzyszących czynowi.

Do znamion strony przedmiotowej zaliczamy:

1.      znamiona czasownikowe  - opisujące albo sam czyn albo czyn i skutek

2.      znamiona opisujące przedmiot wykonawczy

3.      znamiona opisujące tzw. Znamiona modalne  czyli  czas, miejsce , sytuacje, sposób działania sprawcy, środek jakiego użył..

Spośród tych znamion strony przedmiotowej niektóre występują w każdej typizacji  a niektóre tylko niekiedy. Tym najistotniejszym znamieniem występującym w każdej typizacji jest znamię opisujące czyn lub czyn i skutek.

Kiedy mamy do czynienia tylko z opisem czynu a kiedy czynu i skutku. Rozróżnienie to wiąże się z podziałem przestępstw na  przestępstw bezskutkowe  czyli formalne  i skutkowe czyli materialne..

Przestępstwo bezskutkowe  / formalne / -   to jest przestępstw. Które jest dokonane  z chwilą ukończenia czynu przez sprawcę. Dla jego dokonania bez znaczenia  pozostaje co wyniknęło z tego czynu.  Każdy ludzki czyn powoduje jakieś skutki , ale przy przestępstwie formalnym one  są dla bytu przestępstwa bez znaczenia. Np. art. 180 kk - Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, pełni czynności związane bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów mechanicznych, - ustawodawca przesądził z góry, że ten typ zachowania jest niebezpieczny i wystarczy tylko podjąć takie działanie aby zaistniało przestępstwo formalne.

Przestępstwo skutkowe / materialne / -  jest dokonane nie z chwilą  zakończenia czynu  ale z chwilą wystąpienia zmiany w świecie zewnętrznym., od wystąpienia której ustawa uzależnia dokonanie tego przestępstwa.  Np. przestępcy pobili i pozostawili w parku a ofiara zmarła po kilku dniach to do chwili jej śmierci nie popełnili zabójstwa gdyż zabójstwo jest przestępstwem skutkowym dla jego wystąpienia konieczne jest wystąpienie tej zmiany w świecie zewnętrznym  o której mowa w art. 148 kk. Tą zmianą w świecie zewnętrznym jest spowodowanie zgonu człowieka.

Przy przestępstwach formalnych ustawodawca  opisuje tylko czyn, a przy przestępstwach materialnych czyn i  skutek.

Na gruncie prawa karnego obowiązuje zasada  zgodnie z którą istota przestępstwa musi być określona w prawie  ale kształt tego obowiązku ustawodawcy jest różny w zależności  od tego czy  mamy do czynienia z przestępstwem formalnym czy materialnym. Ciężar gatunkowy przestępstwa skutkowego , jego społeczna szkodliwość wiąże się z tym, rezultatem  zachowania sprawcy – skutkiem. Co do zasady jest obojętne w jaki sposób , jakim czynem sprawca doprowadził do powstania skutku. Przy przestępstwie formalnym którego społeczna szkodliwość kształtowana jest właśnie zachowaniem sprawcy – ustawodawca musi dogłębniej  w sposób dokładniejszy określić istotę czynu. Ten obowiązek ustawodawcy  trzeba mieć na uwadze dokonując oceny czy dane przestępstwo można popełnić tylko przez działanie , czy tylko przez zaniechanie czy też zarówno przez działanie jak i zaniechanie.

W rozumieniu prawa karnego czyn człowieka może polegać   albo na działaniu albo na zaniechaniu.

Zaniechanie   -  kierunkowa bezczynność  czyli  bezczynność w kierunku w którym prawo wymagało aktywności. O zaniechani można mówić tylko wtedy gdy ktoś nie dopełnił  ciążącego na nim prawnego obowiązku.

Opis przestępstwa formalnego musi  pozwalać na sformułowanie odpowiedzi  czy dane przestępstwo można  popełnić tylko przez działanie czy też przez zaniechanie.

Pryz przestępstwie skutkowym  nie ma takiej potrzeby bowiem ustawodawca o tym  przesądził w części ogólnej KK  w art. 2 stanowiącym o tym, że przestępstwo skutkowe może być popełnione przez zaniechanie. Prawny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi może wynikać z różnych aktów prawnych . Nieraz ustawa to mało konieczne jest uszczegółowienie w aktach niższej rangi.  /wg Pani Prof. Musi wystąpić prawny szczególny obowiązek i dopiero można mu zarzucić zaniechanie/.Przestępstwo skutkowe najczęściej może być popełnione przez działanie i zaniechanie chyba, że coś innego wynika z istoty danego czyny np. niealimentacji nie można popełnić przez działanie, albo wyraźnego stanowiska ustawodawcy . Przestępstwo formalne natomiast może być popełnione tylko w takiej postaci czynu jak to wynika z ustawowego opisu czynu.  W KK większość przestępstw to przestępstwa skutkowe. Ustawodawca stosunkowo o odwołuje się do konstrukcji przestępstw formalnych gdyż  w ten sposób znacząco poszerza się pole kryminalizacji. Konstrukcja przestępstwa formalnego pozwala na uruchomienie represji wcześniej  jeszcze nim coś złego z czynu wyniknie.  Praw karne ma charakter subsydiarny – ostateczna ostateczność.

Skutek może przybrać dwojaką postać:

1/ może polegać na naruszeniu dobra prawnego

2/ narażeniu dobra prawnego na niebezpieczeństwo konkretne.

Przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo dzielimy na przestępstwa abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo i konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo. Przestępstwa abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo należą do przestępstw  formalnych  a przestępstwa konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo  należą do przestępstw skutkowych .Np art. 180 kk  jest przestępstwem abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo. Ustawodawca przesądził, że pewien rodzaj zachowania jest n niebezpieczny  i na tej podstawie zachowanie to uznał za przestępstwo. Podstawą odpowiedzialności karnej nie jest tu rzeczywiste zagrożenie , sprawca odpowie nawet wówczas  gdy jego zachowanie nie wywoła żądnego rzeczywistego zagrożenia. Przy przestępstwach konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo  dla ich bytu wymagane jest powstanie zmiany w świecie zewnętrznym  polegające właśnie na zwiększeniu niebezpieczeństwa  w porównaniu ze stanem jaki istniał wcześniej.  Np. art. 160 kk trzeba wykazać komu to niebezpieczeństwo zagrażało, na czym polegało, z jaką intensywnością zagrażało czyli kształt  tego niebezpieczeństwa musi być wykazany gdyż to jest  skutek .

Przedmiot wykonania   albo przedmiot bezpośredniego działania , jest to realni  istniejący przedmiot  na który swoje zachowanie skierowuje sprawca.  Używamy dla określenia przedmiotów wykonawczych  nazw konkretnych. Przedmiotem zamachu przy zabójstwie jest  życie człowieka a przedmiotem wykonawczym  jest  ciało żywego człowieka. Każde przestępstwo musi posiadać swój przedmiot ochrony ale są przestępstwa , które nie mają przedmiotów wykonawczych . Przedmiot wykonawczy nie charakteryzuje każdego typu przestępstwa. Np przestępstwo nawoływania do wojny  nie ma przedmiotu wykonawczego. Pozostałe znamiona strony przedmiotowej czyli znamiona opisujące  okoliczności czasu miejsca sytuacji i sposobu działania sprawcy i środka występują w nielicznych opisach przestępstw i ich wystąpienie ma takie znaczenie, że popełnienie czynu w innym czasie, innym miejscu, inny sposób, przy użyciu innego środka  oznacza niewypełnienie znamion danego przestępstwa. Np. art. 241 kk Kto uwalnia się sam, będąc pozbawionym wolności na podstawie orzeczenia sądu lub prawnego nakazu wydanego przez inny organ państwowy – znaczenie ma tu cezura czasowa.

4.                         Strona podmiotowa  -  to inaczej psychiczne nastawienie sprawcy  do czynu. Ze względu na stronę podmiotową przestępstwa dzielimy na :

1.Przestępstwa umyśle

2.Przestępstwa nieumyślne.

O tym czy dane przestępstwo można popełnić tylko umyślnie czy także nieumyślnie  decyduje ustawodawca. Możliwość popełnienia p0072estępstwa w sposób nieumyślny  musi być wyraźnie przewidziana w ustawie.  Odbywa się to najczęściej poprzez wprowadzenie odrębnego paragrafu tego samego artykułu. Nie można snuć dywagacji  czy dany rodzaj zachowania można popełnić nieumyślnie czy nie , bo to jest rozumowanie zwodnicze. Gdyż może być tak, że ustawodawca nie uznał za słuszne  operować sankcją karną wobec takiego zachowania. Np. art. 288 kk -Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku.  Można cudzą rzecz zniszczyć nieumyślnie ale nie ma takiego przestępstwa. Dla karalności za przestępstwo nieumyślne konieczna jest wzmianka w ustawie, pozytywny przepis o tym mówiący. Zbrodnie można popełnić tylko umyślnie a występek także nieumyślnie o ile ustawa tak stanowi.

Istota umyślności i nieumyślności  -  polski ustawodawca  opisuje istotę strony psychicznej w sposób archaiczny opierając się na trójpodziale zjawisk psychicznych tj. na Stefę świadomości czyli intelektu woli i uczucia . Współczesne psychologia uważa, że te trzy Stefy świadomości, intelektu i woli wzajemnie na siebie oddziałują.

Świadomość czyli proces intelektualny może przejawić się w dwojakiej postaci jako świadomość konieczności lub świadomość możliwości.  Świadomość konieczności  mówimy wówczas jeżeli sprawca  rozważając swoje przyszłe zachowanie dochodzi do wniosku, że na pewno dojdzie do popełnienia czynu zabronionego . Np. (1) jeśli ktoś chce zabić drugiego człowieka, jest toksykologiem  i dokładnie wie ile trzeba danej trucizny aby człowieka takiego a takiego ., pozbawić życia. Dobiera precyzyjnie truciznę. To możemy powiedzieć, że on był pewien podając człowiekowi truciznę jego śmierci. Cechowała go świadomość konieczności. W sferze woli towarzyszyła temu chęć bo on chciał skutek śmiertelny spowodować.  (2) Ale może też być inaczej skutek …śmiertelny może spowodować w ten sam sposób osoba  nie znająca się na toksynach, które czyni miksturę w jej przekonaniu ze środków mniej szkodliwych dla zdrowia. Ma jedynie świadomość możliwości  spowodowanie śmierci , przypuszcza , że podanie takiej mikstury ofierze spowoduje jej śmierć i właśnie tego chce.  Zamiar bezpośredni cechuje się zawsze chęcią , która towarzyszy albo świadomości koniecznej  albo świadomości możliwej.

(3) Przestępstwo umyślne może polegać także na zamiarze ewentualnym. Istotą zamiaru ewentualnego jest to, że sprawca zamiarem bezpośrednim ,swoją chęcią  obejmuje jakiś cel , który może być zresztą zgodny z prawem  ale osiągnięcie tego celu sprzężone jest z ryzykiem, niebezpieczeństwem spowodowania jakiegoś  ujemnego skutku. Skutku, którego powodowania prawo zabrania  a mimo to sprawca działa  i to go nie powstrzymuje czyli on ma świadomość możliwości spowodowania ujemnego skutku i na to się godzi. Np wypalanie łąk,  właściciele tych łąk są przekonani, że ich podpalenie zwiększy plony w przyszłym roku co jest celem zbożnym  nie jest to cel zakazany przez prawo,  ale dymy , które się unoszą z tego powodu nad drogami powodują taki  zmniejszenie widoczności na drogach , że może dojść do katastrofy drogowej. Zdrowo myślący człowiek wie, że podpalone trawy dają dymy i one unoszą się nad sąsiadującą drogą liczy się więc z możliwością  doprowadzenia do katastrofy drogowej i to jego intensywne dążenie do osiągnięcia celu że na  taki efekt uboczny się godzi.

Czy każde przestępstwo  opisane jako umyślne  może być popełnione  w obydwu postaciach zamiaru czyli zarówno jako zamiar bezpośredni i jako zamiar ewentualny – nie. W części szczególnej kk są niektóre przestępstwa opisane w taki sposób , że mogą być popełnione  tylko z zamiarem bezpośrednim. Szczególną ich kategorię stanowią przestępstwa kierunkowe.

Przestępstwa kierunkowe - to takie ,których zestaw ustawowych znamion obejmuje znamion szczególnego podmiotowego nastawienia sprawcy. Jest to nastawienie  wynikające z celu do którego zmierza sprawca  albo motywacji jaką się kieruje. Np. kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Jak ktoś zmierza do osiągnięcia korzyści majątkowej to oznacza , że chce tej korzyści. Przestępstwa  kierunkowe mogą być popełnione tylko z zamiarem bezpośrednim.

Szczególne znamiona odnoszące się do podmiotowego nastawienia sprawcy najczęściej wyrażane są  wprost w ustawie, najczęściej dotyczą celu  i wówczas w ustawie mamy zwrot „ kto chce”. Szczególne podmiotowe nastawienie sprawcy jest decydujące dla kształtu bezprawia  decyduje o kwalifikacji prawnej czynu. / przykład z kradzieżą samochodu i zaborem w celu krótkotrwałego użycia – jest to w obu przypadkach przestępstwo kierunkowe bo sprawca działa z określonym nastawieniem/.

Nieumyślność - art. 9  pat. 2 kk  określa poprzez wskazania najpierw dwóch cech wspólnych nieumyślności  - 1/ brak zamiaru i  2/ naruszenie zasad ostrożności  obowiązujących w danych okolicznościach.

Dwie postacie nieumyślności :

1. świadomość  

2. nieświadomość.

Nieumyślność świadoma (4) cechuje się tym, że sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego  ale bezpodstawnie uważa , że takiej okoliczności uniknie .

Nieumyślność nieświadoma (5) to brak jakiejkolwiek refleksji nad przebiegiem zdarzeń , chociaż sprawca mógł przewidzieć możliwość popełnienia czynu zabronionego .

Istota umyślności i nieumyślności