03. Instytucjonalne wsparcie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich®
Świadome i celowe oddziaływanie państwa na uczestników systemu społeczno-ekonomicznego dla podniesienia jego efektywności stanowi treść polityki gospodarczej. Oznacza ona realizację celów, takich jak: osiąganie wzrostu gospodarczego, zmiana struktury modelu ekonomicznego, ograniczanie bezrobocia, czy wzrost dochodu społecznego za pośrednictwem odpowiednio dobranych instrumentów dostępnych na szczeblu władzy centralnej, jak i w skali samorządu terytorialnego. Celem generalnym takiego oddziaływania państwa jest rozwój sektora wytwarzającego surowce pochodzenia rolniczego i długofalowy wzrost efektywności poszczególnych elementów łańcucha żywnościowego. Odbywa się to przez uzupełnienie narzędzi polityki horyzontalnej mechanizmami wsparcia sektorowego. Polityka regionalna i strategie rozwoju lokalnego mają także istotne znaczenie dla rozwoju rolnictwa i zmian struktury gospodarczej terenów wiejskich.
Polska polityka rolna po roku 1989 przyjęła model oddziaływania powierniczego, co oznacza, że wyznaczanie kierunków jej rozwoju oraz działalność legislacyjna pozostaje w kompetencji Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi we współpracy z organami ustawodawczymi, natomiast realizacja zadań i transfery środków wsparcia odbywają się przez wyspecjalizowane instytucje wdrożeniowe i płatnicze. Polityka rynkowa w zakresie poszczególnych rynków branżowych jest realizowana przez Agencję Rynku Rolnego, której obowiązkiem jest stabilizowanie podaży i popytu podstawowych surowców pochodzenia rolniczego.
Przekształcenia struktury organizacyjnej i własnościowej producentów rolnych są statutowym zadaniem Agencji Nieruchomości Rolnych (dawniej Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa), która zarządza majątkiem państwowym w rolnictwie i wpływa na równowagę rynku ziemi. W ten sposób przyczynia się do poprawy struktury agrarnej i zwiększania powierzchni gospodarstw indywidualnych. Z kolei Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa utworzona w 1993 roku, odpowiada za politykę strukturalną wobec rolnictwa, gospodarki żywnościowej i obszarów wiejskich i obok płatności unijnych, dofinansowuje kredyty preferencyjne i inne formy pomocy krajowej.
Politykę socjalną wobec gospodarstw rolnych i członków rodzin ich właścicieli prowadzi w imieniu rządu, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, która obsługuje rolników w zakresie składek ubezpieczeniowych oraz przyznawania i wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych oraz wypadkowo-chorobowych. Kasa prowadzi także działalność prewencyjną, dotyczącą zasad bezpieczeństwa pracy w rolnictwie oraz rehabilitacji leczniczej. Obok tych instytucji powierniczych system instytucjonalny polskiej polityki żywnościowej uzupełniają: Główny Lekarz Weterynarii, Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Podstawowym zadaniem tych podmiotów jest zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego w zakresie całego łańcucha produkcyjnego. Obecnie trwają przygotowania do integracji tych instytucji w jedną organizację kontrolującą jakość artykułów żywnościowych w procesie ich wytwarzania i dystrybucji.
Tak skonstruowany model instytucjonalnego zarządzania polityką wobec rolnictwa, sektora żywnościowego i obszarów wiejskich pozwala specyfikować mechanizmy wsparcia i kontroli, a także ułatwia podział kompetencji w zakresie szczegółowych form oddziaływania na producentów i konsumentów. Z drugiej strony pojawiają się problemy z koordynacją poszczególnych działań i powielaniem niektórych odpowiedzialności w różnych instytucjach. W warunkach pełnego członkostwa Polski w UE kluczową rolę w kształtowaniu obszarów wiejskich i gospodarki żywnościowej pełnią agencje płatnicze odpowiedzialne za wsparcie finansowe producentów. Agencja Rynku Rolnego i Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa to jednostki publiczne stojące na straży racjonalności wydatków budżetu europejskiego, czyli reprezentujące instytucje Wspólnot Europejskich i gwarantujące bezpieczeństwo podatnika dwudziestu siedmiu państw członkowskich UE.
ka_czor