KONSONANTYZM
Palatalizacje (miękczenie spółgłosek) przez następujące po nich samogłoski szeregu przedniego oraz przez j. Dzięki temu w językach słowiańskich pojawiły się spółgłoski nie znane językowi praindoeuropejskiemu.
Spółgłoski zębowe twarde oraz wargowe (l, n, s, z, t, d m, v (f), p, b) pod wpływem samogłosek przednich stawały się zmiękczone, np.:
Dъva – dъv`e
Vozъ – voz`it`i.
Inaczej zachowywały się welarne (k, g, x). Pod wpływem samogłosek przednich ich artykulacja posuwała się ku przodowi języka. Dokonało się to w trzech etapach.
I palatalizacja (wsteczna) dokonała się jeszcze w języku prasłowiańskim. Jej efekty przejęte zostały przez wszystkie języki słowiańskie.
k, g, x + i1, e, ę, ь,ĕ1, ḷ` (l sonant miękki), ṛ` (r sonant miękki) à č, ž, š
Oko: *oki à *oči
Bogъ: *Boge à Bože
*slychętъ à slyšętъ
*kṛ`nъ à čṛ`nъ `czarny`
plakati: *plakją à plačą
II palatalizacja (wsteczna). Pod wpływem ě2 i i2 (z oj, aj) k à c`, g à dz` (z`), x à s`. (w językach zachodniosłowiańskich zamiast s` sz). Dokonała się po monoftongizacji dyftongów.
Noga: nogě à nodz`e
Rąka: rąkě à rąc`ě
Duxъ: duxĕ (loc.) à dus`ĕ
Vḷ`kъ: vḷki2 à vḷc`i
III palatalizacja (postępowa)
Ь, i, ę, r` + k, g, x à c`, dz` (z`), s` [sz w zachodniosłowiańskich]
*ovьkia à ovьca
Smĕx: *nasmixati à nasmisati
*mṛ`kati à mṛ`cati `mruczeć`
Wpływ j na poprzedzające spółgłoski
Samogłoska j działała na poprzedzające ją spółgłoski jeszcze silniej niż samogłoski przednie. Jej sąsiedztwo skutkowało miękczeniem, następnie palatalizacją poprzedzającej spółgłoski. W efekcie w języku prasłowiańskim pojawiły się miękkie spółgłoski nie znane wcześniej językowi praindoeuropejskim. Spółgłoski te wchłaniały następującą po nich i miękczącą je samogłoskę j.
1. Wpływ j na spółgłoski tylno-językowe (welarne) – k, g, ch.
Pod wpływem j spółgłoski te zachowywały się tak samo jak podczas pierwszej palatalizacji:
K + J à Č G + J à Ž X + J à Š
np.: ps. *plakjь à scs plačь
Stąd scs plakati ale: plačǫ (ps. *plakjǫ)
Scs duxъ ale: duša (ps. *duxja)
2. Wpływ j na spółgłoski zębowe
a. (t, d, s, z)
S + J à Š Z + J à Ž T + J à ŠT D + J à ŽD
SCS nositi ale: nošǫ (ps. *nosjǫ)
SCS voziti ale: vozǫ (ps. *vozjǫ)
SCS světъ `swiatło` ale svěšta (ps. *světja) `świeca` - w tej pozycji w polszczyźnie c –świeca
SCS scs. mežda `miedza` ps. *medja – w tej pozycji w polszczyźnie dz, por. łac. Medius
Natomiast we wschodniosłowiańskich tj à č, dj à ž (sveča, meža)
b. (n, l, r)
N + J àN` L + J à L` R + J à R`
ps. *konjь à scs. kon`ь ps. polje à scs. pol`e ps. *morje à scs. mor`e
3. Wpływ j na spółgłoski wargowe (p, b, v, m)
W języku scs. pod wpływem j w przy poprzedzających spółgłoskach pojawiało się l` epentetyczne (wstawne). Podobnie stało się w językach wschodniosłowiańskich. W językach zachodniosłowiańskich (np. polskim) wargowe uległy tylko zmiękczeniu (bez wydzielania l epentetycznego).
P + J à PL` B + J à BL` V + J à VL` M + J à ML`
Scs. kapati ale: kapl`a (ps. *kapja) Scs. l`ubiti ale: l`ubl`ǫ (ps. *ljubjǫ)
Scs. loviti ale: lovl`ǫ (ps. *olvjǫ) Scs. zemla ps. zemja
chocolate-brown