Jerzy Wilkin.doc

Jerzy Wilkin „Struktura wsi i rolnictwa- Polska  a kraje Unii Europejskiej”

w „Chłop, rolnik, farmer..”

opracowanie by Konrad :)

Wstęp

Analiza struktur wiejskich może być prowadzona w dwóch podstawowych i zdecydowanie odmiennych strefach. Pierwsza z nich dotyczy szeroko rozumianych relacji rzeczowych, a druga- relacji instytucjonalnych, obie te sfery można natomiast nazwać też sferami: „sferą realną” i „sferą regulacji”. W opisach struktur w rolnictwie czy na wsi dominują opisy sfery realnej: struktura produkcji, struktura zasobów produkcyjnych( siły roboczej, wyposażenia kapitałowego itp.). Natomiast dużo niej uwagi poświęca się tej drugiej sferze dotyczącej struktur instytucjonalnych( stosunków własnościowych, sposobów kooperacji, uczestnictwa w organizacjach itp.)

We współczesnej ekonomii dużą karierę zrobiły nurty instytucjonalne, a zwłaszcza tzw. Nowa ekonomia instytucjonalna, eksponująca znaczenie praw własności i kosztów transakcyjnych, ściśle uzależnionych od rozwiązań instytucjonalnych.

Obszary wiejskie i struktura ludności wiejskiej

Wieś jest jednostką osiedleńczą różniącą się zazwyczaj od miast strukturą zawodową ludności, rodzajem i gęstością zabudowy, funkcjami ekonomicznymi i administracyjnymi oraz wieloma innymi cechami.

Obszary wiejskie to natomiast część terytorium kraju funkcjonalnie związana z rolnictwem i innymi formami działalności, dla której podstawą jest korzystanie z zasobów przyrody: ziemi, lasów, rzek czy jezior. Według GUSu jest to w Polsce ok. 93% kraju..

Komisja Europejska zaproponowała by za obszary takie uznać te na których gęstość zaludnienia nie przekracza 100os/km2. wówczas w Polsce było by to ok. 83% terytorium kraju. Zaś w UE wynosi to około 80%- podobnie jak w Polsce..

W Europie zachodniej  podjęto próbę podziału obszarów  rolniczych opierającą się na stopniu Ich integracji z gospodarką narodową:

1. Zintegrowane obszary wiejskie- położone w pobliżu dużych obszarów miejskich

2. pośrednie obszary wiejskie- oddalone od obszarów wiejskich

3. peryferyjne, oddalone obszary wiejskie

Wśród ludności wiejskiej wyodrębniono 3  duże grupy charakteryzujące się  odmiennymi cechami zawodowymi, strukturą dochodów, możliwościami rozwojowymi, i stopniem powiązania ze środowiskiem wiejskim. Są to:

1.      Rolnicy- farmerzy- dochody z produkcji rolnej stanowią główne źródło utrzymania, praca w gosp zajmuje większą część ich życia,

2.      Wielozawodowa ludność wiejska- pracę a roli traktują jako uzupełniające źródło dochodów i samozaopatrzenie.

3.      wiejska ludność bezrolna-  silnie uzależnieni od  rynku pracy na obszarach wiejskich bądź od form i zakresu polityki socjalnej państwa W grupie tej ok. 40% jej liczebności stanowią emeryci, renciści oraz osoby korzystające z zasiłków dla bezrobotnych i z pomocy społecznej.

Po IIWŚ liczba ludności wiejskiej oscyluje do dziś w granicach ok. 15mln ludzi.

Większość wsi w Polsce o małe jednostki osiedleńcze mieszka w nich średnio 259 osób.

W rejonach o bardzo rozdrobnionym rolnictwie-na południu kraju- wsie są dość licznie zaludnione, co ułatwia rozwój infrastruktury technicznej jak i społecznej. Natomiast w rejonach o dużych i silnie ekonomicznie rozwiniętych gospodarstwach- pólnoc kraju- wsie są znacznie mniej zaludnione i wyludniają się coraz bardziej, co utrudnia wyposażanie w infrastrukturę.

Urbanizacja na wsi nie nadążała za industrializacją, co sprzyjało migracji wahadłowej między miastem a wsią. Była to więc migracja niedefinitywana, polegająca na migracji zawodowej a nie przestrzennej- związanej z zmianą miejsca zamieszkania..

struktura rolnictwa w Polsce i w krajach UE

Struktura rolnictwa w polsce jest bardzo zróżnicowana i nie sprzyja w osiąganiu wysokich wyników w gospodarowaniu.

W obszarach rolnictwa główne znaczenie mają te płaszczyzny struktur  gospodarczych i społecznych:

- struktura obszarowa

- rozmiary działalności gospodarczej

- stopien powiązania z rynkiem

- potencjał rozwojowy gospodarstwa

- stopień powiązania z rolnictwem wiejskich gospodarstw domowych

-żródła dochodów ludności wiejskiej

- struktura wykształcenia

ESU- european size unit- europejska jednostka pomiaru- kategoria służąca do pomiarów ekonomicznych gospodarstw, odpowiada wartości nadwyżki bezpośredniej.

Relatywnie wysokie dochody rolników z UE w porównaniu z dochodami polskiego rolnika, są efektem przedewszystkim większych rozmiarów gospodarstw, oraz dużych subsydiów dla rolników unijnych.

Strategie wspierania rolnictwa przez państwo

W Polsce na początku lat 90. dość znacznie obniżono wydatki budżetowe na rolnictwo oraz zliberalizowano handel produktami rolnymi czego rezultatem był spadek wskaźnika PSE- odpowiadającego za formy pomocy państwa dla rolników. ujemny wskaźnik PSE można uznać za drenaż finansowy rolnictwa na rzecz reszty gospodarki i społeczeństwa, w tym zwłaszcza konsumentów. Od 1992 następuje jednak odbudowa systemów pomocy dla rolnictwa i jego ochrony przed konkurencją zagraniczną.

Większy spadek poparcia dla rolnictwa nastąpił jednak w innych krajach nadbałtyckich- w okresie socjalizmu rolnictwo w krajach tych było bardzo silnie subwencjonowane. Po odzyskaniu niepodległości wprowadzono dość liberalny model ekonomiczny i drastycznie ograniczono wspieranie rolnictwa z budżetu. Czego wynikiem był silny spadek produkcji i dochodów rolniczych. Pod wpływem presji społeczeństwa rozpoczęto odbudowę niektórych elementów protekcjonizmu rolnego. Uważa się jednak że ta terapia szokowa zniszczyła dużą cześć rolnictwa..

Inny model wspierania rolnictwa przyjęły Czechy, Słowacja i Węgry. Przeprowadzono tam stopniową redukcję wsparcia budżetowego dla rolnictwa i krok po kroku liberalizowano handel produktami rolnictwa. W tych krajach nie było załamania systemu wsparcia rolnictwa, tak jak w Polsce i innych krajach nadbałtyckich.

W Polsce główną metodą wspierania rolnictwa jest ochrona rynku rolnego i podtrzymywanie cen produktów rolnych, zwłaszcza poprzez instrumenty polityki handlowej,

W UE coraz większe znaczenie mają płatności bezpośrednie, będące rekompensatą za obniżające się ceny produktów rolnych, co jest z kolei rezultatem stopniowej liberalizacji unijnego rynku rolnego..

Przekształcenia strukturalne  polskiego rolnictwa w latach 1988-1999

W latach 1988-1999 wzrosła liczba i areał gospodarstw najmniejszych, w przedziale 1-2 ha. Są to w zdecydowanej większości typowe gospodarstwa pomocnicze, samozaopatrzeniowe czy socjalne. W ostatnim dziesięcioleciu zmniejszała się liczba gospodarstw średnich( do 15ha), a wydatnie wzrastała liczba i znaczenie gospodarstw dużych. Obecnie ponad 35% użytków znajduje się w gospodarstwach o powierzchni ponad 15ha. Pojawił się też sektor prywatnych gospodarstw bardzo dużych, wykorzystujących najemną siłę roboczą- ok. 10% gospodarstw w kraju. Skala towarowości produkcji rolnej w Polsce, a także inne formy powiązania  gospodarstw z rynkiem wskazują, że wprawdzie jednostek produkcyjnych w rolnictwie mamy dużo, ale większość z nich nie jest w stanie nie tylko zapewnić utrzymania pracujących w nich osobom ale także w minimalnym chociaż stopniu uczestniczyć w transakcjach towarowych i kapitałowych. Słabość polskiego rolnictwa, poza wcześniej wymienionymi czynnikami, tkwi także w, przeciętnie rzecz biorąc, niskim wykształceniu ludności wiejskiej- która nie potrafi w większości odnaleźć się w współczesności i w stawianych przed nią wymaganiach rynku, społeczeństwa czy rządu.