przeplywy-pracy.doc

Międzynarodowe

przepływy zasobów pracy

Spis treści:

              Wstęp…   ………………………………………………………………………………2

1. Istota i charakter międzynarodowych przepływów pracy ……………………………..2
2. Przyczyny i formy międzynarodowych przepływów zasobów pracy………………… 5
3. Konsekwencje przepływów siły roboczej…………………………………………….. 7

                            3.1Skutki emigracji …………………………………………………………….7

                            3.2Skutki imigracji……………………………………………………………. 7

                            3.3Modelowe konsekwencje przepływu siły roboczej………………………..  8

                            3.4Polska a międzynarodowe przepływy siły roboczej ………………………..9

              Zakończenie ………………………………………………………………………….12

           Bibliografia…………………………………………………………………………... 13

                                                                                    Wstęp

              Zagraniczne migracje siły roboczej we współczesnym świecie przeszły i nadal przechodzą poważną ewolucję. Zmianom uległy ich uwarunkowania, charakter i kierunki. Obok regionalnych przepływów nasiliły się migracje kontynentalne oraz interkontynentalne. Zasadniczą rolę w kształtowaniu się migracyjnego potencjału i w jego wzroście odgrywają – z jednej strony – zjawiska ludnościowe (eksplozje demograficzne w wielu krajach – Indie, Pakistan, kraje afrykańskie) a także utrzymujące się i rozszerzające się bezrobocie; z drugiej strony – głębokie zmiany w ekonomice światowej, powstanie i rozwój prężnych ośrodków gospodarczych i nowoczesnych branż wytwórczości, wielostronny rozwój sfery usług. Procesom migracyjnym sprzyjają i je ułatwiają: postęp w transporcie, rozwój motoryzacji i komunikacji lotniczej, a także nowoczesne systemy mediów, przekazu, łączności i technologii informatycznej.
              Na charakter i kierunki zewnętrznych przemieszczeń pracowniczych w sposób coraz bardziej ewidentny i determinujący zaczynają oddziaływać procesy globalizacyjne w gospodarce, w przepływie kapitałów i fuzjach firm, w alokacji inwestycji. Strumienie migracyjne cudzoziemskiej siły roboczej są objęte w licznych krajach nadzorem państwa, są też przedmiotem regulacji prawno-administracyjnych, a także umów i porozumień międzypaństwowych. Nadal szereg państw, zwłaszcza wysokorozwiniętych prowadzi politykę protekcjonizmu i stosuje różne bariery i utrudnienia przed dopływem cudzoziemskiej siły roboczej, względnie selekcjonuje jej dopływ.

Rozdział 1

Istota i charakter międzynarodowych przepływów pracy

              We współczesnych międzynarodowych obrotach gospodarczych znaczące miejsce mają przepływy zasobów pracy zwane inaczej  migracją. Zgodnie z interpretacją ONZ proces ten rozumiany jest jako zmiana pobytu i miejsca zamieszkania na okres nie krótszy niż jeden rok. Ma w skali międzynarodowej dwojaki wymiar[1]:

1. emigracji – czyli opuszczenia przez ludzi ich dotychczasowego kraju zamieszkania i osiedlenie się w innym kraju na okres dłuższy niż jeden rok
2. imigracji – czyli napływu do danego państwa ludzi zamieszkujących dotychczas w innych krajach

              Międzynarodowe ruchy zarobkowe można podzielić na cztery podgrupy przyjmując jako kryterium podziału czas pobytu za granicą:

1. tzw. mały ruch przygraniczny – obejmuje osoby mieszkające z jednej strony granicy i udające się regularnie na druga stronę , do strefy przygranicznej sąsiedniego państwa
2. sezonowa migracja pracownicza
3. czasowe wyjazdy w celach zarobkowych – na nieokreślony z góry okres
4. wyjazdy za granice na stałe – umotywowane nie tylko względami ekonomicznymi ale i politycznymi

              Zjawisko migracji nie jest nowe ma bowiem swój historyczny byt. Jej zasięg oraz skala związane są przede wszystkim z poziomem rozwoju społeczno – gospodarczego oraz ekonomiczno – politycznego kraju zarówno odstępującego, jak i pozyskującego kapitał ludzki  oraz poziomem kwalifikacji migrujących.

              Międzynarodowe przepływy siły roboczej w celach dochodowych rozwinęły się w XIX wieku. W kolejnych okresach wykazywały trendy wzrostowe. Przed drugą wojną światową ruch migracyjny ukierunkowany był przede wszystkim z krajów europejskich na tereny tzw. nowego osadnictwa ( to jest głównie do Stanów Zjednoczonych, Argentyny, Kanady, Australii i Brazylii).  Po drugiej wojnie światowej wykształciły się trzy nowe kierunki przepływu siły roboczej. Największe liczbowo były migracje z krajów Basenu Morza Śródziemnego do państw Europy zachodniej. Drugim kierunkiem ruchu są emigracje zarobkowe z krajów rozwijających się do wysoko rozwiniętych głównie z państw Azji Południowo – Wschodniej do USA oraz byłych kolonii europejskich. Ostatnim z nowo rozwiniętych kierunków  była migracja z niektórych krajów rozwijających się do lepiej rozwiniętych państw Trzeciego Świata, w tym przede wszystkim do arabskich eksporterów ropy naftowej.

              Zmianie uległy także proporcje między przepływami pracowników niewykwalifikowanych i wykwalifikowanych . Do drugiej wojny światowej ponad 90% międzynarodowego ruchu siły roboczej stanowili robotnicy bez kwalifikacji. Po 1945 roku ich udział systematycznie się zmniejszał na korzyść kadry wykwalifikowanej. 

              Według międzynarodowej organizacji (ILO)[2] w roku 2000 było 6056307000 ludzi  z czego ludność aktywna zawodowo stanowiła 48,67 % (= 2947598000 ). Według prognoz przynajmniej do 2010 roku ta sytuacja nie powinna się wiele zmienić.

              Zjawisko międzynarodowych przepływów pracy ma swój dorobek również w historii myśli ekonomicznej. Po drugiej wojnie światowej temat ten podjęli J. Meade, R. A. Mundell w  kontekście związków między handlem międzynarodowym a migracją czynników produkcji. Starali się udowodnić hipotezę, że wymiana czynników produkcji jest substytutem wymiany towarowej i dokonuje się pod wpływem pobudek ekonomicznych i pozaekonomicznych. Podobny  pogląd na proceder wymiany kapitałowej miał Krugman, uważał bowiem że głównym motywem przepływów czynników produkcji (w tym siły roboczej) jest wyższy poziom wynagrodzenia zagranicą niż w kraju macierzystym. Współczesne teorie nie wnoszą znaczących zmian do tego zagadnienia. Aktualnie tworzone są  teorie w oparciu o mało realistyczne założenia i odwołujące się do skomplikowanych metod analizy ekonomicznej.  Dlatego w mojej pracy wykorzystam do omówienia skutków modelowych przepływu siły roboczej wlasnie  model Krugmana.

Rozdział 2

Przyczyny i formy międzynarodowych przepływów zasobów pracy

              Przyczynami międzynarodowej migracji ludności są w dużej mierze względy ekonomiczne a poza nimi również  polityczne, ekologiczne, społeczne i religijne. Wśród przyczyn ekonomicznych można wyróżnić przede wszystkim :

1. międzynarodowe zróżnicowanie poziomów rozwoju gospodarczego i wysokości płac
2. występowanie różnic w szeroko rozumianych kosztach (np. wydatki na transport, podatki etc.)
3. lepsze możliwości kształcenia i poprawy sytuacji materialnej dzieci
4. różnice w zapotrzebowaniu na określoną specyfikę zawodu

Do najważniejszych przyczyn poza ekonomicznych należą:

1. ustrój polityczny danego kraju
2. sytuacja na tle międzynarodowym
3. Konflikty etniczne wewnątrz kraju
4. Konflikty religijne

Pewną rolę mogą tez odgrywać takie czynniki jak : więzi historyczne lub kulturalne, pokrewieństwo językowe, bliskość geograficzna, łatwość przekraczania granic, konflikty polityczne.

Z migracją – postrzeganą w wymiarze ekonomicznym – związane są zarówno korzyści jak i wydatki ponoszone przez emigrantów. Koszty to przede wszystkim wydatki na podróż, strata zarobków w okresie przemieszczania się i poszukiwania pracy w nowym kraju, separacja od rodziny, przyjaciół otoczenia; konieczność adaptacji do nowego środowiska; przyswojenie nowych zwyczajów, nauka języka oraz ryzyko związane z poszukiwaniem pracy i domu w nowym kraju. Do korzyści zaliczamy przede wszystkim wyższe zarobki i dochody w porównaniu do otrzymywanych w kraju (ale tylko przez część migrantów), lepsze możliwości kształcenia, poprawa jakości życia.

              Przepływy zasobów pracy dokonują się w różnych formach. Są nimi przepływy :

1. niewykwalifikowanych pracowników
2. wykwalifikowanych pracowników, coraz częściej z wykształceniem wyższym (inżynierowie, lekarze etc.)
3. wysoko wykwalifikowanych specjalistów (tzn. drenażu mózgów) forma ta ma miejsce, gdy przy emigracji wchodzą w grę względy ideologiczne lub polityczne [3]

Źródło : Z. Stachowiak, Ekonomia międzynarodowa wobec wyzwań cywilizacyjnych, Wyd. Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2004 s. 215

              Współczesne gospodarki charakteryzują się sezonową migracją pracowników o stosunkowo niskich kwalifikacjach natomiast czasowe wyjazdy lub wyjazdy na stałe są domeną kadry wykształconej i brain drain[4].

Rozdział 3

Konsekwencje przepływów siły roboczej

3.1Skutki emigracji

              Międzynarodowe ruchy siły roboczej wywołują różnorakie konsekwencje zarówno pozytywne jak i negatywne dla wszystkich podmiotów związanych z procesem migracji.  Dla emigrantów (jeżeli znajdą pracę i lepsze wynagrodzenie) efekty są zdecydowanie korzystne. Skutkiem jest tu wzrost płacy, nowe możliwości rozwoju, edukacji.  Natomiast ciężko jest ocenić skutki emigracji z punktu widzenia gospodarki interesu społecznego pojedynczego kraju. W wielu krajach emigracji uważano, że przepływy zarobkowe przynoszą im jedynie korzyści. Często jednak w praktyce pozytywy te są iluzoryczne (nawet przy bezrobociu). W związku z tym, że współczesna emigracja dotyczy wysoko wykwalifikowanej siły roboczej, potencjał ludzki mogący przynieść korzyści w kraju jest uszczuplany. Czynnikiem, który w pewnej mierze łagodzi negatywne skutki emigracji są przekazy pieniężne od pracujących za granicą obywateli. Biorąc pod uwagę fakt, iż niedobory kapitału są głównym hamulcem rozwoju gospodarczego, dopływ oszczędności od osób pracujących za granicą bywa ważnym czynnikiem mobilizującym gospodarkę w niejednym kraju. Jednocześnie są ważnym źródłem dewiz, stanowiących środki na opłacenie importu towarowego danego kraju. Pewną korzyścią dla tych państw jest także powrót części spośród emigrantów. Dysponują oni bowiem nie tylko nowymi kwalifikacjami zawodowymi, ale również zgromadzonymi poza granicami kapitałami, na bazie których podejmują często działalność inwestycyjną w kraju rodzimym.

3.2Skutki imigracji

              Imigracja także przynosi pozytywne i negatywne skutki o charakterze gospodarczym i społecznym. Dopływ znacznej liczby niewykwalifikowanych, niezorganizowanych, bardziej uległych robotników pozwala przetrwać mało efektywnym firmom i gałęziom produkcji. Stanowi to hamulec przekształceń struktur gospodarczych w tych krajach, utrwalając dziedzinę produkcji, których kraje wysoko rozwinięte straciły przewagę komparatywną. „Oddziaływało to w kierunku obniżania się przeciętnej wydajności w gospodarce narodowej i osłabiania się jej dynamiki rozwojowej”[5]. Zatrudnianie imigrantów w dziedzinach produkcji o niskiej wydajności i dużej pracochłonności umożliwia przepływ miejscowej siły roboczej do gałęzi o wysokiej wydajności pracy.

              Do ujemnych skutków imigracji zaliczamy wzrost popytu na mieszkania i różnorodne usługi publiczne co prowadzi do konfliktów między ludnością miejscową a obcokrajowcami. Taki kierunek przepływu siły roboczej obciąża bilans płatniczy (wydatki z tytułu przekazów imigrantów do ich rodzinnych krajów). Oczywiste są ekonomiczne korzyści imigracji. Kreuje ono dodatkowy popyt na dobra i usługi i tym samym napędza rozwój koniunktury. Dopływ kadr wykwalifikowanych pozwala zaoszczędzić na szkoleniu i kształceniu oraz dostarcza konkretne efekty pracy. Im wyższe kwalifikacje zawodowe imigrantów, tym wyższe korzyści dla państw migracji. Przykładem mogą być Stany Zjednoczone gdzie duża grupa naukowców i specjalistów (głównie pochodzenia żydowskiego) wyemigrowała z krajów europejskich. Wnieśli poważny wkład w rozwój wielu dziedzin nauki i techniki co odzwierciedla fakt otrzymania 43 nagród Nobla do 1966 roku (w tym 36 naukowców urodzonych poza USA)[6]. W sumie korzyści imigracji przewyższają jej ujemne skutki, powiększa ona potencjał wytwórczy kraju, przyczyniając się do podniesienia lub utrzymania wskaźników wzrostu gospodarczego, koryguje brak równowagi na rynku pracy.

3.3  Modelowe konsekwencje przepływu siły roboczej

              Założeniem modelu jest brak barier w przepływach siły roboczej oraz duże różnice w wynagrodzeniach pomiędzy krajami.

                                           Model mobilności czynników produkcji

              Model oparty jest o założenie iż mobilność siły roboczej związane jest przede wszystkim z chęcią zwiększenia własnego dochodu. Pracownicy migrują z kraju o niższym poziomie płac i wyższym zasobie siły roboczej (kraj A) do kraju o wyższym wynagrodzeniu i mniejszym zasobie pracowników (kraj B). Odcinek 0aA oznacza zasób siły roboczej kraju A natomiast odcinek A0b oznacza zasób siły roboczej kraju B. Po liberalizacji przepływów siły roboczej, pracownicy z kraju A zaczną emigrować do kraju B  ponieważ tam występuje wyższe wynagrodzenie. W długim okresie poziom płac w kraju B zacznie spadać natomiast w kraju A rosnąc. Rozwiązaniem długookresowym według modelu jest wyrównanie się płac i podzielenie zasobami siły roboczej. W konsekwencji kraj A posiada korzyści z przepływu kapitału w postaci wyższych plac (transferowanych do kraju), wyższego dochodu narodowego pomimo straty produkcji. Natomiast kraj B odnotowuje korzyści związane ze wzrostem produkcji pomimo spadku poziomu płac. Tak więc model pokazuje ,że ruch migracyjny w celach zarobkowych ma pozytywne konsekwencji zarówno dla krajów emigrujących jaki i przyjmujących zagraniczne zasoby pracy.

3.4  Polska a międzynarodowe przepływy siły roboczej

              Do końca lat 80 tych XX wieku (kiedy to migracja ludności polskiej pozostawała pod ścisłą kontrolą administracyjna) Polacy emigrowali z kraju przede wszystkim ze względów politycznych, ale w miarę upływu czasu, nabierały znaczenia czynniki ekonomiczne, w tym towarzyszący proces transformacji, spadek popytu na siłę roboczą i stosunkowo wysoka stopa bezrobocia. W okresie 1990-1994 liczba stałych emigrantów z Polski wynosiła 18-20 tys osób rocznie (36 tys osób w latach 1987-1988). Kierunki emigracji z Polski prawie odzwierciedlają ogólno światowe kierunki migracyjne. Głównymi regionami docelowymi dla Polaków są : USA, Europa Zachodnia- głównie Niemcy (patrz tabela).

Tabela 1. Emigracja z Polski na pobyt stały według krajów (w tys. osób)