3. Kultura a cywilizacja.pdf

3. KULTURA A CYWILIZACJA

V. DYMIROVO, E. B. TYLOR, J. MARITAIN, R. MCIVER, P. BAGBY, F. GUIZOT,

O. SPENGLER, A. J. TOYNBEE

ZJAZD III/IV

18.10.2009

25.10.2009

Antropologia jest nauką o człowieku, ale rozwinięcie jej aspektów w każdym z działów antropolo-

gii jest inne. Jednym z takich aspektów jest aspekt kulturowy. Kultura to słowo-klucz.

Kultura jako kategoria i społeczna rzeczywistość jest pewną specyficznie ludzką cechą i umożliwia

odróżnienie antropologii od innych nauk społecznych – antropologia koncentruje się na społe-

czeństwach obcych, dalekich, egzotycznych.

Istnieją dwa główne nurty badań kultur:

 badanie innych kultur – poza Europą lub poza społeczeństwem własnym badacza;

 badanie odmienności świata lokalnego, czyli kultury ludowej/chłopskiej (ludoznawstwo,

etnologia).

Powody koncentracji antropologii na kulturach pierwotnych, przedpiśmiennych:

 niewielki obszar badawczy – jednostki stanowią małe, samowystarczalne wspólnoty żyjące

na niewielkiej przestrzeni (wygoda badań);

 różnorodność kultur skupionych na niewielkim terytorium (np. Nowa Gwinea);

 przejrzysta organizacja kultur;

 obecność zjawisk niespotykanych w obrębie cywilizacji zachodniej (np. Eskimosi mają spe-

cyficzny sposób rozumienia gościnności);

 autentyczność i zróżnicowanie instytucjonalne kultur – wynika z izolacji, ekspansja i

wpływ kultury zachodniej powoduje zanikanie tej autentyczności.

Antropologia zdobyła pozycję akademicką w roku 1884, kiedy Edward Burnett Tylor objął kie-

rownictwo nad Zakładem Antropologii Społecznej na Uniwersytecie w Oxfordzie.

Pojęcie „kultury” wywodzi się z obszaru rolnictwa ( kultura agri – kultura roli, zastąpione później

przez kultura animi – kultura ducha).

Pojęcie „cywilizacji” zrodziło się z kategorii administracyjnych ( civilis – społeczny, obywatelski;

civitas – miasto).

Refleksja nad wypracowaniem pojęć kultura i cywilizacja:

 Victor Dymirovo – w XVIII wieku po raz pierwszy posłużył się terminem „cywilizacji”,

którego używał jako rzeczownika odczasownikowego pochodzącego od wyrazu „oby cza-

ić”. Cywilizacja miała oznaczać pewien kierunek postępu ludzkości, odnosiła się do wzorca

postępu społecznego i technologicznego, oznaczała postęp, oświecenie. W tym kontekście

na drugim biegunie znajduje się termin „barbarzyństwo”.

 Edward Burnett Tylor – autor pierwszej antropologicznej definicji kultury. Pojmował kul-

turę jako cywilizację – jest ona całością, która obejmuje wierzenia, sztukę, prawo, moral-

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

3. KULTURA A CYWILIZACJA

V. DYMIROVO, E. B. TYLOR, J. MARITAIN, R. MCIVER, P. BAGBY, F. GUIZOT,

O. SPENGLER, A. J. TOYNBEE

ZJAZD III/IV

18.10.2009

25.10.2009

ność, etc. Zwracał uwagę na wyliczający charakter kultury. Zakładał, że między kulturą a

cywilizacją nie istnieje żadna różnica.

 Jean Maritain – w dziele Religia i kultura z 1937 roku uznał, że kultura ma szerszy zakres i

odnosi się do życia rozumnego i moralnego, zaś cywilizacja do życia politycznego i organi-

zacyjnego.

 Robert McIver – w roku 1937 zwrócił uwagę na to, że cywilizacja jest domeną, dziedziną

realizowania wartości uniwersalnych, instrumentalnych i zobiektywizowanych, traktowa-

nych jako środki do osiągania konkretnych celów, zaś kultura to przestrzeń autoteliczna,

która obejmuje działania istotne dla samych kultur. Konsekwencją tego podejścia jest wy-

różnienie kultury symbolicznej (sztuka, wiedza, religia, zabawa).

 Philip Bagby – napisał w 1958 roku książkę Kultura i historia , był najbliżej pierwotnego

znaczenia obu terminów. Zaproponował, aby termin „cywilizacja” używać w odniesieniu

do miasta, a terminu „kultura” do wsi. Cywilizacja określa pewien wyższy typ kultury.

Termin „cywilizacja” byłby sprowadzony do ogółu dóbr materialnych, a kultura wiązałaby

się z duchową twórczością człowieka, z zespołem osiągnięć niematerialnych. Cywilizacja to

wielkie społeczności, które posiadają wspólne, charakterystyczne cechy i jest to najogólniej-

sza forma życia zbiorowego – to pewien zestaw kultur, które charakteryzuje wspólnota lo-

su.

 François Guizot – w połowie XVIII wieku zakończył refleksję nad wypracowaniem teorii.

Cywilizacja jest to kategoria tożsama z postępem, który ma dwa wymiary:

 społeczny – wiąże się z rozważaniem postępu jako poprawy warunków życia, po-

ziomu umieralności, długości życia (kraj dominujący: Anglia);

 intelektualny – ewolucja intelektualna – nastawienie na wiedzę i moralna – przy-

rost dobra w życiu człowieka (kraj dominujący: Niemcy).

Guizot twierdził, że we Francji obie wersje postępu są realizowane.

Wg niego postęp cywilizacyjny dokonuje się nie tylko w wymiarze społecznym i in-

telektualnym, ale również na różnych poziomach kultury, np. narodowym, ponad-

narodowym.

 Oswald Spengler – postrzegał problem cywilizacji i kultury przez pryzmat losu wartości

duchowych. Zwracał uwagę na intuicję – nienaukową metodę badania rzeczywistości.

Uważał, że nie ma ludzkości, czy cywilizacji, są za to kultury – ograniczone, niezależne,

niepowiązane ze sobą całości, które wyposażone są w unikalne cechy. Zadaniem badacza

jest wydobywanie tych cech/różnic.

Spengler wskazał osiem wielkich kultur, które wyróżnił w dziejach:

 babilońska,

 egipska,



ANTROPOLOGIA – WYKLADY

3. KULTURA A CYWILIZACJA

V. DYMIROVO, E. B. TYLOR, J. MARITAIN, R. MCIVER, P. BAGBY, F. GUIZOT,

O. SPENGLER, A. J. TOYNBEE

ZJAZD III/IV

18.10.2009

25.10.2009

 chińska,

 hinduska,

 meksykańska,

 antyczna,

 zachodnioeuropejska,

 rosyjska.

Spengler założył, że kultury są organizmami, pewnymi całościami, które są wewnętrznie

zintegrowane – każdy element związany jest ze wszystkimi innymi. Kultury, podobnie jak

organizmy, przechodzą analogiczny cykl życia od narodzin do śmierci, śmierć kultury jest

nieuchronna. Kultury są organizmami mistycznymi – stają się zrozumiałe, dzięki ożywiają-

cemu je duchowi.

Cykl życiowy kultury wg Spenglera:

 narodziny – moment, w którym duch ożywia kulturę, rodzaj duchowego tchnienia

w rzeczywistość;

 rozkwit – realizacja ducha kultury (np. kultura grecka została ożywiona i rozkwitła

dzięki duchowi apolińskiemu), kultura taka charakteryzuje się twórczą werwą,

płodną wiosną ;

 śmierć – schyłek kultury, czyli jej przejście, degeneracja w cywilizację, która po-

zbawia ją ożywiającego ducha.

Cywilizacja to kultura, która utraciła duszę, miejsce duszy zajmuje intelekt, miejsce ludu –

masa, miejsce ojczyzny – kosmopolityzm, miejsce serca – pieniądz, miejsce państwa - spo-

łeczeństwo, miejsce wsi – miasto. Cywilizacja wg Spenglera to kultura wielkich metropolii,

które zabijają cnoty i prowadzą do upadku prowincji.

 Arnold Joseph Toynbee – wyszedł od zdefiniowania pojęcia „cywilizacji” – jest to naj-

mniejsza, samotłumacząca się jednostka badań historycznych, każdy kraj jest częścią cywi-

lizacji.

Toynbee wprowadził mapę kulturalną świata – wyznaczył ponad 20 cywilizacji, z których

większość zakończyła swój żywot i zostało ich 5:

 zachodnia,

 prawosławna,

 muzułmańska,

 hinduska,

 dalekowschodnia.

Kluczem tego podziału była dla Toynbee’go religia – o różnicach między cywilizacjami de-

cydują czynniki duchowe.

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

3. KULTURA A CYWILIZACJA

V. DYMIROVO, E. B. TYLOR, J. MARITAIN, R. MCIVER, P. BAGBY, F. GUIZOT,

O. SPENGLER, A. J. TOYNBEE

ZJAZD III/IV

18.10.2009

25.10.2009

Mówiąc o relacjach wzajemnych między cywilizacjami Toynbee (w odróżnieniu od Spen-

glera) twierdził, że cywilizacja nie jest samotną wyspą, lecz spotyka się z innymi, łączy z

nimi, tworzy hybrydy, wpływa na inne cywilizacje.

Cywilizacja w koncepcji Toynbee’go jest procesem, natomiast kultura jest stanem, struktu-

rą. Proces rozwoju jest dla cywilizacji procesem naturalnym, a każda forma stagnacji ozna-

cza dla niej śmierć. Kultura to cywilizacja w stanie stagnacji. Dynamiczny charakter cywili-

zacji decyduje o jej początku, rozwoju i śmierci.

Trójfazowy schemat rozwoju cywilizacji wg Toynbee’go:

 narodziny – wiążą się z mechanizmem zw. challenge and response (wyzwanie i od-

powiedź) – cywilizacja powołuje się do życia, gdy ma do pokonania naturalną lub

historyczną przeszkodę. Dzięki wynalazczości jednostki mogą odpowiadać na wy-

zwanie. Muszą więc pojawić się twórcze jednostki, które będą na te wyzwania od-

powiadać;

 rozwój – następuje kiedy cywilizacja jest ożywiana przez twórcze jednostki. Cywi-

lizacja wymaga przywództwa, elity, władzy – chodzi tu o przywództwo duchowe,

religijne (ważne postacie cywilizacji: Jezus, Budda, Mahomet). Na dynamikę wpły-

wa stosunek między elitą i nietwórczą większością, która ma wybór: posłusznie

wykonywać zalecenia elity lub stawić jej opór. Gdy załamuje się ta relacja dochodzi

do schyłku cywilizacji;

 śmierć – proces długotrwały.

Śmierć cywilizacji rzymskiej:

 pojawiają się zamieszki,

 utworzenie państwa uniwersalnego,

 pojawia się kościół,

 pojawiają się barbarzyńcy, masa, która nie chce się podporządkować.

Długie trwanie cywilizacji – trwanie związane z mentalnością cywilizacji, którą zmienić

jest bardzo trudno, a wynika z charyzmatycznego charakteru przywódców duchowych.

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: