„Mistrzowie reportażu” Kazimierz Wolny-Zmorzyński
1) Melchior Wańkowicz
Hospodi Pomiłuj w Dorf Eckersdorf: Wojnowo w Prusach Wschodnich, gdzie mieszka ortodoksyjna sekta wypędzona z Rosji – Filiponi; rozmowa z dwoma osobami: prawosławnym popem Awajewem (żyje żołnierską przeszłością) i silnie wierzącą babulinką Filiponką (z „Na tropach Smętka”)
Stodoła w Gardelegen: opowieść człowieka o dniu sprzed wyzwolenia przez USA; Niemcy widząc zbliżający się koniec wojny zaprowadzili wszystkich swoich więźniów do stodoły, podpalili ją, rzucali w nią granaty – ludzie natomiast byli przekonani, że to „koniec mordowania”; ponad 1000 zabitych; tułaczka ocalałego człowieka i makabryczne odkrycie spalonej stodoły przez wojska USA (z „Od Stołpców po Kair”)
2) Roman Fajans
Sewilla pod znakiem swastyki: wojna domowa w Hiszpanii; Sewilla w rękach narodowców (gen. Queipo de Liano) i hitlerowców; pełno w niej Niemców; miast dość spokojne – ludzie wolą narodowców od czerwonych, zniszczona przez komunistów zabytkowa część miasta (kościoły) (z „Hiszpania 1936”)
3) Ksawery Pruszyński
Zakopane. Z pensjonatów i schronisk zakopiańskich: „pseudo-turyści” (ludzie nie szukający w górach gór, a jedynie odpoczynku) uciekli z Zakopanego do Krynicy; otwieranie schronisk niedaleko Zakopanego – zagrożenie dla miasta, konkurencja państwowego „Murowańca” i prywatnego schroniska Bustryckiego – wygrało schronisko prywatne (z „Podróże po Polsce. Podróże po Europie”)
4) Aleksander Janta-Połczyński
Sing-sing: więzienie w uSA, trudno się tam dostać dla reportera – przepustki, bramki, sprawdzanie... Więźniowie pogodzeni z losem, wieczory filmowe, muzyczne, teatr, kościół, ptaszarnia, boisko; zwiedzanie sali, gdzie odbywają się egzekucje – niechęć do dziennikarzy, ponieważ jeden z nich sfotografował prawdziwą egzekucję (z „Odkrycie Ameryki”)
5) Marian Brandys
Łańcucka etiuda: kilka postaci związanych z Łańcutem; dr Balicki (bohater społeczny – zorganizował wystawę 600-lecia miasta); historyczna Elżbieta Granowska (ostatnia żona Jagiełły z Łańcuta, znienawidzona przez dwór); dyrektor Duda-Dziewiecz (odnowił Łańcut po latach); siężna Lubomirska (polska Maria Antonina); Jan Potocki (piszarz); Alfred III Potocki (ostatni właściciel, wywiózł prawie wszystko z zamku); (z „O królach i kapuście”)
6) Zbigniew Kwiatkowski
Fiatem 126 w Polskę: Fabryka Samochodów Małolitrażowych – połączenie nowoczesności i polskiej mentalności; tak naprawdę kilka fabryk rozrzuconych po Śląsku; postać zaangażowanego w firmę asystenta ds mediów – inżyniera, socjologa, kadrowca, inwestora...
7) Stefan Kozicki
Całe życie na kar?: osiemdziesięcioletni Teodor (Ted) Bogusz z USA co rok przyjeżdża na kilka miesięcy do Wolnicy pod Kielcami (rodzinne strony); zazdrość miejscowych (szczególnie o samochody Teda); w Ameryce jest popularny i szanowany (szeryf); ciężko pracował całe życie; związany z Polską; czuje, że jest „wierny PRL” (z „Obiad u Boga Ojca”)
8) Olgierd Budrewicz
Koniec świata w Nagasaki: Nagasaki w 1945 i 1975 – wybuch bomby, wspomnienia, wieczne pragnienie rannych „półnadzy i półżywi”; Nagasaki wybrane na zrzucenie bomby, bo niebo było tam bezchmurne; 30 lat później w tym miejscu park, fontanna, ludzie milczą na ten temat (z „Kierunek wszędzie”)
9) Jerzy Lovell
Zanim urodzą się nieszczęsne potworki: reportaż medyczny o wadach genetycznych, którym można by zapobiec przez ograniczenie rozrodczości osób z takimi wadami; rośnie liczba takich urodzeń; przesłanie jednak optymistyczne: reszta ludzi (pełnosprawna) rodzi się na „jakość”, nie „ilość” (z „Bal się nie udał czyli Retif Krakowski”)
10) Krzysztof Kąkolewski
Apolonia wśród świętych: Lipno, rodzinne miasto Poli Negri (Apolonii Chałupiec) – ludzie uważają, że powinna przyjechać, odsłonić pomnik, etc...; wypowiedzi zazdrośników; druga część reportażu opublikowana później – rodzina Poli Negri opowiada o jej młodości i jak kuzynki chciały dostać się do Poli, co uniemożliwiła im jej matka – do spotkania z rodziną nigdy nie doszło, choć było blisko (z „3 złote za słowo. 22 historie, które napisało życie”)
11) Janusz Roszko
Luka w pamięci: wypadek w kopalni „Rokitnica”; cudownie ocalały Alojzy Piontek; umarł przy nim na dole jego kolega; pił własny mocz – opis wizji zmarłej matki, które to wizje go uratowały; wydawało mu się, że minęło kilka godzin, nie dni (stąd tytuł); żona już myślała, że mąż nie żyje; sceny radości w szpitalu (z „Romantyki małych portów”)
12) Ryszard Kapuściński
Wykład o Ruandzie: historia Ruandy wyjaśniająca wojnę w latach '90; niegdyś tam system feudalny; panowie – Tutsi, chłopi – Hutu; rewolta 1 959; resztki Tutsi uciekły; dyktatura Habyariama i jego rodziny po konflikcie z Burundi (gdzie nadal rządzili Tutsi); wplątanie się w konflikt Francji; śmierć dyktatora w 1994 i kolejne rzezi
13) Hanna Krall
Kawałek chleba: reporterka w kołchozie u Polaków niedaleko Irkucka; 100 osób, a wszyscy jedną, wielką rodziną (zachowana polskość po 60 latach, nie kłócą się, są z siebie dumni); Krall przyjęta z należytymi honorami (z „Na wschód od Arbatu”)
14) Barbara Wachowicz
Siedziba Sienkiewicza: o dziejach Oblęgorka – dworku Sienkiewicza, gdzie spędzał lata (najpierw go nie znosił, potem pokochał); dzieje jego potomków w dworku - „przypadkowy ślub syna”, współpraca z podziemiem, aresztowania, aż wreszcie powstanie w tym miejscu muzeum Sienkiewicza (z „Malwy na Lawedach”)
15) Dorota Terakowska
Ballada o trzech Podhalach: socjalistycznym, forsiastym i ślicznym: bohaterka Maria Nauczycielka – opuszczona, znienawidzona przez innych górali, przegrywa w sądach po utracie wzroku przez jej męża, Władysława Cieśli, co stało się za sprawą Józefa Pamiątkarza, ważną personę z okolicy; upokorzenia kobiety, która zdecydowała się walczyć o swoje; wygywają pieniądze, nie sprawiedliwość (z „Próba generalna”)
16) Ryszard Niemiec
Skąd tyle chłodu? Skąd tyle krwi?: Andrzej L. ze środowiska patologicznego, alkoholik, bił żonę i matkę, ożenił się po raz drugi z Elżbietą – swoją wielką miłością – na przemian kłócili się i godzili; Andrzej L w więzieniu, żona pisze do niego słodkie listy, coraz chłodniejsze; po wyjściu na wolność Andrzej dowiaduje się o imprezach w mieszkaniu i kochankach swojej żony – zabija ją nożem; skazany na karę śmierci chce dożywocie i pracę w więzieniu, by utrzymać swoje dzieci (z „Na śmierć i życie”)
17) Ewa Owsiany
Linia pod napięciem: Maria Ścieńska bierze udział w eksperymencie ognisk wychowawczych – placówek dla dzieci i ich rodziców; widzi ich cierpienia; po kilku miesiącach koniec eksperymentu – nikogo poza nią już nie obchodzi los tych ludzi (z „Linia pod napięciem”)
18) Stanisław M. Jankowski
Wygrać z kliką: Józef Uparty – pracownik kolei zwolniony za mówienie prawdy, jak jest na stacji – zastraszanie, machlojki, kradzieże towaru przez zwiadowcę i innych; dwa lata bez pracy – chodził po sądach i urzędach; wygrał z kliką, ale nie dostał pieniędzy za ten czas; akty oskarżenia dla złodziei – pracowników (z „Głową w mur”)
19) Barbara Łopieńska - „Syn” - omówione w innym opracowaniu
20) Jagienka Wilczak
Status: o dziennikarce Radia Rzeszód – niepokornej, ambitnej, pracowijej, która kochała „Solidarność”, w czasie stanu wojennego zawieszona; widziała obłudę i strach innych dziennikarzy; przeniesiono ją do innej redakcji, choć nie chciała; zwolniła się i została kelnerką; teraz pracuje ciężko fizycznie, ale czuje, że jest w porządku wobec samej siebie (z „Bez retuszu. Współczesny reportaż polski.”)
edytorstwo.uj