v Rozkwit merkantylizmu na Zachodzie Europy przypada na XVI , XVII i połowę XVIII w. Merkantylistyczną politykę gospodarczą prowadziło szereg państw europejskich mających dogodny dostęp do morza.
v W polityce merkantylnej wyróżnia się dwa okresy:
· wczesny merkantylizm, w którym nacisk położony był na wzrost zasobów kruszcowych, warunkujących rozwój gospodarki towarowej,
· merkantylizm właściwy, rozwinięty, charakterystyczny dla produkcji manufakturowej.
W okresie wczesnego merkantylizmu dominuje system monetarny zwany bullionizmem. W zakresie polityki gospodarczej system ten cechuje dążenie do zwiększenia zasobów kruszcowych kraju. Bezpośrednim źródłem bogactwa jest cyrkulacja, a więc sfera, w której produkty przekształcają się w pieniądze.
W XVII w polityka bullionistyczna załamuje się, ustępując miejsca rozwiniętemu merkantylizmowi. Merkantyliści odchodzą od sztywnej zasady wyłącznie dodatniego bilansu pieniężnego na rzecz bardziej elastycznej i dynamicznej zasady dodatniego bilansu handlowego.
Koncepcje pieniądza:
Podejście metalistyczne głosi, że walor pieniądza zależy od zawartości w nim kruszcu szlachetnego.
Teoria nominalistyczna podkreśla przede wszystkim wartość nadaną danej monecie przez siłę nabywczą, siłę ustanowioną przez państwo.
Niektóre formy polityki merkantylistycznej:
- protekcjonizm celny
- popieranie manufaktur nastawionych na produkcję eksportową i antyimportową,
- państwo samo zakłada przedsiębiorstwa, podkreślając w ten sposób swoją politykę industrializacyjną,
- kolonializm.
Ideałem merkantylizmu było państwo autarkiczne, osiągające nadwyżkę w handlu zagranicznym bez udziału importu. Prawo występuje w interesie burżuazji, określając płacę maksymalną.
Każda osoba była ekonomistą dla samej siebie
Centralnym problemem był problem bogactwa ucieleśnionego w pieniądzu, a główny przedmiot rozważań merkantylistów stanowią czynniki przyspieszające wzrost gospodarczy, teoria bilansu handlowego i zysku.
Ø Literatura francuska
Barthelemy de Laffemas (1545-1611) – czasy panowania Henryka IV (1589-1610). W wyniku wojen domowych rzemiosło francuskie jest zrujnowane, Francję zalewają obce towary, panuje drożyzna. Przedstawiciele stanu III domagają się ochrony krajowej wytwórczości. Przeciw tym żądaniom występują kupcy lyońscy i bankierzy. Z nimi właśnie walczy Laffemas, domagając się ograniczenia importu i powstrzymania wywozu złota z kraju, postulując ożywienie krajowego przemysłu sukienniczego i skórzanego, zakaz importu wyrobów gotowych, zastosowanie protekcji celnej.
Antoine de Montchretien, sieur de Vasteville (1576-1621) – daje prymat sferze cyrkulacji nad sferą produkcji, twierdzi jednak, że nie obfitość złota, ale istnienie potrzebnych do życia przedmiotów decyduje o poziomie dobrobytu. Troszczy się o rolnictwo i lud wiejski.
Thomas Mun (1571-1641) otwiera swymi koncepcjami etap rozwiniętego merkantylizmu. Twierdził, że skarb Anglii powstał dzięki handlowi zagranicznemu
William Petty (1625-1687) – przedstawiciel myśli ekonomicznej Europy w początkowym stadium rozkładu merkantylizmu – „Coś niecoś o monecie”. Poddaje analizie takie kategorie ekonomiczne jak: cena, płaca, wartość dodatkowa (renta z ziemi i procent).
Sir William Petty
John Locke (1632-1704) - „Rozważania na temat skutków obniżenia stopy procentowej i podniesienia wartości pieniądza”. Locke jest zwolennikiem dodatniego bilansu handlowego, własności prywatnej opartej na pracy. Uważa jednak, że ziemia jako taka wartości nie posiada. Pieniądz jest środkiem wymiany i produktem umowy społecznej.
John Locke
Dudley North (1641-1691) – „Rozważania o handlu” (w skrócie). Traktuje świat jako jednolity rynek, odrzuca politykę autarkii. Ceny muszą ustalać się na rynku, w wyniku wolnej konkurencji. Występuje przeciw reglamentacji, monopolom . Pieniądz jest tylko miarą i pośrednikiem wymiany.
David Hume (1711-1776) – „Rozprawy polityczne”, „Szkice i traktaty o różnych sprawach”- w których przedstawiał swe zasady teorii ilościowej pieniądza. Hume uważał kupców za najbardziej pożyteczną warstwę burżuazji i jedynie im przypisywał zdolność do akumulacji kapitału (choć zauważa znaczenie przemysłu). Był zwolennikiem niskiej stopy procentowej. Dostrzega okresy krótkie i długie i w takim kontekście rozważa wyrównywanie się bilansu płatniczego.
David Hume
q W Hiszpanii merkantylizm przybrał postać klasycznego monetaryzmu, opartego, jak się mogło wówczas wydawać na napływającym bez końca kruszcu z podbojów kolonialnych, zwłaszcza z Ameryki.
q We Włoszech merkantylizm rozwijał się z trudnością, w bardzo niesprzyjających warunkach, spowodowanych gospodarczym upadkiem Italii po wielkich odkryciach geograficznych oraz politycznym rozbiciem kraju.
q W Holandii natomiast merkantylizm polegał na popieraniu handlu morskiego (Holandia u szczytu swej potęgi, posiadając monopol w handlu morskim była zwolenniczką wolnego handlu).
q We Francji merkantylizm napotkał szczególnie podatny grunt. Merkantylizm francuski przeszedł do historii myśli ekonomicznej pod nazwą colbertyzm, ale swymi korzeniami sięga czasów wcześniejszych. Największy rozkwit merkantylizmu przypada na na okres panowania Ludwika XIV (1638-1715), gdy na czele rządu stoi Jean Baptiste Colbert (1619-1683) – przez 22 lata minister i doradca Ludwika XIV. Colbertyzm zapoczątkował myślenie w kategoriach interwencjonizmu – podporządkowania życia gospodarczego i społecznego interesom państwa. Colbert (m.i.) zlikwidował przywileje miast, zreformował system podatkowy i cła, wspierał rodzimy przemysł i handel, popierał zakładanie manufaktur królewskich.
Jean Baptiste Colbert
q W Anglii - politykę merkantylną Anglii należy uznać za najbardziej dojrzałą formę merkantylizmu. Szybki rozwój tej polityki zaczyna się w drugiej połowie XVI w. Rozpoczynają się wówczas angielskie zabory kolonialne, zainicjowane kolonizacją Ameryki Północnej. Po pokonaniu Hiszpanii (1588) i układzie z Portugalią (1635) Anglia zdobywa coraz większe wpływy w handlu światowym, podejmując otwartą wojnę handlową z Holandią. Czołową postacią tego okresu w polityce jest Oliver Cromwell (1599-1658). Jego dziełem był słynny Akt nawigacyjny wymierzony przeciwko Holandii. , która specjalizowała się w światowym pośrednictwie handlowym.
Oliver Cromwell
q Akt nawigacyjny postanawiał, iż żegluga przybrzeżna i stosunki handlowe z koloniami są wyłącznym przywilejem floty angielskiej. Towary pochodzenia europejskiego wolno przywozić do Anglii wyłącznie na statkach angielskich lub na statkach kraju, w którym zostały wytworzone. Akt nawigacyjny zakazał przewozu towarów kolonialnych i towarów pochodzenia europejskiego poprzez porty holenderskie i na statkach holenderskich.
q W Rosji. Rosja zbliżyła się do Europy za rządów cara Piotra I (1689-1725). Źródłem siły Rosji od 1721 – Cesarstwa Rosyjskiego) była konsekwentnie realizowana polityka merkantylna. Car dbał o rozbudowę przemysłu stoczniowego, hutnictwa żelaza, budowę kanałów (połączono dorzecze Wołgi z Bałtykiem). Na Uralu rozbudowano wielki ośrodek przemysłu hutniczego, powstawały manufaktury państwowe. Ustanawiano cła protekcyjne. Porty bałtyckie – Petersburg, Ryga, Narwa, Rewal – połączyły Rosję z Zachodem. Absolutne rządy carskie – centralizacja życia państwowego, uzależnienie cerkwi od panującego, bezwzględny
Car Piotr I
q W Prusach. Kameralistyka - odmiana merkantylizmu w krajach niemieckich – system poglądów wyrastających na stosunkowo zacofanej strukturze gospodarczej i społecznej. Kamera (camera) to izba (urząd) administracji działający przy władcy, zarządzająca jego majątkiem i ściągająca daniny i podatki. Kameralizm podporządkowywał sprawy gospodarki administracji centralnej. Kameralizm najpełniej realizowany był w Prusach (państwo pruskie powstało w 1701 r) za rządów Fryderyka II Wielkiego (1740-1786).
Fryderyk II Wielki
q W Austrii. Kameralizm austriacki w monarchii Habsburgów - za panowania Marii Teresy (1740-1780) i Józefa II (1780-1790). Stosowany tu był daleko idący protekcjonizm dla ożywienia przemysłu krajowego.
Maria Teresa (1717-1780)
Józef II (1741- 1790)
Liberalizm gospodarczy w teorii i w praktyce
Podstawy liberalizmu stworzył angielski filozof John Locke (1632-1704) , twórca doktryny umowy społecznej , zgodnie z którą ludziom od początku przysługiwało prawo do życia, wolności i własności.
Jean Jacques Rousseau (1712-1778) – Umowa społeczna (1762) – dzieło popularne w okresie rewolucji francuskiej (naród jest suwerenem).
· Jean Jacques Rousseau (1712-1778)
...
bojan997