BUDŻET I POLITYKA FISKALNA PAŃSTWA

Polityka fiskalna (budżetowa) państwa to ogół działań państwa kształtujących dochody i wydatki  budżetu państwa. Polityka fiskalna jest częścią polityki finansowej państwa.  Środki na realizację zadań państwa, gromadzone są w budżecie  w sposób przymusowy;  ten  tryb  wynika z atrybutu władzy.

Procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów mają charakter nie tylko ekonomiczny, lecz także społeczny, co wyraża się w przejmowaniu części produktu społecznego i dysponowanie nią w taki sposób, aby wpłynąć na sytuację dochodową i socjalną poszczególnych grup społecznych, osób, itp.

Ekonomiczne aspekty polityki fiskalnej (funkcje budżetu):

Redystrybucja dochodu narodowego, która umożliwia zmniejszenie dysproporcji w dochodach różnych grup społecznych oraz zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju różnych regionów.  Narzędzia realizacji:

·        system podatkowy - progresywne opodatkowanie dochodów, ulgi i zwolnienia podatkowe, zróżnicowanie stawek podatków pośrednich;

·        wydatki budżetowe, realizowane w formie transferów społecznych:  renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki chorobowe oraz transfery na rzecz budżetów samorządowych.

Alokacja zasobów, która umożliwia dokonywanie zmian struktury wytworzonego dochodu narodowego. Alokacja, to rozdzielanie czynników wytwórczych między różne cele, konieczna ze względu na zawodność mechanizmu rynkowego. Państwo może przesunąć część zasobów do wytwarzania dóbr publicznych, neutralizacji ujemnych efektów zewnętrznych, prowadzenia prac BR. Ten aspekt polityki fiskalnej pokrywa się w treści ekonomicznej w pewnej części  z  ww.  Ale nie każda redystrybucja wiąże się z alokacją (np. transfery socjalne).

Stabilizacja gospodarki, chodzi tu o wykorzystanie dochodów i wydatków budżetu państwa do łagodzenia wahań koniunkturalnych w gospodarce. Szczególnie dotyczy to:

·        ograniczania bezrobocia, bądź łagodzenia jego skutków,

·        obniżania inflacji,

·        pobudzania (lub hamowania) przyrostu naturalnego,

·        kształtowania poziomu inwestycji i konsumpcji,

·        pobudzania tempa wzrostu gospodarczego.

Budżet  państwa

Budżet państwa, to scentralizowany fundusz publiczny, służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa.

Wg ustawy o finansach publicznych z 30 czerwca 2005 roku:

Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:             

·        organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa;

·        sądów i trybunałów.

Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalen­darzowego zwanego „rokiem budżetowym”.

Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów  i wydatków. Ustawa budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa w roku budże­towym.

Cele i zadania państwa muszą być z góry określone, stąd też budżet sporządza się ex ante; można go zatem traktować jako plan finansowy państwa.

Dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego przejęcia ich przez państwo od różnych podmiotów, co oznacza, że dochody budżetowe gromadzone są w budżecie bezzwrotnie.

Dochodami budżetu państwa są:

·       podatki i opłaty, które nie stanowią dochodów jed­nostek samorządu terytorialnego, przychodów funduszów celowych oraz innych jed­nostek sektora finansów publicznych;

·       cła;

·       wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jedno­osobowych spółek Skarbu Państwa;

·       wpłaty z tytułu dywidendy;

·       wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;

·       wpłaty nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gos­podarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;

·       dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe,

·       dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa,

·       odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżeto­wych,

·       odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na cen­tralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;

·       odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;

·       grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile zgodnie z odrębnymi przepisami nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;

·       spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;

·       dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw,

·       środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej przeznaczone na finansowanie programów i projektów realizowanych przez administrację rządową.

Wydatki budżetu państwa są przeznaczone na:

·       utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i och­rony prawa;

·       zadania wykonywane przez administrację rządową;

·       funkcjonowanie sądów i trybunałów;

·       subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

·       dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;

·       środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane „środkami własnymi Unii Europejskiej”;

·       subwencje dla partii politycznych;

·       dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;

·       obsługę długu publicznego;

·       finansowanie programów i projektów, na realizację których uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane „współfinansowaniem”;

·       realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

Z budżetu państwa są finansowane także zadania określone w od­rębnych ustawach i umo­wach międzynarodowych.

Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu za rok 2006

                                     (w mln zł)

    1. Dochody  ogółem                                                       197.673,5    

         z tego:

      - podatki pośrednie                                                      127.608,5       

         w tym akcyza                                                                42.129,7

      - podatek dochodowy od osób prawnych                  19.360,9       

      - podatek dochodowy od osób fizycznych                 28.265,7      

      - dochody państwowych jednostek budżetowych    16.651,0         

      - pozostałe                                                                            5.787,4         

         w tym wpłaty zysku z NBP                                           1.158,0    

   2. Wydatki ogółem                                                             222.757,6 

        w tym:

     - obsługa długu krajowego                                              23.341,2

     - obsługa długu zagranicznego                                         4.508,4  

     - dot. dla funduszu emerytalno - rentowego                14.932,7   

     - dot. Dla funduszu Ubezpieczeń. Społecznych          24.483,4

   3. Deficyt                                                                               -25.084,1

Podatki – są głównym źródłem wpływów , czyli dochodu fiskalnego;

wyróżnia się:

Podatki bezpośrednie – to takie podatki, przy których istnieje ściśle określona zależność pomiędzy  płaconym podatkiem (rodzajem, wysokością trybem płacenia) a podatnikiem. Nakładane są na osoby fizyczne i przedsiębiorstwa: np. podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, podatek od spadków i darowizn, podatek majątkowy.

Podatki pośrednie – obciążają podatnika w sposób nie pozostający w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i majątkową. Płacone są  od towarów i usług: np. cło, akcyza, podatek od wartości dodanej VAT (wartością dodaną na każdym etapie produkcji jest różnica między wartością sprzedaży a wartością nabytych czynników produkcji, z wyłączeniem pracy).

Pożądane cechy systemu opodatkowania

(Adam Smith, 1796, Adolf Wagner, 1880)

§       Efektywność ekonomiczna – system podatkowy nie powinien kolidować z efektywną alokacją zasobów.

§       Prostota administracyjna – system podatkowy powinien być prosty i względnie tani w zarządzaniu.

§       Elastyczność – system podatkowy powinien łatwo dostosowywać się do zmieniających się warunków gospodarczych.

§       Przejrzystość  - system podatkowy powinien być tak skonstruowany, aby podatnicy mogli sprawdzić, ile płacą, i ocenić, w jakim stopniu system ten odzwierciedla ich preferencje.

§       Sprawiedliwość – system podatkowy powinien sprawiedliwie traktować wszystkie jednostki, co może oznaczać podobne traktowanie osób znajdujących się w podobnej sytuacji i nakładanie  wyższych podatków na tych, którzy mogą udźwignąć większe obciążenia podatkowe; bądź może oznaczać stosowanie wobec wszystkich podatników jednej stawki podatkowej.

§       Równość – opodatkowanie każdego w stosunku do wysokości dochodu lub wartości majątku.

§       Nienaruszalność majątku podatnika – podatek powinien być pokrywany z bieżących dochodów podatnika.

§       Taniość – koszty wymiaru i  poboru podatku powinne być możliwie najniższe w stosunku do wysokości wpływów.

§       Dogodność – podatek powinien być pobierany w odpowiednim czasie i w sposób dogodny dla podatnika.

Ustawa budżetowa z 2007 roku zakłada:

Łączne dochody:                                  228.952.516 tys. zł        

w tym:

o       podatkowe i niepodatkowe         214.266.048 tys. zł    

o       środki  z Unii Europejskiej             14.686.468 tys. zł  

Wydatki:                                              258.952.516 tys. zł  

Deficyt – nie więcej niż:                       30.000.000 tys. zł

Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio:...